تقسیم بندی انواع بازار بورس در ایران
در ایران انواع بورس به 4 دسته تقسیم می‌شود که در هر کدام از آن‌ها شرکت‌هایی مشغول به فعالیت هستند. این 4 دسته عبارتند از:
- بورس اوراق بهادار
- فرابورس
- بورس کالا
- بورس انرژی
بر اساس قانون بازار اوراق بهادار که در آذرماه سال 1384 به تصویب رسیده، وظایف متعددی برعهده بازار بورس اوراق بهادار است که مهمترین آن نظارت بر بورس‌های مختلف است.
در ادامه 4 دسته بورس فعال در ایران را توضیح می‌دهیم تا با ویژگی‌های هر کدام آشنا شوید. از بورس اوراق بهادار که پرسابقه‌ترین بورس ایران است تا بورس انرژی که جدیدترین بورس راه اندازی شده در کشور است.
بورس اوراق بهادار تهران
در بازار بورس اوراق بهادار سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت، خرید وفروش میشوند و بیشتر سرمایه‌گذاران بازار بورس، در این بخش از بورس فعال هستند.
فرابورس
سهام شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند به بازار بورس اوراق بهادار راه پیدا کنند، در فرابورس معامله میشوند. در واقع قوانین ثبت یک شرکت در فرابورس ساده‌تر از بورس است.
در کشورهای دیگر بازار فرابورس برای خرید و فروش سهام شرکت‌هایی است که شفافیت کافی ندارند یا سودآوری آن‌ها به مراتب کمتر از بازار بورس است.
در ایران، فرابورس از پاییز سال 1388 وارد میدان شد. مهمترین وظیفه فرابورس، سازمان‌دهی شرکت‌هایی است که میخواهند وارد بازار سرمایه شوند، اما هنوز شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند.
فرابورس خود به بازارهای اول، دوم، سوم و بازار پایه (زرد، نارنجی، قرمز) دسته‌بندی می‌شود و شرکت‌ها بر اساس ریسک سرمایه‌گذاری، شفافیت صورت‌های مالی، میزان بدهی و … در این دسته‌ها قرار میگیرند.
- بازار الف یا بازار اول که بیشتر سهم‌ها در آن جای دارند، دامنه نوسان 5% و بدون حجم مبناست.
- بازار دوم صرفا شامل سهام شرکت‌های سهامی عام است. سهام شرکت‌های زیان‌ده، تازه‌تأسیس و شرکت‌هایی که با تزریق سرمایه بیشتر، قصد تبدیل از سهامی خاص به عام را دارند در این بازار پذیرفته میشوند.
- بازار پایه که خود به سه دسته زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود. بازار زرد دامنه نوسان معاملات مثبت و منفی ۳ درصد دارد و در تابلوی نارنجی، دامنه نوسان انجام معاملات مثبت و منفی ۲ درصد و در تابلوی قرمز، مثبت و منفی ۱ درصد است.
بورس کالا
همانطور که از آن این بازار پیداست، در آن دارایی‌های فیزیکی معامله میشوند. در این بورس عرضه‌کنندگان کالای خود را عرضه می‌کنند، سپس این کالا کارشناسی و قیمت‌گذاری می‌شود و بعد از ارزش‌گذاری از طریق کارگزاران فروخته میشوند. بنابراین کارگزاران واسطه فروش بین عرضه‌کنندگان و خریداران هستند.
در بورس کالا اغلب کالاهای خام و اساسی مانند گندم، پنبه، برنج، زعفران، برخی فلزات اساسی و … معامله میشوند.
پس از بازنگری و تصویب قانون بازار اوراق بهادار در سال 1384 سرانجام بورس کالا فعالیت خود را از ابتدای مهرماه سال 1386 آغاز کرد.
بورس انرژی
بورس انرژی نسبت به سایر بورس های فعال در ایران بورس جوانی محسوب می‌شود که در آن حامل های انرژی (نفت، گاز، برق و سایر حامل های انرژی) و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای ذکر شده معامله میشوند. بورس انرژی در اسفند ماه 1391 بطور رسمی فعالیت خود را با معاملات برق، قطران و زغال سنگ آغاز کرد
بورس ارز
البته در جهان بورس ارز هم یکی از انواع بورس است که در آن ارزهای خارجی خرید و فروش میشوند. اما در ایران، بورس ارز برای معامله و تبادل ارزهای خارجی وجود ندارد و خرید و فروش ارز به صورت دستی و در صرافی‌ها یا بازار آزاد انجام می‌شود.