توبه

وضع افرادی که معتقد به خدای متعال و پاداش روز رستاخیز هستند و احیاناً گناهی از آنها سر میزند، از جمیع جهات با آنان متفاوت است؛ زیرا خداوند متعال «عَلّامُ الغُیوب» است و از غیب و اسرار موجودات آگاه است و هیچ کس قدرتِ تحمل کمترین کیفر و مجازات او را ندارد، چراکه او «شدیدُ العِقاب» است؛ ولی با این همه، خدای سبحان که «غَفّار الذّنُوب» است و رسول گرامی او که «رَحمَهُ لِلْعالَمین» است، رحمتش فراگیر و ندای روحبخش او گوشِ جان بندگانِ گنهکار را با آوای جانافزا و خطابِ امیدآفرین، آرامش و اطمینان و شور و نشاط و شوق و شعف میبخشد:

«قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ اَسْرَفُوا عَلی‏ اَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»[1]؛ بگو: ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می ‏آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

این لطف خداوند، سپاس و شکر فراوانی را می طلبد. امام زین العابدین(علیه السلام) با سپاس فراوان به پیشگاه خداوند چنین می گوید: «اَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ‏ لِعِبَادِکَ‏ بَاباً اِلَی عَفْوِکَ وَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَه ... فَقُلْتَ- تَبَارَکَ اسْمُکَ-: تُوبُوا اِلَی اللَّهِ تَوْبَهً نَصُوحا ...»[2]؛ خدای من! تو آن خدایی هستی که برای بندگانت دَری به عفو خویش گشوده و نام آن را توبه گذاشته ای و فرمودی که به سوی خدا بازگشت کنید.

لطف تو مگر پیش نهد پای و گرنه * بخشیدن جرم چو منی، کار محال است

آری، از باب لطف و مهر است که خداوند، هم به بنده ی عصیانگر دستور توبه و بازگشت و پاک شدن از گناه را میدهد و هم از توبه ی بنده ی گناهکار خرسند میگردد.

دوام توبه

توبه باید پا برجا و دائم باشد؛ لذا از یک سو هر زمان خطایی از انسان بر اثر وسوسه های «نفس اماره» سر زد باید بلافاصله به سراغ توبه رود و به مرحله «نفس لوّامه» وارد شود و تلاش کند تا زمانی که به مرحله «نفس مطمئنه» برسد و ریشه های وسوسه را از بیخ بکَند و از سوی دیگر اگر بخواهد از هر گناهی توبه کند، باید کمال مراقبت را از خود به عمل آورده و توبه اش را نشکند و بر تعهّد خود در پیشگاه خدا نسبت به ترک گذشته و جبران در آینده باقی بماند و به تعبیر دیگر، اگر بعد از توبه از گناه، هنوز انگیزه های آن در اعماق دل و جان او باقی مانده، باید با آن به مبارزه برخیزد و جهاد با نفس را جزء برنامه خویش قرار دهد و به این ترتیب هم در صف تائبان باشد و هم در صف مجاهدان.

هر زمان وسوسه ها و انگیزه های آن گناه در او پیدا میشود، به ذکر خدا روی بیاورد؛ زیرا ذکر خدا مایه آرامش دلهاست: «الا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئنُّ القُلُوب»

بعضی از علمای اخلاق بحث بی نتیجه یا کم نتیجه ای را در اینجا دنبال کرده اند که آیا مقام توبه کارِ جهادکننده در برابر ریشه های گناه، افضل است یا توبه کاری که ریشه های گناه را از سرزمین قلب خویش برانداخته است؟ این مهم نیست که کدام یک از آن دو افضل اند، بلکه مهم آن است که توبه کننده چه دستوراتی را باید به کار بندد تا از گناه گذشته پاک شود و دیگر به سراغ آنها نرود؟!

برای این کار، چند امر لازم است:

 جدا شدن از محیط گناه و عدم شرکت در مجالس معصیت؛ چراکه توبه کار در آغاز امر آسیب پذیر است و مانند بیماری است که تازه از بستر برخاسته و اگر با پای خود به مناطق آلوده به میکروب های بیماری زا رود، احتمال آلودگی مجدّد او به بیماری فراوان است؛ همچون معتادی است که ترک اعتیاد کرده، ولی هرگاه به مناطق آلوده برگردد، به سرعت آلوده می شود.

 باید در دوستان و معاشران خود تجدید نظر کند و اگر در گذشته کسانی بودند که او را تشویق به گناه می کردند، از آنها شدیداً فاصله بگیرد.

همواره درباره آثار زیان بار گناهی که آن را ترک کرده، بیاندیشد و آن آثار را نصب العین خود قرار دهد، مبادا بر اثر غفلت از آن و فراموش کردن اثرات مرگبار آن، بار دیگر انگیزه های گناه در او رشد کند و وسوسه ها از هر سو به قلب او هجوم آورد.

 در داستان های پیشینیان و کسانی که بر اثر گناهان مختلف گرفتار مصائب دردناکی شدند، بیاندیشد و درباره انبیا و پیامبرانِ معصومی که گاه گرفتار ترک اُولیٰ شدند، مطالعه کند؛ مثلاً ببیند که چه امری سبب شد حضرت آدم با آن مقام والایش از بهشت رانده شود؟! یا حضرت یونس مورد خشم قرار گیرد و در شکم ماهی زندانی شود؟! یا بر اثر چه عواملی یعقوب، پیامبر بزرگ خدا، به درد جان فرسای فراق فرزند سالها گرفتار شود؟! مطالعه این امر بی شک وسوسه های گناه را کم میکند و به توبه دوام و ثبات می بخشد.

به عقوبت ها و مجازات هایی که بر هر یک از گناهان وعده داده شده، بیاندیشد و این احتمال را از نظر دور نکند که تکرار گناه بعد از توبه ممکن است مجازات شدیدتری داشته باشد. همچنین به الطاف و عنایات الهی که در انتظار توبه کاران است و شامل حال او شده است، توجّه کند و دائماً به خود تلقین نماید که ای نفس سرکش! بکوش و این عنایات و الطاف را حفظ کن و این مقام والایی که خداوند نصیب تو کرده است را به آسانی از دست مده!

باید اوقات شبانه روز خود را با برنامه های صحیح پُر کند؛ برنامه تلاش برای زندگی آبرومند، برنامه عبادت و بندگی خدا و برنامه سرگرمی های سالم؛ زیرا بیکاری و خالی ماندن اوقات از برنامه، بلای عظیمی است که زمینه را برای وسوسه های بازگشت به گناه فراهم میسازد.

منبع:تبیان