کد مطلب: 399332
اراک؛ کلان شهری با مشکلات خُرد و کلان/ قسمت پایانی
احمدرضا هدایتی، 14 مهر 95
الف قصد دارد با معرفی شهر اراک، در دو بخش مشکلات متعددی که این شهر با آن روبرو است را شناسایی و معرفی کند. در بخش اول این مقاله دو قسمتی ابتدا به معرفی کلی شهر اراک پرداختیم و در بخش دوم مشکلات مدیریتی و مشکلات زیرساختی این کلان شهر را بررسی می کنیم. ضمنا از زحمات آقای هدایتی در تهیه و تدوین این موضوع مهم تشکر می کنیم.
تاریخ انتشار : چهارشنبه ۱۴ مهر ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۴۱
مقدمه از معرفی شهر اراک
شهر اراک که به خاطر موقعیت سوق‌الجیشی ویژه در منطقه عراق عجم، با اهدف دفاعی احداث گردید، تقریباً از همان ابتدا میزبان صنعتگران مختلف از شهرهای گوناگون ایران شد و به تدریج در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی، صنعتی و کشاورزی توسعه یافت و مدتی بعد و قبل از حوزه علمیه قم، حوزه علمیه اراک نیز توسط مرجع تقلید شیعیان جهان، حضرت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در این شهر بنا نهاده شد و در مدت 8 سال حضور ایشان در اراک، به مرکزی برای تربیت علمای بزرگی چون حضرت امام(ره) تبدیل شد.
اما فرآیند توسعه شهری که به شکل نامتوازن در سه مقطع شامل؛ توسعه بطئی و تدریجی ناشی از مهاجرت بعد از ساخت شهر اولیه، توسعه ناشی از مهاجرت و گسترش شهر بعد از احداث کارخانجات در دوران حکومت طاغوت و سرانجام توسعه و گسترش در سال‌های اخیر صورت گرفت، سبب شد تا مساحت شهر اراک اولیه از ۵۱ هکتار در سال ۱۲۷۲ به هفت هزار و ۵۱۷ هکتار و جمعیت آن از 15000 نفر به حدود 600 هزار نفر در سال 1393 برسد و این افزایش ناهماهنگ و بی‌برنامه که همچنان ادامه دارد، ترکیب جمعیتی و شکل مستطیلی با ساختار منظم اولیه شهر را به یک بافت شهری ناهمگون و نامنظم تبدیل کرده است.
در واقع فروش و تغییر کابری اراضی کشاورزی اطراف شهر توسط افراد سودجو، اولین گام در مسیر برهم ریختن ساختار و شکل اولیه شهر اراک محسوب می‌شود، اما پس از آن نیز عوامل مختلفی در آشفتگی سیما و نمای شهر اراک تأثیر گذاشته‌اند، این تحولات نه‌تنها منجر به تغییر معکوس بافت جمعیتی از 70 درصد روستایی و 30 درصد شهری شده، بلکه مشکلات متعددی را نیز به شهر تحمیل نموده و باعث شده تا در گذشته نه چندان دور برخی از افراد از این شهر با تعابیری مانند؛ روستاشهر یاد کنند.{ادامه در اینجا}
مشکلات صنعتی:
اگرچه تحریم‌های بین‌المللی و بیش از آن خودتحریمیِ ناشی از القائات رسانه‌ای و به‌ویژه ماهواره‌ای غرب و رفتار ناصواب افراد فرصت‌طلب، بخش اقتصاد را با رکود عمدتاً کاذب و کاهش تولید مواجه نموده است، اما همچنان تولیدات صنایع شهر اراک علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، به کشورهای خارجی نیز صادر می‌گردد، به همین علت بخش بزرگی از تولید ناخالص ملی کشور همچنان به شهر اراک و استان مرکزی اختصاص دارد، اما همین صنعت با مشکلات متعددی دست به گریبان است، مشکلاتی که مهمترین آنها عبارتند از:
اجرای نادرست اصل ۴۴ با پیامدهایی مانند؛ رکود و اخراج کارگران، انحصارگرایی در تولید و عرضه برخی محصولات، تغییر کاربری کارخانجات، عدم گردش سرمایه و کمبود نقدینگی و در نتیجه عدم توانایی کارخانجات در پرداخت مطالبات کارگران، واگذاری شرکتهای تولیدی به افراد بعضاً فاقد شرایط و غیر متخصص، قیمت‌گذاری غیرواقعی و ارزان فروشی بیت‌المال بدون اخذ ضمانت‌های لازم برای بهبود شرایط و افزایش میزان تولید، از مشکلاتی است که زیرساخت‌های فعلی شهر را نیز در معرض خطر قرار داده است.کارخانجات این شهر مدت زیادی است که به لطف واگذاری‌های بدون پشتوانه و غیرکارشناسی و همچنین کمبود مواد اولیه در آستانه ورشکستگی قرار گرفته‌اند. کارخانجاتی مانند واگن پارس، آونگان، ماشین‌‌سازی، آلومینیوم‌سازی، کمباین‌سازی، شرکت صنایع و... بیش از دیگران آسیب دیده‌اند و امروز دیگر چون گذشته قادر به ادامه فعالیت نیستند و بیکاری کارگران شاغل در آن اولین ارمغان این طرح برای این شهر است.
استان مرکزی امروز علی‌رغم برخورداری از توان صنعتی فوق‌العاده و وجود انواع واحدهای تولیدی بزرگ و کوچک در آن، متأسفانه هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی در حد ظرفیت‌های واقعی خود در بازارهای جهانی داشته باشد و واحدهای تولیدی استان یا اطلاعات کافی در این زمینه را در اختیار ندارند و یا به‌ندرت بازارهای خارجی و شرایط حضور در این‌گونه بازار و نحوه مبارزه با رقبا را می‌شناسند. به طوری که از حجم یک میلیارد و 150 میلیون دلاری صادرات استان مرکزی، حدود 50 درصد آن به محصولات پتروشیمی اختصاص دارد، این درحالی است که در چند سال گذشته صنایع آلومینیوم و تولیدات وابسته به آن به عنوان یکی از بزرگترین صنایع کشور، فقط رقمی حدود 100 میلیون دلار صادرات داشته است و سهم صنایع کوچک استان در صادرات نیز بسیار اندک و در حد 100 هزار دلار است.
عدم استفاده کامل از ظرفیت اسمی مراکز تولیدی مشکل دیگری است که کارخانجاتی مانند؛ واگن پارس و آذرآب را که به خاطر مسائل بعضاً پیش پا افتاده، تنها با 10 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند با خود درگیر کرده است.
تنش‌های کارگری ناشی از مشکلات فوق نیز، ناهنجاری‌های محیط کارگری صنایع اراک را تشدید نموده که البته بخش عمده‌ای از آن، حاصل توسعه صنعتی بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم و پیش‌بینی عوارض و پیامدهای بلند مدت و کوتاه مدت تصمیمات اتخاذ شده در مورد این شهر است.
مشکلات زیست محیطی:
فقدان برنامه جامع زیست محیطی، کمبود سرانه فضای سبز، کاهش ذخائر منابع آبی و خشکسالی چند سال گذشته و کم‌آبی و خشک شدن تلاب اراک، در ردیف بزرگترین مشکلات زیست محیطی اراک قرار دارند، اما در حال‌حاضر از آلودگی هوا باید به عنوان بزرگترین عارضه توسعه صنعتی در اراک نام برد، البته گاهی قهر طبیعت نیز مشکلات را افزون می‌سازد، چرا که آلودگی هوای اراک تنها به کارکرد صنایع محدود نمی‌شود، بلکه دارای سرمنشاءهای متفاوت است.
در داخل شهر اراک گازها و مواد شیمایی و خطرناکِ حاصل از فعالیت صنایعی مانند؛ کارخانه آلومینیوم‌سازی، آلودگی ناشی از ترافیک شهری و کارکرد سیستم حرارتی منازل و سایر اماکن، در جنوبِ غرب به خاطر فعالیت مراکزی مانند؛ پتروشیمی و پالایشگاه و همچنین نیروگاه حرارتی شازند که طبق برخی از گزارش‌ها از سوخت مازوت درجه 3 استفاده می‌کند و بیش از 200 تن از انواع آلاینده‌ها را در هوا منتشر می‌سازد، مهمترین منشأ آلودگی هوا هستند که از طریق دره‌ها و شکاف‌های موجود در ارتفاعات این منطقه و با کمک جریان باد غالب غربی و جنوب غربی، وارد فضای شهر اراک می‌شوند.گاهی نیز در همین مسیر میهمانان ناخوانده خارجی یعنی ریزگردها وارده از کشورهایی مانند؛ عراق با ضایعات این صنایع همراه شده و با ورود به شهر، تنفس را برای شهروندان بسیار سخت می‌کنند.
در شمالِ شرق هم به واسطه کم‌آبی سال‌های اخیر و خشک شدن نسبی تلاب کویر میقان و دستکاری‌های انسانی صورت گرفته در این تالاب از جمله؛ جاده‌ای که با عبور از مرکز آن، محیط را به دو بخش تقسیم نموده و به خصوص تردد ماشین‌آلات سنگین متعلق به شرکت املاح معدنی که هر روز بیش از 400 تن مواد معدنی را از بستر این تالاب استخراج می‌کند، زمینه خیزش غبارهای نمکی و ریزگردهای پراکنده در این منطقه کویری با هر باد و طوفانی را فراهم نموده است.
با این‌حال؛ ظاهراً طرح کاهش آلودگی هوای اراک که با 200 میلیارد نومان اعتبار در دولت نهم به تصویب رسیده بود، به فراموشی سپرده شده است و گفته می‌شود ممکن است اجرای آن بیش از 30 سال به درازا بکشد و بدتر این‌که با تغییر نام پلایشگاه و پتروشیمی اراک به پلایشگاه و پتروشیمی شازند، عملاً شهر اراک از دریافت عوارض ناچیز آلایندگی این دو مجموعه محروم و فقط از آلودگی آنها سهم می‌برد.
خشک شدن تالاب دشت میقان اراک که یکی از 10 تالاب مهم کشور است و با حدود 25 هزار هکتار وسعت، در 15 کیلومتری شمال شرقی اراک و جنوب غربی شهر داودآباد واقع شده است، مشکل دیگری است که هم سلامت مردم منطقه و شهروندان اراکی و هم زیست‌بوم میهمانان مهاجر این تالاب یعنی گونه‌های نادر و حمایت شده‌ای، نظیر درناهای خاکستری را به شدت در معرض خطر قرار داده است.
علاوه بر این که؛ ذخائر آب شهر اراک مانند دیگر شهرها به علت کاهش بارندگی‌ها و برداشت غیراصولی از ذخائر زیرزمینی با کاهش شدید مواجه و به یک دغدغه جدی برای مسئولیت شهر تبدیل شده است، آلودگی هوای نیز بر این منابع تأثیر گذاشته است، به‌گونه‌ای که اگر بارندگی صورت بگیرد، آلاینده‌های جوی و محیطی، همانند سمی مهلک و خطرناک به منابع آبی شهر نفوذ نموده و موجبات انواع بیماری‌ها را فراهم می‌کند، چرا که درصد زیادی نیترات و دیگر مواد مضر در آن وجود دارد و بنا بر اظهارات برخی از کارشناسان، این مشکل احتمال ابتلای شهروندان به انواع سرطان‌ها و بیماری‌های گوارشی را افزایش داده است.
با توجه به آلودگی شدید هوای اراک، توسعه سرانه فضای سبز اراک که هم‌اکنون در حد 50 درصد استاندارهای بین‌المللی قراردارد و همچنین حفاظت و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی اراک، کمک جدی مردم، دولت و کارخانجات موجود در اراک را نیاز دارد و بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند در افزایش عوارض و پیامدهای ناخواسته و نامطلوبی نظیر افزایش انواع بیماری‌ها، تأثیر گذاشته و در نتیجه به تحمیل هزینه‌های سنگین جانبی به دولت منجر و به امنیت جامعه و سلامت شهروندان آسیب برساند.
از آنجا که رعایت حقوق حیوانات در مقوله محیط زیست قابل تعریف است، لذا در این بخش باید به ضرورت استانداردسازی و ساماندهی شرایط باغ‌وحش اراک نیز اشاره شود، محیطی که هم ساکنان آن از شرایطش رنج می‌برند و هم بازدیدکنندگان را متأثر می‌سازد، در کنار این مطلب باید نیاز شهر اراک به مراکز تفریحی و تحقیقاتی زیست محیطی مانند؛ باغ پرندگان، باغ گیاه‌شناسی و امثال آن نیز اشاره کرد.
مشکلات فرهنگی:
در حال حاضر تعداد قابل توجهی از ساكنان شهر اراك، غيربومي و از شهرهای مختلف کشور به اراک مهاجرت کرده‌اند و لذا هر گروه دارای فرهنگ خاص خود می‌باشند و این مسئله پیچیدگی کار برای تأمین انتظارات به‌حق شهروندان در مورد برنامه‌های فرهنگی را دوچندان نموده است.
به عبارت دیگر از یک‌سو تفاوت فرهنگی و آداب و رسوم ساکنین به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای و از سوی دیگر هجمه برنامه‌های ماهواره‌ای و کمبود فضاهای فرهنگی و نقصان طرح‌ها و برنامه‌های فرهنگی باعث شده تا لطمات و آسیب‌های جبران ناپذیری به پیکر جامعه شهری اراک وارد شود، آسیب‌هایی که رفع آن تنها از طریق فعال نمودن و گسترش شبکه فرهنگی شهر ممکن است.
مشکلات اقتصادی:
قطب صنعتی، پایتخت صنعتی و کلانشهر واژه‌هایی هستند که شهر اراک تاکنون تنها از عنوان آنها برخوردار شده است و نه امتیازاتی که قرار بود، با اختصاص این عناوین چهره شهر را متحول نماید و این در حالی‌است که اراک پنجمین شهر گران کشور در زمینه زمین و مسکن هم معرفی شده است، که البته علت را باید در مهاجرپذیری و کمبود فضای شهری و همچنین محدود بودن وسعت شهر جستجو نمود.
طبیعی است که در جریان نیازسنجی و بررسی مشکلات شهر اراک، نباید مشکلات دامداران و کشاورزان و روستائیان عزیز اراکی که برخی از محصولات تولیدی آنها از جمله؛ فرش، انگور و کشمش، شهره جهانی دارد، به فراموشی سپرده شوند، مشکلاتی که بعضاً مشترک بوده و کمتر از مشکلات مردم ساکن در شهر اراک نیست.
برخی از راهکارهای پیشنهادی برای برون رفت از مشکلات:
راهکارهای حل مشکلات اراک که در ذیل برخی از آنها مورد اشاره قرار گرفته است، در چند بخش قابل بررسی و پیگیری است، گروه اول شامل موضوعاتی است که رفع آن در گرو یاری و مساعدت مسئولین کشوری است، گروه دوم مشکلاتی است که مستلزم بسیج منابع و امکانات در سطح استان و شهرستان است و با همکاری و برنامه‌ریزی مسئولین محلی می‌توان آنها را برطرف نمود و گروه سوم به مواردی مربوط می‌شود که حل آنها تنها با مشارکت مردم امکان‌پذیر است.
اجرای صحیح و کامل قوانین مربوط به کلان‌شهرها از جمله؛ قانون تجمیع عوارض در کلان‌شهرها و یا اجرای قانون پرداخت ارزش افزوده و سهم آلایندگی کارخانجات و همچنین اجرای مصوبات دولت‌های قبلی و فعلی و اختصاص اعتبارات تکمیلی.
انتصاب مدیران بومی، جذب و به‌کارگیری نیروهای متخصص و در نهایت برنامه‌ریزی و تهیه سند چشم‌انداز شهر در بخش‌ها و موضوعات مختلف و نیز بازنگری و اجرای دقیق طرح جامع شهر اراک.
برگزاری و یا شرکت فعال صنایع اراک در نمایشگاه‌های محلی، ملی و بین المللی، راه‌اندازی سایت جامع معرفی محصولات صنعتی و کشاورزی اراک، راه‌اندازی سایت معرفی اراک و جاذبه‌های گردشگری آن، برای شناساندن ظرفیت‌های موجود و نیز الزام کارفرمایان و پیمانکاران دولتی و غیر دولتی به تأمین نیازهای خود از محل محصولات تولیدی صنایع اراک توسط دولت.
جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی و همچنین شناسایی اراکی‌های ذی‌نفوذ و صاحب سرمایه و تشکیل مجمع اراکی‌های تأثیرگذار ساکن و غیرساکن در اراک برای استفاده بهینه و متقابل از توانمندی‌های آنها.
انتقال و یا حداقل فیلترگذاری کارخانجات آلاینده، توسعه شبکه حمل و نقل عمومی، تسریع در راه‌اندازی شبکه قطار شهری، توسعه فضای سبز (کمربند سبز)، تمرکز بر ایجاد باغ‌ویلا به‌جای آپارتمان‌سازی در اراک در جهت کاهش آلودگی هوا.
بازنگری در نحوه اجرای اصل 44 قانون اساسی و رفع اشکلات آن، تأمین اعتبارات بانکی و تهیه و تأمین ابزار و امکانات مورد نیاز نیز صنایع و بازاریابی داخلی و خارجی برای محصولات تولیدی صنایع اراک و سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی و گسترش واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع و خارج از آنها، با توجه به پتانسیل‌های موجود در اراک، از طریق تقویت ارتباط بین دانشگاه و دانشگاهیان با بخش صنعت.
امید است بیان مشکلات مذکور و ارائه راه حل‌های مطرح شده، زمینه را برای جلب بیش از پیش نظر مسئولین محترم دولت تدبیر و امید در جهت رفع نیازهای شهر اراک تسهیل و شرایط را برای حل مشکلات تسهیل نماید، مشکلاتی که بخش عمده آنها فقط از عهده دولتمردان کشور ساخته است.
شهر اراک که به خاطر موقعیت سوق‌الجیشی ویژه در منطقه عراق عجم، با اهدف دفاعی احداث گردید، تقریباً از همان ابتدا میزبان صنعتگران مختلف از شهرهای گوناگون ایران شد و به تدریج در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی، صنعتی و کشاورزی توسعه یافت و مدتی بعد و قبل از حوزه علمیه قم، حوزه علمیه اراک نیز توسط مرجع تقلید شیعیان جهان، حضرت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در این شهر بنا نهاده شد و در مدت 8 سال حضور ایشان در اراک، به مرکزی برای تربیت علمای بزرگی چون حضرت امام(ره) تبدیل شد.
اما فرآیند توسعه شهری که به شکل نامتوازن در سه مقطع شامل؛ توسعه بطئی و تدریجی ناشی از مهاجرت بعد از ساخت شهر اولیه، توسعه ناشی از مهاجرت و گسترش شهر بعد از احداث کارخانجات در دوران حکومت طاغوت و سرانجام توسعه و گسترش در سال‌های اخیر صورت گرفت، سبب شد تا مساحت شهر اراک اولیه از ۵۱ هکتار در سال ۱۲۷۲ به هفت هزار و ۵۱۷ هکتار و جمعیت آن از 15000 نفر به حدود 600 هزار نفر در سال 1393 برسد و این افزایش ناهماهنگ و بی‌برنامه که همچنان ادامه دارد، ترکیب جمعیتی و شکل مستطیلی با ساختار منظم اولیه شهر را به یک بافت شهری ناهمگون و نامنظم تبدیل کرده است.
در واقع فروش و تغییر کابری اراضی کشاورزی اطراف شهر توسط افراد سودجو، اولین گام در مسیر برهم ریختن ساختار و شکل اولیه شهر اراک محسوب می‌شود، اما پس از آن نیز عوامل مختلفی در آشفتگی سیما و نمای شهر اراک تأثیر گذاشته‌اند، این تحولات نه‌تنها منجر به تغییر معکوس بافت جمعیتی از 70 درصد روستایی و 30 درصد شهری شده، بلکه مشکلات متعددی را نیز به شهر تحمیل نموده و باعث شده تا در گذشته نه چندان دور برخی از افراد از این شهر با تعابیری مانند؛ روستاشهر یاد کنند.{ادامه در اینجا}
مشکلات صنعتی:
اگرچه تحریم‌های بین‌المللی و بیش از آن خودتحریمیِ ناشی از القائات رسانه‌ای و به‌ویژه ماهواره‌ای غرب و رفتار ناصواب افراد فرصت‌طلب، بخش اقتصاد را با رکود عمدتاً کاذب و کاهش تولید مواجه نموده است، اما همچنان تولیدات صنایع شهر اراک علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، به کشورهای خارجی نیز صادر می‌گردد، به همین علت بخش بزرگی از تولید ناخالص ملی کشور همچنان به شهر اراک و استان مرکزی اختصاص دارد، اما همین صنعت با مشکلات متعددی دست به گریبان است، مشکلاتی که مهمترین آنها عبارتند از:
اجرای نادرست اصل ۴۴ با پیامدهایی مانند؛ رکود و اخراج کارگران، انحصارگرایی در تولید و عرضه برخی محصولات، تغییر کاربری کارخانجات، عدم گردش سرمایه و کمبود نقدینگی و در نتیجه عدم توانایی کارخانجات در پرداخت مطالبات کارگران، واگذاری شرکتهای تولیدی به افراد بعضاً فاقد شرایط و غیر متخصص، قیمت‌گذاری غیرواقعی و ارزان فروشی بیت‌المال بدون اخذ ضمانت‌های لازم برای بهبود شرایط و افزایش میزان تولید، از مشکلاتی است که زیرساخت‌های فعلی شهر را نیز در معرض خطر قرار داده است.کارخانجات این شهر مدت زیادی است که به لطف واگذاری‌های بدون پشتوانه و غیرکارشناسی و همچنین کمبود مواد اولیه در آستانه ورشکستگی قرار گرفته‌اند. کارخانجاتی مانند واگن پارس، آونگان، ماشین‌‌سازی، آلومینیوم‌سازی، کمباین‌سازی، شرکت صنایع و... بیش از دیگران آسیب دیده‌اند و امروز دیگر چون گذشته قادر به ادامه فعالیت نیستند و بیکاری کارگران شاغل در آن اولین ارمغان این طرح برای این شهر است.
استان مرکزی امروز علی‌رغم برخورداری از توان صنعتی فوق‌العاده و وجود انواع واحدهای تولیدی بزرگ و کوچک در آن، متأسفانه هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی در حد ظرفیت‌های واقعی خود در بازارهای جهانی داشته باشد و واحدهای تولیدی استان یا اطلاعات کافی در این زمینه را در اختیار ندارند و یا به‌ندرت بازارهای خارجی و شرایط حضور در این‌گونه بازار و نحوه مبارزه با رقبا را می‌شناسند. به طوری که از حجم یک میلیارد و 150 میلیون دلاری صادرات استان مرکزی، حدود 50 درصد آن به محصولات پتروشیمی اختصاص دارد، این درحالی است که در چند سال گذشته صنایع آلومینیوم و تولیدات وابسته به آن به عنوان یکی از بزرگترین صنایع کشور، فقط رقمی حدود 100 میلیون دلار صادرات داشته است و سهم صنایع کوچک استان در صادرات نیز بسیار اندک و در حد 100 هزار دلار است.
عدم استفاده کامل از ظرفیت اسمی مراکز تولیدی مشکل دیگری است که کارخانجاتی مانند؛ واگن پارس و آذرآب را که به خاطر مسائل بعضاً پیش پا افتاده، تنها با 10 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند با خود درگیر کرده است.
تنش‌های کارگری ناشی از مشکلات فوق نیز، ناهنجاری‌های محیط کارگری صنایع اراک را تشدید نموده که البته بخش عمده‌ای از آن، حاصل توسعه صنعتی بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم و پیش‌بینی عوارض و پیامدهای بلند مدت و کوتاه مدت تصمیمات اتخاذ شده در مورد این شهر است.
مشکلات زیست محیطی:
فقدان برنامه جامع زیست محیطی، کمبود سرانه فضای سبز، کاهش ذخائر منابع آبی و خشکسالی چند سال گذشته و کم‌آبی و خشک شدن تلاب اراک، در ردیف بزرگترین مشکلات زیست محیطی اراک قرار دارند، اما در حال‌حاضر از آلودگی هوا باید به عنوان بزرگترین عارضه توسعه صنعتی در اراک نام برد، البته گاهی قهر طبیعت نیز مشکلات را افزون می‌سازد، چرا که آلودگی هوای اراک تنها به کارکرد صنایع محدود نمی‌شود، بلکه دارای سرمنشاءهای متفاوت است.
در داخل شهر اراک گازها و مواد شیمایی و خطرناکِ حاصل از فعالیت صنایعی مانند؛ کارخانه آلومینیوم‌سازی، آلودگی ناشی از ترافیک شهری و کارکرد سیستم حرارتی منازل و سایر اماکن، در جنوبِ غرب به خاطر فعالیت مراکزی مانند؛ پتروشیمی و پالایشگاه و همچنین نیروگاه حرارتی شازند که طبق برخی از گزارش‌ها از سوخت مازوت درجه 3 استفاده می‌کند و بیش از 200 تن از انواع آلاینده‌ها را در هوا منتشر می‌سازد، مهمترین منشأ آلودگی هوا هستند که از طریق دره‌ها و شکاف‌های موجود در ارتفاعات این منطقه و با کمک جریان باد غالب غربی و جنوب غربی، وارد فضای شهر اراک می‌شوند.گاهی نیز در همین مسیر میهمانان ناخوانده خارجی یعنی ریزگردها وارده از کشورهایی مانند؛ عراق با ضایعات این صنایع همراه شده و با ورود به شهر، تنفس را برای شهروندان بسیار سخت می‌کنند.
در شمالِ شرق هم به واسطه کم‌آبی سال‌های اخیر و خشک شدن نسبی تلاب کویر میقان و دستکاری‌های انسانی صورت گرفته در این تالاب از جمله؛ جاده‌ای که با عبور از مرکز آن، محیط را به دو بخش تقسیم نموده و به خصوص تردد ماشین‌آلات سنگین متعلق به شرکت املاح معدنی که هر روز بیش از 400 تن مواد معدنی را از بستر این تالاب استخراج می‌کند، زمینه خیزش غبارهای نمکی و ریزگردهای پراکنده در این منطقه کویری با هر باد و طوفانی را فراهم نموده است.
با این‌حال؛ ظاهراً طرح کاهش آلودگی هوای اراک که با 200 میلیارد نومان اعتبار در دولت نهم به تصویب رسیده بود، به فراموشی سپرده شده است و گفته می‌شود ممکن است اجرای آن بیش از 30 سال به درازا بکشد و بدتر این‌که با تغییر نام پلایشگاه و پتروشیمی اراک به پلایشگاه و پتروشیمی شازند، عملاً شهر اراک از دریافت عوارض ناچیز آلایندگی این دو مجموعه محروم و فقط از آلودگی آنها سهم می‌برد.
خشک شدن تالاب دشت میقان اراک که یکی از 10 تالاب مهم کشور است و با حدود 25 هزار هکتار وسعت، در 15 کیلومتری شمال شرقی اراک و جنوب غربی شهر داودآباد واقع شده است، مشکل دیگری است که هم سلامت مردم منطقه و شهروندان اراکی و هم زیست‌بوم میهمانان مهاجر این تالاب یعنی گونه‌های نادر و حمایت شده‌ای، نظیر درناهای خاکستری را به شدت در معرض خطر قرار داده است.
علاوه بر این که؛ ذخائر آب شهر اراک مانند دیگر شهرها به علت کاهش بارندگی‌ها و برداشت غیراصولی از ذخائر زیرزمینی با کاهش شدید مواجه و به یک دغدغه جدی برای مسئولیت شهر تبدیل شده است، آلودگی هوای نیز بر این منابع تأثیر گذاشته است، به‌گونه‌ای که اگر بارندگی صورت بگیرد، آلاینده‌های جوی و محیطی، همانند سمی مهلک و خطرناک به منابع آبی شهر نفوذ نموده و موجبات انواع بیماری‌ها را فراهم می‌کند، چرا که درصد زیادی نیترات و دیگر مواد مضر در آن وجود دارد و بنا بر اظهارات برخی از کارشناسان، این مشکل احتمال ابتلای شهروندان به انواع سرطان‌ها و بیماری‌های گوارشی را افزایش داده است.
با توجه به آلودگی شدید هوای اراک، توسعه سرانه فضای سبز اراک که هم‌اکنون در حد 50 درصد استاندارهای بین‌المللی قراردارد و همچنین حفاظت و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی اراک، کمک جدی مردم، دولت و کارخانجات موجود در اراک را نیاز دارد و بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند در افزایش عوارض و پیامدهای ناخواسته و نامطلوبی نظیر افزایش انواع بیماری‌ها، تأثیر گذاشته و در نتیجه به تحمیل هزینه‌های سنگین جانبی به دولت منجر و به امنیت جامعه و سلامت شهروندان آسیب برساند.
از آنجا که رعایت حقوق حیوانات در مقوله محیط زیست قابل تعریف است، لذا در این بخش باید به ضرورت استانداردسازی و ساماندهی شرایط باغ‌وحش اراک نیز اشاره شود، محیطی که هم ساکنان آن از شرایطش رنج می‌برند و هم بازدیدکنندگان را متأثر می‌سازد، در کنار این مطلب باید نیاز شهر اراک به مراکز تفریحی و تحقیقاتی زیست محیطی مانند؛ باغ پرندگان، باغ گیاه‌شناسی و امثال آن نیز اشاره کرد.
مشکلات فرهنگی:
در حال حاضر تعداد قابل توجهی از ساكنان شهر اراك، غيربومي و از شهرهای مختلف کشور به اراک مهاجرت کرده‌اند و لذا هر گروه دارای فرهنگ خاص خود می‌باشند و این مسئله پیچیدگی کار برای تأمین انتظارات به‌حق شهروندان در مورد برنامه‌های فرهنگی را دوچندان نموده است.
به عبارت دیگر از یک‌سو تفاوت فرهنگی و آداب و رسوم ساکنین به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای و از سوی دیگر هجمه برنامه‌های ماهواره‌ای و کمبود فضاهای فرهنگی و نقصان طرح‌ها و برنامه‌های فرهنگی باعث شده تا لطمات و آسیب‌های جبران ناپذیری به پیکر جامعه شهری اراک وارد شود، آسیب‌هایی که رفع آن تنها از طریق فعال نمودن و گسترش شبکه فرهنگی شهر ممکن است.
مشکلات اقتصادی:
قطب صنعتی، پایتخت صنعتی و کلانشهر واژه‌هایی هستند که شهر اراک تاکنون تنها از عنوان آنها برخوردار شده است و نه امتیازاتی که قرار بود، با اختصاص این عناوین چهره شهر را متحول نماید و این در حالی‌است که اراک پنجمین شهر گران کشور در زمینه زمین و مسکن هم معرفی شده است، که البته علت را باید در مهاجرپذیری و کمبود فضای شهری و همچنین محدود بودن وسعت شهر جستجو نمود.
طبیعی است که در جریان نیازسنجی و بررسی مشکلات شهر اراک، نباید مشکلات دامداران و کشاورزان و روستائیان عزیز اراکی که برخی از محصولات تولیدی آنها از جمله؛ فرش، انگور و کشمش، شهره جهانی دارد، به فراموشی سپرده شوند، مشکلاتی که بعضاً مشترک بوده و کمتر از مشکلات مردم ساکن در شهر اراک نیست.
برخی از راهکارهای پیشنهادی برای برون رفت از مشکلات:
راهکارهای حل مشکلات اراک که در ذیل برخی از آنها مورد اشاره قرار گرفته است، در چند بخش قابل بررسی و پیگیری است، گروه اول شامل موضوعاتی است که رفع آن در گرو یاری و مساعدت مسئولین کشوری است، گروه دوم مشکلاتی است که مستلزم بسیج منابع و امکانات در سطح استان و شهرستان است و با همکاری و برنامه‌ریزی مسئولین محلی می‌توان آنها را برطرف نمود و گروه سوم به مواردی مربوط می‌شود که حل آنها تنها با مشارکت مردم امکان‌پذیر است.
اجرای صحیح و کامل قوانین مربوط به کلان‌شهرها از جمله؛ قانون تجمیع عوارض در کلان‌شهرها و یا اجرای قانون پرداخت ارزش افزوده و سهم آلایندگی کارخانجات و همچنین اجرای مصوبات دولت‌های قبلی و فعلی و اختصاص اعتبارات تکمیلی.
انتصاب مدیران بومی، جذب و به‌کارگیری نیروهای متخصص و در نهایت برنامه‌ریزی و تهیه سند چشم‌انداز شهر در بخش‌ها و موضوعات مختلف و نیز بازنگری و اجرای دقیق طرح جامع شهر اراک.
برگزاری و یا شرکت فعال صنایع اراک در نمایشگاه‌های محلی، ملی و بین المللی، راه‌اندازی سایت جامع معرفی محصولات صنعتی و کشاورزی اراک، راه‌اندازی سایت معرفی اراک و جاذبه‌های گردشگری آن، برای شناساندن ظرفیت‌های موجود و نیز الزام کارفرمایان و پیمانکاران دولتی و غیر دولتی به تأمین نیازهای خود از محل محصولات تولیدی صنایع اراک توسط دولت.
جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی و همچنین شناسایی اراکی‌های ذی‌نفوذ و صاحب سرمایه و تشکیل مجمع اراکی‌های تأثیرگذار ساکن و غیرساکن در اراک برای استفاده بهینه و متقابل از توانمندی‌های آنها.
انتقال و یا حداقل فیلترگذاری کارخانجات آلاینده، توسعه شبکه حمل و نقل عمومی، تسریع در راه‌اندازی شبکه قطار شهری، توسعه فضای سبز (کمربند سبز)، تمرکز بر ایجاد باغ‌ویلا به‌جای آپارتمان‌سازی در اراک در جهت کاهش آلودگی هوا.
بازنگری در نحوه اجرای اصل 44 قانون اساسی و رفع اشکلات آن، تأمین اعتبارات بانکی و تهیه و تأمین ابزار و امکانات مورد نیاز نیز صنایع و بازاریابی داخلی و خارجی برای محصولات تولیدی صنایع اراک و سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی و گسترش واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع و خارج از آنها، با توجه به پتانسیل‌های موجود در اراک، از طریق تقویت ارتباط بین دانشگاه و دانشگاهیان با بخش صنعت.
امید است بیان مشکلات مذکور و ارائه راه حل‌های مطرح شده، زمینه را برای جلب بیش از پیش نظر مسئولین محترم دولت تدبیر و امید در جهت رفع نیازهای شهر اراک تسهیل و شرایط را برای حل مشکلات تسهیل نماید، مشکلاتی که بخش عمده آنها فقط از عهده دولتمردان کشور ساخته است.
کلمات کلیدی : اراک+شهر اراک+مشکلات زیست محیطی اراک
عادل
۱۳۹۵-۰۷-۱۴ ۱۴:۲۲:۱۰
حالا هرچی کاخونه هست ببرید اونجا بزنید بالاخره استانهای محروم مانند اردبیل
هم خدایی دارن .جوانهاش میانسال شدن بازهم بیکارن ولی تو اراک چی (3963805) (alef-13)
هم خدایی دارن .جوانهاش میانسال شدن بازهم بیکارن ولی تو اراک چی (3963805) (alef-13)
اکبر حسینی
۱۳۹۵-۰۷-۱۴ ۱۵:۱۷:۳۳
اولا از الف بابت توجه به مشکلات اراک تشکر میکنم
دوما مشکلات اراک انقدر بزرگ هستن که مردان جهادی میخواهد
اما
متاسفانه کوته بینی برخی مسئولین کشوری باعث انتخابات مدیران غیر بومی می شود و پولهای میلیاردی دریافتی از مردم بابت مالیاتها(که همواره جز برترین استانها در کسب درآمدهای مالیاتی بوده)در خارج استان هزینه می شود و دهها مشکل دیگر باعث یک مورد خطرناک شده است
مردم اراک همیشه کمترین مشارکت در انتخابات را در سطح کل کشور داشته اند حتی کمتر از تهران
این صدای اعتراض خاموش مردم هستش که شنیده نمیشه ویقینا بدتر هم خواهد شد
ویادآوری این موضوع که 20 سال قبل مردم در اعراض به کم کاری شهرداری،کل شهرداری را به آتش کشیدند (3963870) (alef-13)
دوما مشکلات اراک انقدر بزرگ هستن که مردان جهادی میخواهد
اما
متاسفانه کوته بینی برخی مسئولین کشوری باعث انتخابات مدیران غیر بومی می شود و پولهای میلیاردی دریافتی از مردم بابت مالیاتها(که همواره جز برترین استانها در کسب درآمدهای مالیاتی بوده)در خارج استان هزینه می شود و دهها مشکل دیگر باعث یک مورد خطرناک شده است
مردم اراک همیشه کمترین مشارکت در انتخابات را در سطح کل کشور داشته اند حتی کمتر از تهران
این صدای اعتراض خاموش مردم هستش که شنیده نمیشه ویقینا بدتر هم خواهد شد
ویادآوری این موضوع که 20 سال قبل مردم در اعراض به کم کاری شهرداری،کل شهرداری را به آتش کشیدند (3963870) (alef-13)
مهدی
۱۳۹۵-۰۷-۱۴ ۱۵:۱۹:۵۱
سلام،
در تغییر کاربری اراضی اطاراف شهر ، شهرداری نقش بسیار پررنگی داشته که هیچوقت بیان نشده. (3963874) (alef-13)
در تغییر کاربری اراضی اطاراف شهر ، شهرداری نقش بسیار پررنگی داشته که هیچوقت بیان نشده. (3963874) (alef-13)
دکتر ج
۱۳۹۵-۰۷-۱۴ ۱۶:۴۲:۵۵
بچه که بودم با خانواده رفته بودیم اراک منزل مرحوم دایی حسن ت. یک شب بابام گفت که تو روستای زامنجون همدوره سربازیش زندگی میکنه و یک تاکسی گرفت و بردمون زامنجون، برا اولین بار بود که یک روستا را میدیدم، ان همه صفا و کار و تلاش و سحرخیزی و طبیعت پاک و همزیستی با حیوانات اهلی و ... هنوز هم وقتی یادش می ذفتم اشک تو گشام جمع میشه. اره چهل سال بعد که سال ۸۷ داشتم میرفتم الشتر خونه یکی از دانشجوهام هوشنگ ... دوباره از اراک رد شدم و پرسیدم زامنجون کجاست؟ دیدم میگن افتاده در حاشیه شهر، این یعنی توسعه نامتوازن و اصلا از ان همه زیبایی خبری در ان نبود، مثل یک محله درب و داغون شهری شده بود که نه به شهر میموند و نه روستا. میگن از نوح ع پرسیدن اگر کشتی میخوای بسازی چرا درختو وسط بیابون میکاری برو کنار دریا بکار. حالا هم حتما حکمتی پیامبرگونه هست که پتروشیمی که فضای شهر زیبای اراک رو الوده میکنه درست حاشیه شهر اراک محصور شده توسط کوه ها و هزاران کیلومتر دورتر از منابع گاز ساخته میشه. منتها کجاست عاقلی که حکمت انرا دریافته و بیان نماید. راستی اینهمه الف جان راجع به شهر ابا و اجدادیمان نوشتی و دستت درد نکنه ولی ننوشتی تاسیس سهر اراک در چه دوره ای بوده است و راجع به توپوگرافی ان هم چیزی ننوشتی که اهمیت سوق الجیشی ان منجمله به همان برمیگردد. زحمتی بکش و به انها اشاره بنما، ضمنا از انهمه باغات زیبای اراک بنویس که در اثر الودگی هوا خشکیده، از دریاچه نمکش بگو که قبل از ورود بهش میرسی. از کوچه گردوش بگو، از خونه های دیوار کاهگلی قطور که الان دیگه نایابه. افسوس که ان همه معماری اسلامی و ایرانی با ... جانشین شده اشکام در امد الف جان ... دلم میخوا یوار دیگه پچه وشومو برم اراک خومو (3963971) (alef-13)
جواد
۱۳۹۵-۰۷-۱۴ ۲۲:۰۱:۵۷
دکتر عزیز واقعا زیبا گفتین کجاست اون همه صفای محله قدیممون توی اون شهر باصفا بازی توی کوچه باغ ها و...
آدمای باحال که اکثرشون از بین ما رفتن و انگار صفا رو هم با خودشون بردند.
واقعا دلم براش تنگ شده سوار قطار محلی اراک-درود میشدیم از بین همون باغ های باصفای سنجان،ضامنجان،شاه زندو... غیره می رفتیم ازنا خونه اقوام. آه...
چندین سال از شهرم دورم و دلتنگی و دلتنگی و دلتنگی... (3964250) (alef-13)
آدمای باحال که اکثرشون از بین ما رفتن و انگار صفا رو هم با خودشون بردند.
واقعا دلم براش تنگ شده سوار قطار محلی اراک-درود میشدیم از بین همون باغ های باصفای سنجان،ضامنجان،شاه زندو... غیره می رفتیم ازنا خونه اقوام. آه...
چندین سال از شهرم دورم و دلتنگی و دلتنگی و دلتنگی... (3964250) (alef-13)
۱۳۹۵-۰۷-۱۴ ۲۳:۵۵:۵۱
من تازه قبول شدم پزشكى اراك
تو رو خدا دلمو خالى نكنيد!! (3964326) (alef-11)
تو رو خدا دلمو خالى نكنيد!! (3964326) (alef-11)
اکمیجانی
۱۳۹۵-۰۷-۱۵ ۱۰:۲۲:۴۱
از مسئولین محترم سایت «الف» و نویسنده محترم، به نمایندگی از طرف مردم اراک تشکر می کنم، بالاخره یکی پیدا شد درد مردم اراک را مطرح کند. ممنونیم (3964603) (alef-11)
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
