موضوع تحریم‌های نفتی و خیز آمریکا برای به اصطلاح صفر کردن صادرات این کالای راهبردی، اتفاق جدیدی نیست و در سال‌های گذشته نیز به کرات رخ‌داده است. جمهوری اسلامی حتی سخت‌تر از اوضاع فعلی را هم از سر گذرانده ولی خوشبختانه هیچ‌وقت معادلات مدنظر آمریکایی‌ها به وقوع نپیوسته و استراتژی مقامات کاخ سفید در این حوزه، محدودیت‌های آن‌چنانی برای انقلاب اسلامی ایجاد نکرده است، چراکه سطح وسیع مبادلات بین‌المللی و وسعت بازارهای جهانی به حدی است که اساساً هیچ ابرقدرتی توان محصور کردن تمام راه‌های تجاری را ندارد.
نکته دیگر اینکه بیش از احتیاج ما به درآمدهای نفتی، دنیا به نفت باکیفیت ایران احتیاج دارد و گواه این سخن، گزارش‌ها و مواضع برخی از کشورهاست. به‌عنوان نمونه، «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه روز گذشته طی یک کنفرانس خبری تصریح کرد: «ایران همسایه و متحد استراتژیک ترکیه است. در حال حاضر ما از ایران وارداتی داریم که در صورت قطع آن‌ها، سیاست خارجی ترکیه با مشکل مواجه می‌شود.»
«مولود چاووش اوغلو»، وزیر امور خارجه ترکیه نیز پیش‌تر گفته بود: «آنکارا به هیئت آمریکایی که برای مذاکره درباره تحریم‌ها علیه ایران به ترکیه سفر کرده بود، اعلام کرد که تحریم‌های یک‌جانبه واشنگتن علیه تهران را اجرا نمی‌کند. ما به آن‌ها گفته‌ایم که به این تحریم‌ها نمی‌پیوندیم، ما از ایران نفت خریداری می‌کنیم و با شرایط مناسبی این واردات را انجام می‌دهیم، گزینه دیگر چیست؟» علاوه بر این، «دارمندا پرادان» وزیر نفت هند، این هفته طی گزارشی به قانون‌گذاران این کشور گفته است که ایران در سه ماه اول سال مالی جاری، با صادرات ۴۵۷۰۰۰ بشکه در روز، دومین تأمین‌کننده بزرگ نفت خام پالایشگاه‌های دولتی هند بوده و جایگاه عربستان سعودی را تصاحب کرده است.
بنابراین، منافع برخی کشورها الزاماً در گرو منافع آمریکا نیست و نباید تمام کشورهای دنیا به‌پای راهبردهای خصمانه آمریکا بسوزند. کشورهایی که سال‌های سال، معاملات و مراودات نفتی یا تجاری – نفتی با کشورهای ثالث داشته‌اند، به‌صورت منطقی نمی‌توانند بپذیرند که کاخ سفید برای سطح روابط تجاری آن‌ها چارچوب تعیین کنند؛ وانگهی، آمریکا با آنچه در تملک دارد - مراودات دلاری بر بستر سوئیفت – می‌تواند کشورها را تحریم کند و چنانچه کشورها با ارزهای داخلی خود با طرف‌های دیگر داد و ستد کنند، این امر خارج از اختیار آمریکاست و نمی‌تواند بر آن تأثیر بگذارد.
از سوی دیگر، حذف سهمیه نفت کشورمان از سبد وارداتی کشورها قطعاً باعث افزایش قیمت‌ها خواهد شد، به این دلیل که اولاً نفت عربستان که آمریکا روی آن به‌عنوان جایگزین نفت ایران حساب بازکرده، توان پر کردن خلأ بازار را ندارد و ثانیاً دیگر کشورهای اوپک نیز راغب به همکاری برای ایفای نقش در سناریوی ضدایرانی آمریکا نیستند.
عربستان سعودی در حال حاضر حدود 10 میلیون بشکه در روز صادرات دارد و حداکثر ظرفیت ریاض برای تولید مضاعف، 200 هزار بشکه برآورد شده که برای پر کردن کسری دو میلیون و 400 هزار بشکه نفت ایران، فاصله زیادی وجود دارد. این در حالی است که در مقطع کنونی و درحالی‌که هنوز تحریم‌های نفتی به مرحله اجرا درنیامده‌اند، ترکش سیاست‌های نابخردانه آمریکا به قیمت حامل‌های انرژی در دنیا و حتی در خود آمریکا اصابت کرده و باعث افزایش قیمت نفت و بنزین در دنیا شده است.
به نوشته نشریه بلومبرگ، «تنها راه‌حل حقیقی برای پایین آوردن حامل‌های انرژی به‌خصوص بنزین در آمریکا تغییر سیاست این کشور در قبال ایران است. متأسفانه به نظر نمی‌رسد آمریکا برنامه‌ای برای تغییر سیاست در قبال ایران داشته باشد، بنابراین، قیمت نفت با روند افزایشی خود ادامه خواهد داشت.
طی یک سال گذشته قیمت نفت حدود 50 درصد افزایش‌یافته و هفته گذشته رقم 80 دلار در هر بشکه را لمس کرد. چراکه کارگزاران نفتی و سرمایه‌گذاران بر این باورند که ظرفیت جهان برای افزایش تولید و جبران کسری عرضه، محدود بوده و به‌شدت در حال کاهش است.» با این حساب و با تکیه بر تدابیری که به بخشی از آن‌ها اشاره می‌شود، باید گفت که رؤیای آمریکایی‌ها برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، فقط روی کاغذ ممکن است، در عمل قابلیت اجرا ندارد و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، شانس بسیار کمی برای عملیاتی شدن دارد.
فروش نفت در بورس به‌صورت ریالی و به بخش خصوصی، یکی از راهکارهایی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت و میان‌مدت به کمک کشور آمده و از اثربخشی تحریم‌ها بکاهد. راه‌حل دیگر، ارائه تخفیف‌های متناسب با قیمت جهانی نفت است که عمدتاً مشتریان آسیایی را نسبت به خرید نفت کشورمان و درنتیجه ثابت نگه‌داشتن فروش ایران ترغیب می‌کند.
برخی نیز به دنبال روش‌های دیگری برای دور زدن تحریم‌ها هستند، ازجمله مخلوط کردن میعانات گازی با نفت کشور و تغییر مشخصات آن و حتی فروش نفت به کشورهای واسط جهت فروش به نام آن کشور. اما راه‌حل بلندمدت در درمان معضل قدیمی کشور یعنی خام فروشی نفت نهفته است. یکی از گزینه‌های آمریکا برای همراهی در مسیر تحریم‌ها علیه ایران، روسیه است، درحالی‌که مسکو اعلام آمادگی کرده که در بخش نفت و گاز کشورمان حداقل 50 میلیارد دلار هزینه کند.
این یکی از بهترین فرصت‌هایی است که می‌توان تهدید تحریم‌های نفتی را به فرصتی برای بستن پرونده خام فروشی تبدیل کرد و فرآوری نفت و تولید محصولات پتروپالایشی را به جد در دستور کار قرار داد. به عبارت ساده‌تر، اگر بخواهیم تحریم فروش نفت خام را بی‌اثر کنیم، تنها راه قطعی و بلندمدت، عبارت است از تبدیل نفت به فرآورده‌های با ارزش‌افزوده بالا در پتروپالایشگاه‌ها.
نفت به‌طورمعمول در محموله‌های بزرگ، با مشخصات خاص و در پالایشگاه‌هایی محدود به فروش می‌رسد، اما چنانچه نفت را در پتروپالایشگاه تبدیل به مواد پتروشیمیایی کنیم، محموله‌های فروش، بسیار کوچک‌تر خواهند شد و مشتریان آن نیز بسیار زیاد (در حد کارگاه‌های کوچک و متوسط) خواهند بود. آنچه در حال حاضر اتفاق می‌افتد این است که کشورمان در حدود 4.5 میلیون بشکه در روز نفت و میعانات گازی تولید می‌کند که حدود 2.5 میلیون بشکه در روز را صادر و مابقی را به پالایشگاه‌ها می‌فروشد.
در مرحله نخست باید به نقطه‌ای دست پیدا کنیم که میزان فروش نفت کشور به صفر نزدیک شود و در گام بعدی از ظرفیت سرمایه‌گذاری روسیه در ساخت پتروپالایشگاه‌ها حداکثر بهره را ببریم. ساخت پتروپالایشگاه‌ها به‌طور متوسط 3 تا 5 سال به طول می‌انجامد اما با این اقدام، نه‌تنها تحریم فروش نفت از بین می‌رود، بلکه سرمایه ملی در خط تولید قرارگرفته و به میزان قابل‌توجهی ارزش‌افزوده و اشتغال در کشور ایجاد خواهد شد.
سودآوری این پروسه آن‌قدر بالاست که کشورهای فاقد نفت اقدام به واردات نفت خام کرده و در پالایشگاه و پتروپالایشگاه‌های خود، آن را به فرآورده‌های موردنیازشان تبدیل می‌کنند و علیرغم اینکه هزینه‌هایی مازاد بر تولید نفت، یعنی حمل‌ونقل، بیمه و … را متحمل می‌شوند اما بازهم از سودآوری قابل‌توجهی برخوردار می‌شوند.
بر همین مبنا، برای ایران که یکی از تولیدکننده بزرگ نفت در جهان به شمار می‌آید، این هزینه‌ها قاعدتاً کمتر و سود آن نیز بیشتر خواهد بود. بنابراین، تحریم‌های نفتی بیش و پیش از آنکه تهدیدی برای جمهوری اسلامی باشد، برای آمریکا و متحدانش تهدید به شمار می‌آید، چراکه با وحدت و عزم ایجادشده در کشور، امید می‌رود که شرایط پیش رو، راه را برای بستن درب چاه‌های نفت و خلاص شدن از اقتصاد نفتی هموار کند و یک‌بار برای همیشه از شر نوسانات و تکانه‌های جهانی قیمت نفت آسوده شویم.
*نماینده مجلس