انقلاب صنعتی چهارم یا صنعت نسل 4 (Industry 4.0) ترکیبی از فناوری‌های دنیای فیزیکی، دیجیتالی و بیولوژیک است که فرصت‌های جدیدی ایجاد کرده و سیستم‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دنیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این انقلاب به شکل بنیادین و با بهره‌گیری از هوش مصنوعی (AI)، بزرگ داده‌ها (Big Data)، اینترنت اشیا (IoT)، اتوماسیون، رایانه‌ها، روبات‌ها، الگوریتم‌ها و شبکه‌های ارتباطی، شیوه تولید مدرن را تغییر می‌دهد و با اشاعه فناوری‌هایی که فاصله میان سپهرهای فیزیکی، رایانشی و زیستی را کمرنگ یا حذف می‌کنند، کل نظام تولید، مدیریت و حکمرانی را در هر صنعت و هر کشوری متحول می‌کند.
اقتصاد دیجیتالی (digital economy) در واقع شبکه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است که از پلتفرم‌های صنعت نسل چهار بهره می‌گیرد و تا سال 2022، منشأ 60 درصد از درآمد ناخالص سالانه جهانی خواهد بود. در این اقتصاد بسیاری از محدودیت‌های معمول پیشین، مانند محدودیت‌های مکانی، زمانی و حتی زبانی به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد و می‌تواند بسیاری از قواعد و قوانین قراردادی بشر مانند مرزهای ژئوپلتیک و قراردادهای اجتماعی را متحول سازد. اقتصاد دیجیتال حتی می‌تواند ماهیت و نقش بازیگران اصلی از دولت‌ها گرفته تا شهروندان و سازمان‌ها را به شکل بنیادین تغییر دهد و درکی متفاوت از امروز درباره ساختار (structure) و کارگزار (Agent) ایجاد کند.
درهم تنیدگی صنعت نسل چهار با اقتصاد دیجیتالی، پتانسیل رشد درآمد جهانی و بهبود کیفیت مردم در اقصی نقاط جهان را دارد. تکنولوژی امکان استفاده از محصولات و سرویس‌هایی که موجب بهره‌وری و راحتی زندگی روزمره می‌شوند را فراهم می‌کند. هزینه‌های حمل و نقل و جابه‌جایی کاهش می‌یابد، زنجیره لجستیک و عرضه جهانی پربازده‌تر خواهد شد و هزینه تجارت کم می‌شود، که تمام اینها منجر به ایجاد بازارهای جدید و رشد اقتصادی می‌شود. با این حال این درهم تنیدگی می‌تواند به نابرابری بیشتر و افزایش شکاف شمال و جنوب اینبار در قالب شکاف دیجیتالی (digital divide) بسته به میزان دسترسی ملت‌ها و کشورها به فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از آن (ICT access) نیز منجر شود و بر نابرابری‌های قدیمی بیفزاید.
هرچند امروزه برخی بر این باورند که شکاف دیجیتالی بواسطه افزایش دسترسی مردم دنیا به تلفن‌های هوشمند، دسترسی به اینترنت و غیره از بین رفته است و امروزه شمار کسانی که به گوشی همراه دسترسی دارند بیشتر از کسانی است که به آب آشامیدنی سالم دسترسی دارند یا تعداد کاربران اینترنت از سال 2005 تا 2015 سه برابر شده و به رقم 3.2 میلیارد نفر رسیده، اما باز می‌توان از شکاف دیجیتالی سطح دومی (second-level digital divide) نام برد که مبتنی بر شکاف بین کشورها بر اساس مهارت‌های دیجیتال، دغدغه‌های امنیتی و انگیزه دیجیتالی شدن است. در این شکاف، تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر زندگی مردم متأثر از نابرابری‌های نرم است تا دسترسی صرف فیزیکی سخت به امکانات. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این نوع شکاف سطح دوم در حال افزایش است.
توجه به جبران چنین سطحی از نابرابری از یک سو و ضرورت بهره‌مندی از فرصت‌های جدید به‌وجود آمده توسط ترکیب صنعت نسل چهار با اقتصاد دیجیتالی است که باعث می‌شود جمهوری اسلامی ایران با استفاده از ظرفیت‌های کلان و منحصربفرد خود در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، گام‌های جدی، دقیق و محکم بردارد که ایران هوشمند نقشه راه این تحول انقلابی است.
ایران از لحاظ آموزش علوم و مهندسی یکی از کشورهای پیش روی منطقه است و حضور جوانان تحصیلکرده ایرانی در دانشگاه‌ها و شرکت‌های تراز اول جهان نشان از سطح توانایی‌های علمی ما دارد. با توجه به تحولات زیرساخت در سال‌های اخیر و ایجاد دسترسی به اینترنت پر سرعت و افزایش قابل توجه کاربران پهن باند، زمان آن فرا رسیده تا فراتر از توسعه شبکه، به چگونگی بهره‌برداری و انواع خدمات‌رسانی به مردم در راستای بهبود وضعیت اقتصادی و فضای کسب و کار و معیشت پرداخته شود. حال که توان و ظرفیت کشور ما در زیرساخت فضای مجازی به این درجه از پیشرفت رسیده و مفهوم کسب و کارهای اینترنتی جای خود را در اقتصاد ملی پیدا کرده است، لازم است تا جهتگیری خود را برای آینده کشور در این حوزه به روشنی ترسیم کنیم و ایران هوشمند ترجمان این ترسیم است.
ایران هوشمند ایرانی است بهره‌مند از نیروی انسانی خلاق که چالش‌ها را فرصت بروز نوآوری می‌داند؛ ایران هوشمند یعنی کشوری که در آن توسعه اقتصاد دیجیتال برای حمایت از کسب و کارهای نوپا به یک روال تبدیل شده باشد؛ ایران هوشمند یعنی حکمرانی هوشمند، یعنی مبارزه با فساد و ایجاد سازوکارهای شفاف در خدمات اداری و در دسترس بودن انواع خدمات عمومی در گوشی همراه هر ایرانی؛ ایران هوشمند یعنی ایران متصل به جهان اما مقاوم‌سازی شده در برابر سلطه فناورانه؛ ایران هوشمند آینده روشن را برای نسل امروز و فردای خود به ارمغان می‌آورد، آینده‌ای که همین نسل خوشفکر جوان ایرانی خواهد ساخت. هدف از ایران هوشمند و طرح‌های متعدد ذیل آن ایجاد ثروت از طریق اقتصاد دیجیتال است و استارتاپ‌ها به‌عنوان فوتون‌های روشن‌کننده اقتصاد دیجیتال نقشی مهم در این زمینه خواهند داشت. برنامه «ایران هوشمند» با رویکرد ارتقای جایگاه اقتصاد دیجیتال، موجب تسهیل اتصال بخش خصوصی کشور به اقتصاد جهانی و رونق همکاری‌های منطقه‌ای شده و می‌تواند باطل السحر تحریم‌های یکجانبه و پروژه منزوی‌سازی ایران باشد.
آینده روشن در گرو ایران هوشمند است و یکی از مهم‌ترین راهبردهای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دوره فعلی تقویت اقتصاد دیجیتال و حمایت از کسب و کارهای نوپاست که در نهایت منجر به کارآفرینی در این حوزه می‌شود.
در همین راستا طرح «نوآفرین» با هدف حمایت از کسب و کارهای نوپا از امروز رسماً آغاز به کار خواهد کرد و امیدواریم با بهره‌گیری از این سامانه‌ها، شرایط برای کارآفرینی و ایجاد اشتغال در حوزه فناوری اطلاعات تسهیل شود. در طرح نوآفرین تسهیلاتی چون معافیت مالیات و بیمه‌ای برای استارتاپ ها وجود دارد و با احداث پارک اقتصاد دیجیتال، استارتاپ هایی که درآمد سالانه آنها به 500 میلیون تومان برسد می‌توانند با استفاده از امکانات این پارک‌ها درآمد خود را به پنج میلیارد تومان برسانند و به مرحله بلوغ رسیده و روی پای خود بایستند.
در هفته آینده نیز وزرای ارتباطات آذربایجان، ترکیه، روسیه و ایران در تهران نشست چهارجانبه‌ای را برای ایجاد بازار مشترک حوزه فناوری اطلاعات و فعالیت‌های مشترک خواهند داشت که هدف آن حمایت از همکاری استارتاپ های این کشورها با یکدیگر در قالب رویدادهای مشترک و نیز ایجاد بازار مشترک ICT و خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است. این همکاری‌ها می‌تواند دانش فنی و توان رقابتی استارتاپ های ایرانی در بازارهای خارج از کشور را ارتقا بخشد و نقش مهمی در رونق کسب و کار دیجیتالی در ایران داشته باشد.
منبع: روزنامه ایران