داخلی صفحه سیاسی آرشيو يادداشت

۱

آزادی بیان چگونه از امنیت ملی محافظت می‌کند؟

بخش تعاملی الف - وحید توانا

اشاره: مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های بینندگان الف است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. بینندگان الف می توانند با ارسال یادداشت خود، مطلب ذیل را تایید یا نقد کنند.

حکومت ها بطور طبیعی تمایل دارند همه چیز را تحت کنترل داشته باشند ولی واقعیت خودش را حتی بر حکومت ها تحمیل می‌کند. واقعیت این است که هیچ حکومتی قدرت کنترل بر «همه چیز» را نخواهد داشت و این واقعیتی است که قرن‌هاست تغییرات زمانه را در طرف خود دارد. در مواجهه با این واقعیتِ هر روز قدرتمندتر، حکومت‌ها باید از میان آنچه می‌توانند در کنترل داشته باشند و آنچه لاجرم از کنترل آنها خارج خواهد بود دست به انتخاب بزنند. مثل هر جای دیگری که حق انتخاب وجود دارد، حق انتخاب نکردن در کار نیست؛ امتناع از انتخاب عموماً به معنای انتخاب خودکار بدترین گزینه است.

یکی از پررنگ‌ترین نمودهای دوراهی کنترل حکومتی در دنیای امروز نحوه مواجهه حکومت ها با حق آزادی بیان شهروندان است. توسعه فن‌آوری عرصه بیان را بسیار گسترده‌تر کرده است. در فضای مجازی امکانات متعددی برای اظهار نظر و حتی اجتماع در اختیار شهروندان قرار گرفته که تنها کسر کوچکی از آن در محدوده سرزمینی دولت متبوع آنهاست. امروز دیگر مهم نیست که شما دور چه چیزهایی «خط قرمز» کشیده‌اید و چقدر در مورد خط قرمزهایتان مصالحه‌ناپذیر هستید؛ حرف ها گفته و شنیده خواهند شد ولو دور از چشمان شما و البته دور از خط قرمزهای شما.

آشکارا حکومت‌ها دیگر انتخاب چندانی در مورد آنچه باید گفته شود و آنچه نباید گفته شود ندارند؛ رفتار بعدی جامعه را نحوه کنار آمدن حکومت با این واقعیت تعیین می‌کند. حکومت ها می‌توانند بر تبادلات اتباعشان در فضای مجازی به آرامی نظارت کنند، یا می‌توانند اعتماد جامعه را از خود سلب کنند و بجز کنترل، امکان نظارت بر جامعه را هم از دست بدهند. اگر تعداد افرادی که مجبور می‌شوند برای گفت و شنود از فضاهای خارج از نظارت حکومت خودی استفاده کنند به شکل قابل ملاحظه‌ای زیاد باشد به نحوی که شمار قابل توجهی از افراد عادی جامعه برای استفاده‌های روزمره به شبکه‌های اجتماعی بیگانه روی آورند، تبادل آرا و تضارب آزادانه افکار در میان آن ها در مقایسه با فضای محدودتر گفتگو در بدنه اصلی جامعه به مرور زمان سبب ایجاد یا تعمیق شکاف‌های اجتماعی، فکری و فرهنگی در جامعه خواهد شد. در صورتی که کاربران شبکه‌های اجتماعی آنقدر زیاد باشند که تمامی فضای اصلی جامعه را در بربگیرند یا تحت تاثیر قرار دهند شکاف ایجاد شده میان کلیت حکومت و کلیت جامعه خواهد بود. حکومتی که خود را در چنین موقعیتی قرار دهد دیر یا زود خود را با فاجعه‌ای غافلگیرکننده رو در رو خواهد یافت. آسیب دیگر، شکل‌گیری شبکه‌های جرائم سازمان‌یافته و برنامه‌ریزی جرائم سازمانی –از جمله علیه امنیت ملی- خارج از محدوده نظارتی حاکمیت است.

اینکه یک حکومت چقدر در نگه داشتن اتباعش در فضای مجازی تحت نظارت خود توفیق یابد وابسته به این است که تا چه میزان توانسته به مردم اطمینان بدهد در این فضا در امنیت هستند، حریم خصوصی آنها محفوظ خواهد ماند و به خاطر ابراز عقایدشان بازخواست نخواهند شد. البته بدیهی است که نظارت حکومتی برای جلوگیری از ارتکاب جرائم است ولی هر چه تعداد افرادی که هدف آن نظارت هستند بیشتر باشد و هر چه برخورد احتمالی با آنها انعکاس وسیع‌تری در سطح جامعه پیدا کند، قدرت تاثیرگذاری آن کمتر خواهد بود؛ بنابرین در طراحی این سامانه نظارتی باید حداکثر احتیاط در نظر گرفته شود و مداخله همیشه باید به دور از جنجال و تنها در مورد خطرناکترین جرائم انجام گیرد (اغلب کشورها تنها نسبت به جرائم سازمان‌یافته مشخص و فعالیت های تروریستی حساسیت نشان می‌دهند).

دستگیری یک وبلاگنویس به خاطر «توهین به مقامات» یا صدور اطلاعیه تلوزیونی از شناسایی و دستگیری گروهی از فعالین شبکه‌های اجتماعی مثال هایی از اقداماتی است که به اعتماد عمومی و امنیت روانی در فضای مجازی و در نهایت به امکان نظارت حکومتی بر آن فضا لطمه می‌زنند.