تأملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجودنویسنده: سیدمحمود هاشمینسب؛ با همکاری شعیب حدادی
ناشر: دلیل ما، چاپ اول ۱۳۹۳
۵۹۶ صفحه، ۲۵۰۰۰ تومان
این کتاب را
فروشگاه اینترنتی شهر کتاب تا یک هفته پس از معرفی، با
۱۰% تخفیف ویژه عرضه میکند، در صورت تمایل
اینجا کلیک کنید.
*****
از نظر فیلسوفان و عارفان، مباحث مبدأ و معاد روبنایی بوده و مبتنی بر مبانی خاصی هستند. بسیاری از مباحث دینی نیز همینگونه هستند. آن مبانی و مبادی به منزله پایههای اصلی معارف دینی بوده و به همین دلیل شناخت آنها برای فهم دیدگاههای فیلسوفان و عارفان در باب موضوعات دینی لازم و ضروری است.
یکی از مبانی مهم در فلسفه و عرفان اسلامی، نظریه اصالت وجود و وحدت آن است. میتوان گفت این دو نظریه نقشی کلیدی در همه مسائل اعتقادی بازی میکنند. در فلسفه ملاصدرا و عرفان ابنعربی نیز این مطلب به اوج خود میرسد. ملاصدرا و پیروان او، ابنعربی و مریدان او، این دو نظریه را در همه مباحث دینی بهویژه مباحث خداشناسی اصل و اساس قرار داده و فروعات و ثمرات مهمی را بر آنها مترتب کردهاند.
اهمیت این دو نظریه درمباحث خداشناسی منحصر نمیشود. آنان بر این باورند که این نظریات در باب نبوت و امامت نیز ثمربخش هستند؛ زیرا نبی و امام به عنوان انسان کامل نتیجه ضروری وحدت وجود بهشمار میآیند. همچنین مباحث مربوط به معاد و قیامت نیز در این نگاههای فلسفی و عرفانی بهگونهای تفسیر میشود که با وحدت وجود ناسازگار واقع نشوند.
علاوه بر این اثرگذاری در حوره مباحث نظری، این دو نظریه در مباحث عملی و اخلاقی نیز بیتاثیر نیستند. در عرفان با توجه به این نظریات مباحث اخلاقی خاصی ساماندهی شده است که با مباحث اخلاقی متعارف چه بسا متفاوت است.
این موارد نشان میدهد که در فضای دینپژوهی و دینشناسی، بازشناسی و ژرفنگری در نظریه اصالت و وحدت وجود کاملا ضرورت دارد. این کتاب نیز چنین قصد و غرضی دارد. نویسنده کتاب که خود از منتقدان فلسفه و عرفان است، مدعی است که با نگاهی تحقیقی و با استفاده از سخنان بنیانگذاران و مدافعان این دو نظریه، به کنکاش در پیرامون آنها پرداخته است. او به دنبال این است که ادله این نظریات را با موازین عقلی و نقلی و عقلایی بسنجد و با نظری صرفا علمی مسأله را مورد بحث و فحص قرار دهد. برای این منظور کتاب را پس از یک مقدمه کوتاه به سه بخش تقسیم کرده است که به ترتیب عبارتند از: ۱- اصالت وجود، ۲- توحید از منظر آیات و روایات، ۳- وحدت وجود.
در بخش اول به طرح نظریه اصالت وجود میپردازد. ابتدا معنا و مبانی آن را توضیح میدهد. پس از این، ادله آن را مطرح کرده و در پایان همه این موارد را نقد میکند. در بخش دوم، آیات و روایاتی را که به خداشناسی پرداختهاند، مورد بررسی قرار میدهد. شبهاتی را که به اینگونه آیات و روایات وارد کردهاند پاسخ میدهد و نتیجهای که از این بررسیها میگیرد این است که خداشناسی آیات و روایات به هیچ وجه با نظریه اصالت وجود سازگار نیست. بخش سوم مفصلترین بخش کتاب است و تقریبا هشتاد درصد کتاب را تشکیل میدهد. در این بخش نیز به همان سبک و سیاق بخش اول، نظریه وحدت وجود مورد نقد و بررسی جدی قرار میگیرد. نتیجه پایانی نیز این است که مباحث خداشناسی آیات و روایات ابدا با وحدت وجود قابل سازش نیست. قسمت پایانی کتاب نیز نقل سخنانی از فقیهان شیعه است که وحدت وجود را نظریه باطلی قلمداد کردهاند.
کسانی که منتقد فلسفه و عرفان اسلامی هستند و اینگونه مباحث را نمیپسندند، میتوانند مطالب مورد علاقه و مورد نیاز خودشان را در این کتاب مفصل و مطول بیابند.