یکی از طرح‌ها که اخیرا مورد توجه و بحث قرار گرفته است طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه است، دریاچه ارومیه به عنوان یکی از حوزه‌های ۶ گانه آبریز کشور در سطحی معادل ۵۱ کیلومتر و ۸۷۶ مترمربع در بخش قابل توجهی از قلمرو سرزمینی استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و بخش از استان کردستان واقع شده است.
دریاچه ارومیه با حجمی معادل ۳۲ میلیارد متر مکعب و با وسعت تقریبی ۵۳۲۰ کیلومتر مربع در میانه ناحیه شمالی حوضه دریاچه ارومیه قرار دارد.
خشک شدن آب دریاچه ارومیه مدتهاست که بر زبان‌ها جارییست، در مجموع می‌توان ۳ عامل را دلیل خشک شدن دریاچه ارومیه دانست که شامل برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبی حوضه آبریز دریاچه، توسعه بی رویه بخش کشاورزی در اطراف دریاچه با بهره برداری از آب‌های این حوضه و در نهایت، تشدید تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی در کنار ۲ عامل دیگر است.
در مسیر رودخانه‌هایی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته اند، سد‌های بی شماری ساخته شده است. در آذربایجان غربی و ارومیه حدود ۲۲ سد ساخته شده که ۸ عدد از آنها به بهره برداری رسیده است.
در استان آذربایجان شرقی از بین ۳۶ سد احداث شده حدود ۲۲ سد به بهره برداری رسیده و ۴ سد نیز در استان کردستان ساخته شده و میزان آب ورودی به دریاچه را کاهش داده است. در مجموع بر اساس برخی از آمار‌ها می‌توان گفت که حدود ۴۴ سد در طی ۳ دهه گذشته روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است.
برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با باد‌های نمکی خواهد شد و زیست‌محیط منطقه تغییر خواهد کرد.
علاوه بر نمک بسیاری از آلودگی‌های شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد.
بر همین اساس کارگروه احیای دریاچه ارومیه تشکیل شد که طرح نجات دریاچه از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۷ تهیه شد که در مصوبه ۸ تیر ۹۳ هیات وزیران این طرح را برای اجرا توسط دستگاه‌های اجرایی مصوب کرد و ۲۱ دستگاه دولتی با ۲۷ راهکار و ۹۰ طرح اجرایی را با طیف وسیعی از اقدامات سازه ایی و غیر سازه ایی آغاز کردند.
گفتنی است که هدف بلند مدت از طرح نجات دریاچه ارومیه احیای اکولوژیکی دریاچه تا سال ۱۴۰۴ است همچنین تهیه نقشه ۱۰ ساله احیا است. هدف کوتاه مدت تثبیت وضعیت دریاچه بود که از ابتدا تلاش برای تثبیت روند کاهش سطح تراز دراچه ارومیه بود. روندی که از سال ۷۴ با شیب متوسط ۴۰ سانتی متری در ۷ سال آغاز شد وتا سال آبی ۹۲ و ۹۳ ادامه داشت.
آیا رود ارس تشنگی ارومیه را برطرف می کند؟ / وضعیت دریاچه ارومیه از سال ۹۵ تا ۹۸
همچنین یکی دیگر از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شد انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن می‌توانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک کند.
در این باره مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست؛ با اشاره به وضعیت دریاچه ارومیه و سیلاب‌های اخیر، اظهار کرد: در سال‌های گذشته نیز بارش‌های خوبی در مناطق شمال غرب کشور داشتیم، اما سطح تراز دریاچه ارومیه هیچ تغییری در این زمینه نکرده بود.
وی افزود: وضعیت دریاچه ارومیه طی سه سال اخیر در وضعیت تثبیت قرار گرفته است و این دریاچه نمونه بی نظیری به نوبه خود است که تاکنون اُفت تراز آن افزایش نداشته و تراز آن ثابت مانده است.
تجریشی با اشاره به افزایش سطح دریاچه ارومیه نیز افزود: در سال‌های ۸۵ و ۸۶ حدود ۴۱۴ میلی متر بارش داشتیم که این میزان نسبت به سال مشابه ۲۷ سانتی متر اُفت داشت اما در سال‌های ۸۸ و ۸۹ میزان بارش‌ها نسبت به سال مشابه خود ۴۳ سانتی متر بیشتر بود که این نشان دهند کافی نبودن بارش‌ها برای افزایش و تثبیت سطح دریاچه ارومیه است.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه تا پایان اردیبهشت امسال انتظار بر افزایش سطح تراز دریاچه ارومیه می‌رود، اظهار کرد: در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد با افزایش ۱.۵ درجه‌ای دما انتظار افزایش تبخیر را نیز خواهیم داشت که این موضوع منجر به از دست دادن مقدار قابل توجهی از سطح تراز دریاچه می‌شود.
وی با اشاره به اینکه دو پروژه برای تثبیت آب دریاچه ارومیه در امسال داریم، اظهار کرد: از ابتدای سال ۹۸ طرح ورود آب دائمی به دریاچه را کلید زدیم و طرح بعدی در ۳ ماهه ابتدای سال آینده خواهد بود که این طرح از ۵ سال گذشته با همکاری وزارت جهاد کشاورزی برای جایگزینی توسعه کشاورزی و همچنین تامین زیست محیطی دریاچه ارومیه و کاهش نوسان آب آن صورت گرفت.
هم اکنون دریاچه ارومیه با افزایش ۹۸ سانتی متری سطح تراز رو به رو شده و این به معنای روند احیای این دریاچه است.
این در حالی است که در چندین سال گذشته و به زبان سال تا سال گذشته دریاچه ارومیه از وضعیت اسفباری از نظر کمبود آب رنج می‌برد، به طوری که تراز دریاچه ارومیه طبق آخرین پایش به یکهزار و ۲۷۱ متر و ۳۲ سانتی‌متر رسیده است که در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته ۱۰۴ سانتی‌متر افزایش داشته است.
خوشبختانه با توجه به میزان مطلوب بارندگی در چندین ماه گذشته وضعیت این دریاچه در حال حاضر مطلوب گزارش شده است.
به گفته برخی از کارشناسان و مسئولین محیط زیست، امسال نزدیک ۲.۷ دهم میلیارد متر مکعب آب به داخل دریاچه ارومیه وارد شده که در خیلی از سال‌های پیش ما بارش‌هایی رو داشتیم، ولی، چون لایروبی روانجام نداده بودیم، رهاسازی‌ها نشده بود این بارش‌ها هیچوقت تبدیل به آب به داخل دریاچه نمی‌شد.
در این باره دانشجو مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی گفت: خوشبختانه هم اکنون دریاچه ارومیه بهترین وضعیت را در چند سال گذشته داشته و تراز آن ۱۲۷۱.۴۸ بوده و ۳۶ سانتی متر نسبت به سال گذشته افزایش ارتفاع داشته است.
او افزود: طبق پیش بینی‌های انجام شده با وضعیت بارش‌ها به زودی شاهد افزایش بیش از سه و نیم میلیارد متر مکعب به داخل دریاچه باشیم.
طاهر خانی کارشناس مسائل محیط زیست، گفت: تحقیقات داخلی و خارجی نشان می‌دهد تا ۷۰ درصد وضعیت خشکی دریاچه ارومیه به موضوع برداشت‌های غیرمجاز از آبریز‌های و سیلاب‌های پشت سد‌ها باز می‌گردد.
او ادامه داد: امیدواریم با همه این شرایط و افزایش چشمگیر آب، موضوع احیای دریاچه همچنان ادامه داشته باشد تا بتوانیم در ادامه به اندازه ۳۰ سانت افزایش سطح داشته باشیم.
این درحالی است که رضا اردکانیان وزیر نیرو، بر انجام تعهدات وزارت نیرو برای احیای دریاچه ارومیه گفت: این طرح یکی از طرح‌های پویش الف ب کشور است و هر آنچه که در این پویش تعهد کردیم انجام می‌دهیم.
وی ادامه داد: ممکن است در برخی موارد تجهیزاتی باشد که وارد کردن آنها به دلیل تحریم با اختلال مواجه شود. اما همیشه راه خود را باز می‌کند، به طور کلی مشکلی از لحاظ تامین تجهیزات نداریم.
اردکانیان اضافه کرد: همچنین اعتبار خوبی برای اتمام آخرین حلقه طرح انتقال آب سد سیلوه در نظر گرفته شده که تا پایان سال به پایان می رسد.
درواقع امروز باید از ظرفیت های این استان بخصوص در حوزه های صنعت، معدن، نیروی انسانی و گردشگری نهایت استفاده را برای به حرکت در آوردن چرخه توسعه آن بکار برد،به طوری که دریاچه ارومیه به یک نماد و شاخص هویتی و بخش مهمی از پیکره ایران تبدیل شده است و احیا و زوال دریاچه ارومیه در واقع احیا و زوال پیکره ایران به حساب می آید.
