کد مطلب: 423715
پیشنهاد کتاب/ «نقد و تحلیل رویکرد معاصران به سهروردی»؛ حسن سیدعرب؛ هرمس
سهروردی در قرن بیست و یکم
دکتر علی غزالیفر*؛9 بهمن 1395
تاریخ انتشار : شنبه ۹ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۱۵:۱۷
«نقد و تحلیل رویکرد معاصران به سهروردی»
نویسنده: حسن سیدعرب
ناشر:
هرمس، 1391 چاپ اول
296 صفحه، 12000 تومان
شما میتوانید کتاب
«نقد و تحلیل رویکرد معاصران به سهروردی» را تا یک هفته پس از معرفی با
۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
*****
سهروردی بنا به دلایل متعددی بسیار مورد توجه فلسفهپژوهان معاصر ایرانی و غیرایرانی قرار گرفته است. ابعاد گوناگون فلسفه او و نظریات و نوآوریهای او در زمینههای مختلف باعث شده که پژوهشهای بسیار متنوعی در موردش صورت بگیرد. هم تعداد پژوهشهای فلسفی در باب او فراوان است و هم انواع پژوهشها. علیرغم این مطلب، کمتر کسی از جغرافیای جامع این پژوهشها باخبر است. کتاب حاضر این نقص را تا حدودی پوشش میدهد؛ زیرا تقریبا به همه پژوهشهایی که در باب سهروردی در زمینههای گوناگون در جهان اسلام انجام گرفته است، اشاره میکند.
کتاب با مقدمه کوتاهی آغاز میشود. پس از آن زندگینامه کوتاهی از سهروردی آمده است. بدنه اصلی کتاب از دو بخش کلی تشکیل شده است و هر بخش نیز چند فصل دارد.
در بخش اول، منطق و روششناسی سهروردی بهطور مبسوطی توضیح داده میشود. هدف آن است که اهمیت و جایگاه برجسته منطق و تفکر عقلانی و روشمند این فیلسوف اشراقی برجسته شود. زیرا در بیشتر پژوهشها در باب فلسفه اشراق این مطلب کاملا نادیده گرفته میشود و مباحث طوری است که خواننده گمان میکند که فلسفه اشراق جز عرفان و کشف و شهود چیز دیگری نیست. معرفی یکجانبه سهروردی بهگونهای است که اگر امروزه کسی بشنود که سهروردی یک منطقدانان بزرگ و نوآور بود، دچار شگفتی میشود. اما از طرف دیگر، پژوهشهای برخی از معاصران که فلسفه اشراق را یکجانبه نگریسته و فقط بر منطق و معرفتشناسی آن تکیه کردهاند، نیز نقد میشود.
همچنین در فصل مستقلی به نقد و بررسی آراء و آثار کسانی اختصاص دارد که درباره فلسفه اشراق سهروردی پژوهش کردهاند. این افراد عبارتند از: سیدجلالالدین آشتیانی، دکتر ابراهیمی دینانی، دکتر رضا اکبریان، آیتالله جوادی آملی، علامه حسنزاده آملی، دکتر نجفقلی حبیبی، دکتر داوری اردکانی، دکتر سیدجعفر سجادی، داریوش شایگان، استاد مطهری، صمد موحد، دکتر یحیی یثربی و دکتر یزدانپناه. در همه این موارد چکیده دیدگاه هر کدام از این صاحبنظران با توجه به آثار مکتوب آنها ذکر میشود و سپس نقاط قوت و ضعف نظریات و نیز آثارشان مطرح میگردد.
عرفان سهروردی هم مغفول نمانده است. منابع و سرچشمههای عرفان سهروردی، روش سلوکی او، آثار عرفانیاش، شباهتها و تفاوتهای این عرفان با سایر عرفانها، ارتباط سهروردی با سایر عارفان و صوفیان و تأثیر عرفان خاص سهروردی بر آیندگان مهمترین مواردی است که در این زمینه توضیح داده میشود. همچنین نویسنده به آراء و نظریات کسانی میپردازد که در باب عرفان سهروردی پژوهش کردهاند. مهمترین شخصیتهایی که در این باب واکاوی میشوند عبارتند از دکتر سیدحسین نصر و دکتر نصرالله پورجوادی. نویسنده نظریات آنان را ابتدا گزارش و تحلیل کرده و سپس نقد میکند.
مولف همچنین به چند موضوعی که نسبت به سایر موارد کمتر مورد پژوهش واقع شدهاند، اشاره میکند: ذوق، زبان، فرهنگ، اسطوره و اصل اشراق. توضیح مختصری نیز در باب ارتباط میان آنها ارائه میشود. خلاصه سخن نویسنده این است که پژوهشگران این حوزهها به علت نادیده گرفتن زمینه فلسفی سهروردی از ایجاد ربط و نسبت میان این زمینهها درماندهاند. همه این موارد فقط در پرتو نظام فلسفی سهروردی قابل درک و فهم درست و کامل است.
مهمترین پژوهشهای نوینی که در باب اندیشههای سهروردی صورت گرفته است. قرآنپژوهی، هنر، تاریخ، ادبیات، فقه و اصول، ایرانشناسی، فلسفه سیاست، مطالعات انتقادی، متون آموزشی و درسنامه. نویسنده از پژوهشهایی که در هر زمینهای صورت گرفته گزارشی ارائه میکند و سپس کاستیهای هر مورد را توضیح میدهد.
پایان بخش اول چند نتیجهگیری کلی در بر دارد. مهمترین نکته در این قسمت آن است که غالب پژوهشگران نگاه کلی و جامعی به سهروردی نداشتهاند و هر کدام فقط بخشی از نظام بزرگ فلسفه او را لحاظ کردهاند. فهم درست و کامل و جامع سهروردی در گرو آن است که منطق، متافیزیک، الهیات، طبیعیات، عرفان، داستانهای رمزی و سایر موارد اندیشههای او همزمان مد نظر قرار گیرد و با هم دیده شود.
سهروردی فیلسوفی نیست که فقط مورد توجه اندیشمندان هموطنش قرار گرفته باشد. بسیاری از پژوهشگران جهان عرب نیز به او، آثار و اندیشههایش علاقمند شده و درباره او پژوهشهای فراوان و قابل ملاحظهای انجام دادهاند. بخش دوم متکفل نقد و بررسی انواع گوناگون این پژوهشهاست.
در ابتدا جایگاه سهروردی در جهان عرب توضیح داده میشود. بعد از قرنها ناآشنایی با سهروردی در خارج از مرزهای ایران، اقبال به او از نیمه دوم قرن بیستم آغاز شد. برخی از علل و عوامل این تغییر جهت فلسفی در جهان عرب نیز ذکر میشود. همچنین دیدگاههای کسانی که در باب فلسفه سهروردی پژوهشهای مهم و قابل توجهی انجام دادهاند، نقد و بررسی میشود. برخی از این اندیشمندان عبارتند از: عبدالرحمن بدوی، ماجد فخری، ابراهیم مدکور، محمدعلی ابوریان و.... پژوهشهای این افراد در مورد سهروردی یکسان نیست. برخی از آنها خوب و قابل قبول است و برخی دیگر چنین نیست. پس از آن، نوبت به جریان متنپژوهی فلسفه سهروردی میرسد. برخی از اهل فلسفه در جهان عرب به تصحیح و چاپ نوشتههای سهروردی دست زدهاند. اینگونه آثار نیز از ارزش و اعتبار یکسانی برخوردار نیستند. برخی از آنها خوب است، اما بیشتر آنها دارای اشکالات جدی است. یکی از مزایای آثار این محققان مقدمههای مفصلی است که بر آثار سهروردی نگاشتهاند. برخی از این مقدمهها از خود متن مفصلتر هستند و نکات تحقیقی قابل توجهی در بر دارند.
نویسنده در پایان کتاب، کلیت رویکرد به فلسفه سهروردی را در جهان عرب ارزیابی میکند. از نظر او این جریان بهطور کلی متاثر از مطالعات شرقشناسی است و پژوهشگران جهان عرب تحت تاثیر مستشرقان به چنین کارهایی روی آوردهاند. اینکه بهطور خاص فلسفه سهروردی و بهطور عام فلسفه اسلامی در جهان عرب چه جایگاهی دارد و ارزش پژوهشهای فلسفی در آنجا در چه حد است، مسئلهای نیست که بتوان بهسادگی به آن پاسخ داد؛ زیرا جهان عرب در این زمینه هنوز در ابتدای راه است و برای سنجش نهایی دستاوردهای آن باید چشم به راه آینده بود.
* دکترای فلسفه
کلمات کلیدی : انتشارات هرمس