کد مطلب: 427558
پیشنهاد کتاب/ «آداب الطریق»؛مهران افشاری؛ چشمه
سیری در احوال قلندران
بخش فرهنگی الف؛ 4 دی 1395
تاریخ انتشار : شنبه ۴ دی ۱۳۹۵ ساعت ۱۴:۱۳
«آداب الطریق»
تحقیق، تصحیح و توضیح: مهران افشاری
ناشر: چشمه، چاپ اول 1395
387 صفحه، 30000 تومان
شما می‌توانید کتاب «آداب الطریق» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
*****
هیچ بعید نیست که در این روزگار بسیاری از ما براین تصور باشیم که قلندران کسانی برخوردار از خصایل جوانمردی و فتوت در گذشته‌های دور بوده‌اند. چنین تصوری حتی اگر نادرست نباشد، همه واقعیت نیست. اغلب ما درباره قلندر و قلندری چیزهایی شنیده‌ایم؛ حداقلش آن بیت معروف را از خواجه شیراز که: «هزار نکتهی باریک‌تر ز مو این‌جاست / نه هر که سر بتراشد قلندری داند» به اعتبار این شعر چنان که پیداست قلندری شان و مقامی در گذشته داشته است. در متونی دیگر شاید قلندران را همپایه رندان و لوطیان بدانند و در جایی دیگر چون درویشی که ترک دنیا و لذایذ آن کند و... براین اساس از قلندر و قلندری دریافت‌های متعددی وجود داشته است. همین تعدد معانی باعث شده نتوان به درک یکپارچه و واحدی نسبت به آن رسید.
دکتر شفیعی کدکنی از جمله کسانی است که در باب قلندریه پژوهش‌های فراوان داشته است، وی در کتاب معروفش «قلندریه در تاریخ» از آن به عنوان جنبشی چند ساحتی یاد کرده که درک درست آن نیازمند نگاهی منشوری است. غرض از طرح نگاه منشوری که شفیعی کدکنی آن را آموخته‌ای از استاد فروزانفر عنوان کرده، این است که در آن رنگ‌های گوناگونی را می‌توان از آیین‌های کهن ایرانی گرفته تا باورهای اسلامی ؛ از عناصر برگرفته از خرم‌دینان تا اندیشه‌هایی که ریشه در عرفان اسلامی، یا راه و رسم جوانمردی، فتوت و مردانگی دارد، ردیابی و مشاهده کرد. از همین سبب در عالم قلندری با چنان وسعت معنایی طرف هستیم که گاه باور نکردنی جلوه می‌کند. این وسعت نیز ناشی از آن است که در هر دوره زمانی تلقی و تصور درباره قلندران متفاوت با دوره‌های قبل و بعد خود بوده است.
آنچه اشاره شد از کلیدی‌ترین نکته‌هایی است که در پرداختن به آیین قلندری و قلندرنامه‌ها نباید نادیده انگاشت. کتاب «آداب الطریق» یا «قلندرنامهای به نام آداب الطریق» که به همت مهران افشاری و در نشر چشمه به بازار آمده است، بر پایه‌ی اشراف و درک این مهم شکل گرفته است و در واقع کوشیده انعکاسی منشوری از قلندر و قلندری ارائه کند، چنان که رنگ‌های گوناگون آن در دوره‌های مختلف قابل درک و تمییز باشد.
مهران افشاری نامی آشنا و البته با تجربه و دانش بسیار در این حوزه‌ها و متون مرتبط بدانهاست که پیش از این حاصل پژوهش‌هایش درباب فتوت‌نامه‌ها که شامل تصحیح، توضیح و تحقیق سه فتوت نامه می‌شد توسط نشر چشمه به بازار آمده بود.
اما کتاب «قلندرنامهای به نام آداب الط‍‍‍ّریق» اثر بابا حاجی عبدالرحیم است که پیر قلندران نقشبندی در ماورا‌ء‌النهر بوده است. مهران افشاری علاوه بر تصحیح این قلندرنامه که به قرن یازدهم تعلق دارد و همچنین تحقیق و افزودن توضیحات لازم به آن، دیباچه‌ای تقریبا مفصل برای آن نوشته که پربیراه نیست اگر آن را به تنهایی کتابی درباره قلندریه محسوب کنیم. این دیباچه که قریب به صد و سی صفحه از کتاب حاضر را در بر گرفته است شامل آخرین یافته‌های مهران افشاری در این باره است که با عنوان پژوهشی نو در قلندریه پیش از متن آداب الطریق در این کتاب به علاقمندان عرضه شده است. این پژوهش به چهار بخش تقسیم شده است: سرچشمه‌های قلندری‌گری، ویژگی‌های قلندران در میان صوفیان، طریقت‌های گوناگون قلندری و نهایتا نیر قلندرنامه آداب الطریق که صفحاتی است درباره ویژگی‌های قلندرنامه منتشر شده در همین کتاب.
قلندریه نام یک فرقه نبوده است. از قرن هفتم هجری به بعد قلندری نام یک جریان و مکتبی در تاریخ تصوف بوده که با آیین فتوت یا جوانمردی ارتباط داشته است. دکتر کدکنی در کتاب خود به این نکته نیز اشاره کرده است که اگرچه در اغلب منابع از واژه قلندر مراد یک فرد یا شخص بوده اما باید اشاره کرد که قلندر در واقع نام یک منطقه بوده و در ابتدا به فرد دلالت نمی‌کرده و چنین افرادی در واقع قلندری نامیده می‌شدند.
اما در سده‌های بعد با توجه به تغییر و دگرگونی‌های به وجود آمده قلندری به خود این راه و رسم اطلاق شد؛ قلندری به چندین طریقت تقسیم می‌شده‌اند و سرچشمه آن به ایران باستان بازمی‌گردد. متاسفانه منابع موجود در این باب چندان زیاد نیست؛ از همین رو قلندرنامه آداب الطریق یکی از مهم‌ترین قلندرنامه‌های برجای مانده در تاریخ ایران است. مهران افشاری تصحیح این قلندر نامه را براساس نسخه کتابخانه مجلس سالها پیش به عنوان پایان‌نامه خود به انجام رسانده بود، اما برای انتشار از نسخه کتابخانه پطرزبورگ نیز استفاده کرده است.
آداب الطریق در دوازده باب نوشته شده است. در باب کلاه، موی سر، دلق و خرقه و اوصاف آن، کمر، عصا کجکول، سفره، خادمی، تخت و پوست، جاروب، و اقسام فقر و پایان بخش آن نیز تعلیقات آداب الطریق است. کتاب حاضر منبع مفیدی برای مطالعه فرهنگ مردم آسیای میانه در سده یازدهم و همچنین آداب و اعتقادات طریقت صوفیه و قلندریه محسوب می‌شود به خصوص که توسط یکی از پیران این طریقت نوشته شده و به جنبه‌های مختلف سیر سلوک و احوال قلندری پرداخته است. افزون بر این، دیباچه مهران افشاری نیز می‌تواند در یک چشم انداز تاریخی آنچه را که علاقمندان و پژوهشگران می‌خواهند در اختیارشان قرار دهد.
تحقیق، تصحیح و توضیح: مهران افشاری
ناشر: چشمه، چاپ اول 1395
387 صفحه، 30000 تومان
شما می‌توانید کتاب «آداب الطریق» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
*****
هیچ بعید نیست که در این روزگار بسیاری از ما براین تصور باشیم که قلندران کسانی برخوردار از خصایل جوانمردی و فتوت در گذشته‌های دور بوده‌اند. چنین تصوری حتی اگر نادرست نباشد، همه واقعیت نیست. اغلب ما درباره قلندر و قلندری چیزهایی شنیده‌ایم؛ حداقلش آن بیت معروف را از خواجه شیراز که: «هزار نکتهی باریک‌تر ز مو این‌جاست / نه هر که سر بتراشد قلندری داند» به اعتبار این شعر چنان که پیداست قلندری شان و مقامی در گذشته داشته است. در متونی دیگر شاید قلندران را همپایه رندان و لوطیان بدانند و در جایی دیگر چون درویشی که ترک دنیا و لذایذ آن کند و... براین اساس از قلندر و قلندری دریافت‌های متعددی وجود داشته است. همین تعدد معانی باعث شده نتوان به درک یکپارچه و واحدی نسبت به آن رسید.
دکتر شفیعی کدکنی از جمله کسانی است که در باب قلندریه پژوهش‌های فراوان داشته است، وی در کتاب معروفش «قلندریه در تاریخ» از آن به عنوان جنبشی چند ساحتی یاد کرده که درک درست آن نیازمند نگاهی منشوری است. غرض از طرح نگاه منشوری که شفیعی کدکنی آن را آموخته‌ای از استاد فروزانفر عنوان کرده، این است که در آن رنگ‌های گوناگونی را می‌توان از آیین‌های کهن ایرانی گرفته تا باورهای اسلامی ؛ از عناصر برگرفته از خرم‌دینان تا اندیشه‌هایی که ریشه در عرفان اسلامی، یا راه و رسم جوانمردی، فتوت و مردانگی دارد، ردیابی و مشاهده کرد. از همین سبب در عالم قلندری با چنان وسعت معنایی طرف هستیم که گاه باور نکردنی جلوه می‌کند. این وسعت نیز ناشی از آن است که در هر دوره زمانی تلقی و تصور درباره قلندران متفاوت با دوره‌های قبل و بعد خود بوده است.
آنچه اشاره شد از کلیدی‌ترین نکته‌هایی است که در پرداختن به آیین قلندری و قلندرنامه‌ها نباید نادیده انگاشت. کتاب «آداب الطریق» یا «قلندرنامهای به نام آداب الطریق» که به همت مهران افشاری و در نشر چشمه به بازار آمده است، بر پایه‌ی اشراف و درک این مهم شکل گرفته است و در واقع کوشیده انعکاسی منشوری از قلندر و قلندری ارائه کند، چنان که رنگ‌های گوناگون آن در دوره‌های مختلف قابل درک و تمییز باشد.
مهران افشاری نامی آشنا و البته با تجربه و دانش بسیار در این حوزه‌ها و متون مرتبط بدانهاست که پیش از این حاصل پژوهش‌هایش درباب فتوت‌نامه‌ها که شامل تصحیح، توضیح و تحقیق سه فتوت نامه می‌شد توسط نشر چشمه به بازار آمده بود.
اما کتاب «قلندرنامهای به نام آداب الط‍‍‍ّریق» اثر بابا حاجی عبدالرحیم است که پیر قلندران نقشبندی در ماورا‌ء‌النهر بوده است. مهران افشاری علاوه بر تصحیح این قلندرنامه که به قرن یازدهم تعلق دارد و همچنین تحقیق و افزودن توضیحات لازم به آن، دیباچه‌ای تقریبا مفصل برای آن نوشته که پربیراه نیست اگر آن را به تنهایی کتابی درباره قلندریه محسوب کنیم. این دیباچه که قریب به صد و سی صفحه از کتاب حاضر را در بر گرفته است شامل آخرین یافته‌های مهران افشاری در این باره است که با عنوان پژوهشی نو در قلندریه پیش از متن آداب الطریق در این کتاب به علاقمندان عرضه شده است. این پژوهش به چهار بخش تقسیم شده است: سرچشمه‌های قلندری‌گری، ویژگی‌های قلندران در میان صوفیان، طریقت‌های گوناگون قلندری و نهایتا نیر قلندرنامه آداب الطریق که صفحاتی است درباره ویژگی‌های قلندرنامه منتشر شده در همین کتاب.
قلندریه نام یک فرقه نبوده است. از قرن هفتم هجری به بعد قلندری نام یک جریان و مکتبی در تاریخ تصوف بوده که با آیین فتوت یا جوانمردی ارتباط داشته است. دکتر کدکنی در کتاب خود به این نکته نیز اشاره کرده است که اگرچه در اغلب منابع از واژه قلندر مراد یک فرد یا شخص بوده اما باید اشاره کرد که قلندر در واقع نام یک منطقه بوده و در ابتدا به فرد دلالت نمی‌کرده و چنین افرادی در واقع قلندری نامیده می‌شدند.
اما در سده‌های بعد با توجه به تغییر و دگرگونی‌های به وجود آمده قلندری به خود این راه و رسم اطلاق شد؛ قلندری به چندین طریقت تقسیم می‌شده‌اند و سرچشمه آن به ایران باستان بازمی‌گردد. متاسفانه منابع موجود در این باب چندان زیاد نیست؛ از همین رو قلندرنامه آداب الطریق یکی از مهم‌ترین قلندرنامه‌های برجای مانده در تاریخ ایران است. مهران افشاری تصحیح این قلندر نامه را براساس نسخه کتابخانه مجلس سالها پیش به عنوان پایان‌نامه خود به انجام رسانده بود، اما برای انتشار از نسخه کتابخانه پطرزبورگ نیز استفاده کرده است.
آداب الطریق در دوازده باب نوشته شده است. در باب کلاه، موی سر، دلق و خرقه و اوصاف آن، کمر، عصا کجکول، سفره، خادمی، تخت و پوست، جاروب، و اقسام فقر و پایان بخش آن نیز تعلیقات آداب الطریق است. کتاب حاضر منبع مفیدی برای مطالعه فرهنگ مردم آسیای میانه در سده یازدهم و همچنین آداب و اعتقادات طریقت صوفیه و قلندریه محسوب می‌شود به خصوص که توسط یکی از پیران این طریقت نوشته شده و به جنبه‌های مختلف سیر سلوک و احوال قلندری پرداخته است. افزون بر این، دیباچه مهران افشاری نیز می‌تواند در یک چشم انداز تاریخی آنچه را که علاقمندان و پژوهشگران می‌خواهند در اختیارشان قرار دهد.
کلمات کلیدی : نشر چشمه
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
