کد مطلب: 481539
راهنمای کتاب/ «شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره»؛ کاوه بیات؛ جهان کتاب
خراسان به مثابه دریایی طوفان زا
بخش فرهنگی الف؛ 26 خردادماه 1396
تاریخ انتشار : جمعه ۲۶ خرداد ۱۳۹۶ ساعت ۱۹:۴۳
«شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره»
نویسنده: کاوه بیات
ناشر: جهان کتاب، چاپ اول 1395
176 صفحه، 25000تومان
شما می‌توانید کتاب «شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
****
در تاریخ ایران هر گاه دولت مرکزی اقتدار کافی نداشته و یا به علل و دلایلی تصور می شده در موضع ضعف قرار دارد، آشوب ها و شورش هایی در نواحی مختلف کشور برپا می شد. پس از حمله قوای روس و انگلیس به ایران و استعفای رضاخان از سلطنت و فروپاشی تشکیلات انتظامی کشور در جریان وقایع شهریور ۱۳۲۰،یک سری آشوب‌ها و شورش‌های اعتراض‌آمیز در نقاط مختلف کشور به ویژه مناطق عشایری رخ داد.
کتاب «شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره (زمستان ۱۳۲۰)» نوشته کاوه بیات که اخیرا به همت نشر جهان کتاب منتشر و راهی بازار نشر شده است، به یکی از همین شورش ها می پردازد. این کتاب ششمین و جدیدترین عنوان از مجموعه «برگی از تاریخ» است که پیش از این کتاب‌های «جاسوسی در حزب»، «ستون پنجم»، «مسئله شوروی: واقعیت انکارناپذیر»، «جمال زاده» و «سال‌های مهاجرت» از همین مجموعه چاپ شده‌اند.
خراسان خطه‌ای است که همواره از اهمیتی بسیار در سرزمین ایران برخوردار بوده است، به دلیل پهناوری‌اش، قرار گرفتن در شمال شرقی کشور و هم مرزی با کشورهای همسایه و از همه مهمتر قرار گرفتن مرقد امام هشتم شیعیان علیه السلام و... این ویژگی ها دست به دست هم داده اند و چنین اهمیتی را برای آن رقم زده اند که از دیربار وجود داشته است.
در همین راستا کتاب با نقل بخش کوتاهی از «ملحقات تاریخ روضته الصفای ناصری» نوشته رضا قلی خان هدایت شروع می شود: «مملکت خراسان فی المثل به مثابه دریایی است طوفان زا که در هر کنارش زوارق وجود گروهی درشکند یا بحری موّاج که چون به تموج درآید موجی فرو نشسته موج دیگری برخیزد، چه محل و مکان طوایف مختلفه است که هریک به سرافرازی و گردن کشی خو کرده اند.»
یکی از خیزش های خوزستان در سرپیچی از وابستگی هایش به حکومت مرکزی، ماجرای کلنل پسیان بود، که قریب به بیست سال پیش از آن در خراسان واقع شده بود. اما ماجرای کلنل پسیان و رودررویی او با دولت مرکزی علاوه بر تفاوت هایی که با ماجرای صولت السلطنه هزاره داشت، از یک ویژگی دیگر نیز برخوردار بود و آن اینکه خاستگاه خانوادگی کلنل پسیان منطقه خراسان نبود. در حالی که صولت السلطنه هزاره به منطقه خراسان تعلق داشت و از بزرگان و متنفذین یکی از ایلات قدیمی آن سامان بود. این پایگاه خانوادگی و نفوذ داشتن در منطقه در شکل گیری سودای طغیان و بلند کرد علم سرکشی تاثیر بسیار داشت و صولت السلطنه هزاره از سوابق تاریخی ایل هزاره و نفوذ قدرتش در منطقه بستری مناسب برای بهره برداری در راستای افکارش برداشت. نارضایتی مردم از حکومت رضاخان (در زمینه های مختلف) و ضعف حکومت پهلوی در آن برهه که رضاخان مجبور به استعفا شده و پسر جوان و کم تجربه اش را به جای او نشانده بودند، پایتخت تحت اشغال و ارتش فروپاشیده ای که رضا خان بدان بسیار می نازید، بستر بسیار خوبی مهیا ساخته بود تا صولت الدوله هزاره علاوه بر عشایر شرق، شمال و غرب خراسان، بسیاری از دیگر اقشار مردم را نیز با خود همراه کند. این مقدمه خیزشی بود که به صولت الدوله هزاره فرصت داد تا برای مدت زمانی کوتاه در زمستان 1320، بر بخش گسترده ای از خراسان حکومت کند.
شورش مورد اشاره که با توجه به برخی جوانب آن مانند اعلامیه‌های صولت السلطنه در آن ایام از مواضع به نسبت تندی برخوردار بود، از جمله وقایع و حوادث مهمی است که در مجموع، کل تاریخ این خطه را تشکیل می‌دهند.
اما هزاره ها چه کسانی بودند؟ هزاره ها اقوامی مغول تبارند که در فاصله قرنهای ۱۳ تا ۱۵ میلادی از حدود کاشغر و ختن به دامنه های جنوبی رشته کوه های هندوکش آمدند و در بخشهای شمالی و غربی رودهای هلمند و ترنک، یعنی از دامنه های هندوکش و کوه بابا گرفته تا هرات و اطراف هریرود سکنی گزیدند. نام « هزاره » از واحد نظامی مغول که هزار سوار را شامل می شد، گرفته شده است. در میان هزاره ها، شیعه و سنی هردو حضور دارند. اما بیشتر هزاره ها در بخش های شرقی خراسان و هرات سنی حنفی هستند .
کتاب حاضر ۳ فصل کلی دارد که به ترتیب عبارت اند از: هزاره ها، شورش خراسان و سرنوشت صولت السلطنه و البته کتاب از پیوست های مهم و مفصلی نیز بهره می برد. کاوه بیات پس از اشاره ای مختصر به گذشته ایل هزاره و نقش آنها در تاریخ معاصر خراسان؛ به شورش زمستان ۱۳۲۰ و نحوه شروع، گسترش و بالاخره خاتمه یافتنش پرداخته است، سپس بخشی نیز به پایان کار صولت‌السلطنه اختصاص یافته است.
محمدرضاخان شجاع‌الملک، صولت السلطنه هزاره، در تهران، در مشهد، سقوط تربت جام، تحولات مشهد، کردهای خراسان، اعزام قوای نظامی از تهران، تربت حیدریه، جنگ سنگ بست، اعاده اقتدار دولت در جنوب شرقی خراسان، اعاده اقتدار دولت در شمال غربی خراسان، در کلات نادری، منصور و تقاضای تعقیب صولت السلطنه، صولت السلطنه و تقاضای رسیدگی به خواسته هایش و مرگ صولت السلطنه، عناوین بخش های مختلف این کتاب هستند که به شکلی جامع و خواندنی این ماجرای تاریخی را مورد بررسی قرار داده است.
پس از شهریور ۲۰ شورش های مختلفی در ایران شکل گرفت که ماجرای صولت‌السلطنه هزاره نسبت به برخی از آنها که در فارس یا کردستان رخ دادند، ابعاد کوچکتری داشت؛ بخصوص که مدت زمان آن چندان طولانی نبود. اما چنانکه خود نویسنده نیز تاکید داشته است از آن روزگار اسناد و مدارک زیادی برجای مانده که کم و کیف آن را به خوبی روشن می کند. کاوه بیات با بهره گرفتن از این منابع، روایتی جذاب از این واقعه ارائه کرده است.
نویسنده: کاوه بیات
ناشر: جهان کتاب، چاپ اول 1395
176 صفحه، 25000تومان
شما می‌توانید کتاب «شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
****
در تاریخ ایران هر گاه دولت مرکزی اقتدار کافی نداشته و یا به علل و دلایلی تصور می شده در موضع ضعف قرار دارد، آشوب ها و شورش هایی در نواحی مختلف کشور برپا می شد. پس از حمله قوای روس و انگلیس به ایران و استعفای رضاخان از سلطنت و فروپاشی تشکیلات انتظامی کشور در جریان وقایع شهریور ۱۳۲۰،یک سری آشوب‌ها و شورش‌های اعتراض‌آمیز در نقاط مختلف کشور به ویژه مناطق عشایری رخ داد.
کتاب «شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره (زمستان ۱۳۲۰)» نوشته کاوه بیات که اخیرا به همت نشر جهان کتاب منتشر و راهی بازار نشر شده است، به یکی از همین شورش ها می پردازد. این کتاب ششمین و جدیدترین عنوان از مجموعه «برگی از تاریخ» است که پیش از این کتاب‌های «جاسوسی در حزب»، «ستون پنجم»، «مسئله شوروی: واقعیت انکارناپذیر»، «جمال زاده» و «سال‌های مهاجرت» از همین مجموعه چاپ شده‌اند.
خراسان خطه‌ای است که همواره از اهمیتی بسیار در سرزمین ایران برخوردار بوده است، به دلیل پهناوری‌اش، قرار گرفتن در شمال شرقی کشور و هم مرزی با کشورهای همسایه و از همه مهمتر قرار گرفتن مرقد امام هشتم شیعیان علیه السلام و... این ویژگی ها دست به دست هم داده اند و چنین اهمیتی را برای آن رقم زده اند که از دیربار وجود داشته است.
در همین راستا کتاب با نقل بخش کوتاهی از «ملحقات تاریخ روضته الصفای ناصری» نوشته رضا قلی خان هدایت شروع می شود: «مملکت خراسان فی المثل به مثابه دریایی است طوفان زا که در هر کنارش زوارق وجود گروهی درشکند یا بحری موّاج که چون به تموج درآید موجی فرو نشسته موج دیگری برخیزد، چه محل و مکان طوایف مختلفه است که هریک به سرافرازی و گردن کشی خو کرده اند.»
یکی از خیزش های خوزستان در سرپیچی از وابستگی هایش به حکومت مرکزی، ماجرای کلنل پسیان بود، که قریب به بیست سال پیش از آن در خراسان واقع شده بود. اما ماجرای کلنل پسیان و رودررویی او با دولت مرکزی علاوه بر تفاوت هایی که با ماجرای صولت السلطنه هزاره داشت، از یک ویژگی دیگر نیز برخوردار بود و آن اینکه خاستگاه خانوادگی کلنل پسیان منطقه خراسان نبود. در حالی که صولت السلطنه هزاره به منطقه خراسان تعلق داشت و از بزرگان و متنفذین یکی از ایلات قدیمی آن سامان بود. این پایگاه خانوادگی و نفوذ داشتن در منطقه در شکل گیری سودای طغیان و بلند کرد علم سرکشی تاثیر بسیار داشت و صولت السلطنه هزاره از سوابق تاریخی ایل هزاره و نفوذ قدرتش در منطقه بستری مناسب برای بهره برداری در راستای افکارش برداشت. نارضایتی مردم از حکومت رضاخان (در زمینه های مختلف) و ضعف حکومت پهلوی در آن برهه که رضاخان مجبور به استعفا شده و پسر جوان و کم تجربه اش را به جای او نشانده بودند، پایتخت تحت اشغال و ارتش فروپاشیده ای که رضا خان بدان بسیار می نازید، بستر بسیار خوبی مهیا ساخته بود تا صولت الدوله هزاره علاوه بر عشایر شرق، شمال و غرب خراسان، بسیاری از دیگر اقشار مردم را نیز با خود همراه کند. این مقدمه خیزشی بود که به صولت الدوله هزاره فرصت داد تا برای مدت زمانی کوتاه در زمستان 1320، بر بخش گسترده ای از خراسان حکومت کند.
شورش مورد اشاره که با توجه به برخی جوانب آن مانند اعلامیه‌های صولت السلطنه در آن ایام از مواضع به نسبت تندی برخوردار بود، از جمله وقایع و حوادث مهمی است که در مجموع، کل تاریخ این خطه را تشکیل می‌دهند.
اما هزاره ها چه کسانی بودند؟ هزاره ها اقوامی مغول تبارند که در فاصله قرنهای ۱۳ تا ۱۵ میلادی از حدود کاشغر و ختن به دامنه های جنوبی رشته کوه های هندوکش آمدند و در بخشهای شمالی و غربی رودهای هلمند و ترنک، یعنی از دامنه های هندوکش و کوه بابا گرفته تا هرات و اطراف هریرود سکنی گزیدند. نام « هزاره » از واحد نظامی مغول که هزار سوار را شامل می شد، گرفته شده است. در میان هزاره ها، شیعه و سنی هردو حضور دارند. اما بیشتر هزاره ها در بخش های شرقی خراسان و هرات سنی حنفی هستند .
کتاب حاضر ۳ فصل کلی دارد که به ترتیب عبارت اند از: هزاره ها، شورش خراسان و سرنوشت صولت السلطنه و البته کتاب از پیوست های مهم و مفصلی نیز بهره می برد. کاوه بیات پس از اشاره ای مختصر به گذشته ایل هزاره و نقش آنها در تاریخ معاصر خراسان؛ به شورش زمستان ۱۳۲۰ و نحوه شروع، گسترش و بالاخره خاتمه یافتنش پرداخته است، سپس بخشی نیز به پایان کار صولت‌السلطنه اختصاص یافته است.
محمدرضاخان شجاع‌الملک، صولت السلطنه هزاره، در تهران، در مشهد، سقوط تربت جام، تحولات مشهد، کردهای خراسان، اعزام قوای نظامی از تهران، تربت حیدریه، جنگ سنگ بست، اعاده اقتدار دولت در جنوب شرقی خراسان، اعاده اقتدار دولت در شمال غربی خراسان، در کلات نادری، منصور و تقاضای تعقیب صولت السلطنه، صولت السلطنه و تقاضای رسیدگی به خواسته هایش و مرگ صولت السلطنه، عناوین بخش های مختلف این کتاب هستند که به شکلی جامع و خواندنی این ماجرای تاریخی را مورد بررسی قرار داده است.
پس از شهریور ۲۰ شورش های مختلفی در ایران شکل گرفت که ماجرای صولت‌السلطنه هزاره نسبت به برخی از آنها که در فارس یا کردستان رخ دادند، ابعاد کوچکتری داشت؛ بخصوص که مدت زمان آن چندان طولانی نبود. اما چنانکه خود نویسنده نیز تاکید داشته است از آن روزگار اسناد و مدارک زیادی برجای مانده که کم و کیف آن را به خوبی روشن می کند. کاوه بیات با بهره گرفتن از این منابع، روایتی جذاب از این واقعه ارائه کرده است.
کلمات کلیدی : نشر جهان کتاب
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
