ایرانی ها شاید یکی از مانوس ترین مردم منطقه و جهان با عبارت «ان‌پی‌تی» باشند و به جرات می توان گفت که کمتر روزی بوده که این عبارت را در دوران ماقبل برجام و در مناقشات هسته ای کشور نشنیده باشند. اما ان پی تی تنها نام یک پیمان جهانی برای منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای نیست بلکه به تعبیر بسیاری، مصداق عینی تفکری است که می‌گوید رژیم های بین‌المللی بعد از جنگ جهانی دوم، هدفی جز قوام بخشیدن و پایدار کردن هژمونی چند قدرت محدود جهان ندارند.
«جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای» و « ارتقاء همکاری برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای» بُن‌مایه این پیمان - ۱۱ دی ۱۳۴۷- عنوان شده است، اما گذر زمان و رویکرد کشورهای سلطه نسبت به کشورهای مستقل، از جمله جمهوری اسلامی ایران، نشان می دهد این پیمان ها صرفاً پوششی برای همان هدف نظم بخشی و قوام بخشی به تسلط قدرت های محدودی بر امور جهان است.
این معاهده در کل دو بند مهم دارد.
1- کشورهایی که دارای تسلیحات هسته‌ای هستند ، متعهد می‌شوند از انتقال هرگونه سلاح هسته‌ای یا دیگر ابزارهای انفجار هسته‌ای یا دادن کنترل مستقیم یا غیرمستقیم سلاح‌ها یا ابزارهای انفجار هسته‌ای به دیگران خودداری کنند .
۲-دولتهای فاقد تسلیحات هسته‌ای هم متعهد می‌شوند برای دستیابی به سلاح‌ها یا ابزارهای انفجار هسته‌ای اقدامی نکرده و آن را هر منبع انتقال‌دهنده یا به هر نحو دیگری، دریافت نکنند.
«پیمان منع سلاح های هسته ای» یا همان ان پی تی، 191 عضو دارد که دولت های دارنده سلاح های هسته ای (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس) در آن به رسمیت شناخته شده اند و هند، پاکستان و رژیم صهیونیستی که در زمان مذاکرات و تصویب و لازم الاجرا شدن این پیمان حضور داشتند به آن ملحق نشدند و بعدها هم در ردیف دارندگان سلاح های هسته ای قرار گرفتند سودان جنوبی هم که از سال 2011 موجودیت پیدا کرد، از پیوستن به آن خودداری کرده است. در سال 1993 کره شمالی بیانیه خروج از این پیمان را به شورای امنیت داد اما ده سال طول کشید تا به آن عمل کند و در نهایت در سال 2003 از آن کناره گیری کرد.
«خروج» از ان پی تی موضوعی است که در ماده 10(1) این پیمان به عنوان یک «حق» و بر مبنای حاکمیت ملی دولت های عضو پیش بینی شده است منوط به اینکه کشوری که قصد خروج دارد «سه ماه» قبل از خروج «شورای امنیت» و دیگر «دولت های عضو» این پیمان را مطلع کند و همراه این اطلاع، «دلایل» خود را بر مبنای «رویدادهای فوق العاده ای» که رخ داده است و «منافع ملی عالی» این کشور را «به خطر انداخته» است را هم اعلام کند.
این پیمان، خروج را حق دولت های عضو می داند و لذا نمی تواند مستوجب تنبیه و مجازات باشد اما، هم قدرت های بزرگ (بویژه اعضای دائم شورای امنیت با محوریت آمریکا) خود را دارای مسئولیت در حفظ صلح و امنیت بین المللی می دانند و می توانند با این تفسیر نادرست که خروج یک دولت عضو از این پیمان ممکن است موجب حرکت این دولت به سمت ساخت سلاح هسته ای بشود و از این منظر صلح و امنیت بین المللی به خطر بیافتد، اقدامات تنبیهی و تحریمی علیه آن وضع کنند. موضوعی که در مورد کره شمالی اتفاق نیافتد و دو بار وتو چین باعث شد حتی بحث در مورد آن در دستور کار شورای امنیت هم قرار نگیرد.
ایران با آنکه از اولین امضاکنندگان این پیمان است، اما هیچوقت نتواسته است آن‌طور که روح و جسم پیمان ادعا می‌کند از مزایای آن استفاده کند. ا چرا که کشورهای عضو این پیمان، موسوم به ابرقدرت، نظیر آمریکا و انگلیس اتفاقا خود علی‌رغم داشتن کلاهک‌های هسته‌ای، همواره یا رسما و علنا مانع دستیابی کشورمان به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای شده اند و در راه انتفاع ایران از این حق قانونی کارشکنی و سنگ اندازی های فراوان کرده اند و هزینه های ایران برای بهره مندی از این حق را به صورت بی سابقه و نامتعارفی بالا برده اند.
این در حالی است که در این پیمان بر استفاده صلح‌آمیز از تکنولوژی هسته‌ای تاکید شده و تصریح گردیده: « تمام هم‌پیمانان حق دارند به منظور حصول پیشرفت در استفاده صلح‌آمیز از انرژی اتمی، در تبادل اطلاعات به حداکثر نحو ممکن مشارکت داشته باشند و به تنهایی یا با همکاری سایر دولت‌ها در این زمینه تلاش کنند».
از سوی دیگر موضوع تهدید ایران به خروج از ان پی تی موضوع تازه ای نیست و شاید قدمتی حداقل دو دهه ای داشته باشد. در جریان مذاکرات هسته ای ایران با کشورهای اروپایی در دوران اصلاحات هم در چند مورد شاهد طرح این موضوع از سوی مقامات ایرانی (عموما در مذاکرات و نه در اخبار و رسانه ها) بوده ایم. اما در یک سال گذشته و بویژه پس از خروج آمریکا از برجام و ناتوانی دیگر طرف های برجام در تامین منافع ایران از این توافق، موضوع خروج ایران از ان پی تی به عنوان یکی از احتمالات و برگ برنده هایی که ایران در اختیار دارد مطرح شده است.
قطعا خروج از ان پی تی برای ایران بدون تبعات نیست و در صورتی که چنین تصمیم راهبردی و کلانی توسط کشور گرفته شود اتفاقات بزرگ و تعیین کننده ای در ارتباط با کشورمان رخ خواهد داد. اما، بی عملی و سیاست های مخرب آمریکا که عملا اروپایی ها را هم تبدیل به طرف هایی بی خاصیت و فاقد توان لازم برای کمک به ایران کرد، باعث شده است که ایران در نقطه «تصمیم بزرگ» قرار بگیرد.
بعید است خروج از ان پی تی همزمان یا قبل از خروج از برجام اتفاق بیافتد اما تردیدی نیست که خروج از ان پی تی دکترین هسته ای کشور را دست خوش تغییری بنیادین می کند که می تواند معادلات را در سطح جهانی و بین المللی نیز تغییر دهد. تصمیم بزرگی که بستگی بسیار زیادی به نوع اقدام و واکنش اروپایی ها در قبال گام پنجم ایران در برجام و احتمالا گام بعدی آن خواهند داشت. باید دید آیا جهان ایران را در نقطه اتخاذ «تصمیم بزرگ» قرار خواهد داد؟
پانوشت:
(1)ماده ۱۰:هر دولتی باید حق داشته باشد در اجرای حاکمیت ملی خود در صورتی که احساس کند موارد فوق‌العاده‌ای در رابطه با موضوعات این پیمان، منافع حیاتی کشورش را به مخاطره انداخته است، از پیمان خارج شود. در این صورت باید سه ماه پیش از خروج، به تمام هم‌پیمانان و شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دهد. در چنین اطلاعیه‌ای باید موارد فوق‌العاده‌ای که از نظر آن کشور منافع حیاتی‌اش را به مخاطره انداخته نیز ذکر شود.