پوکی استخوان یک بیماری اسکلتی است که معمولاً بیشتر در بین مردان و زنان سالمند شیوع دارد. افرادی که دچار پوکی استخوان می‌شوند استخوان‌های آنها آسیب‌پذیر بوده و خطر شکستگی استخوان در آنها زیاد است.
شایع‌ترین قسمت‌هایی از بدن که دچار شکستگی می‌شوند عبارتند از لگن، ستون فقرات، مچ دست و دنده‌ها.
چه عواملی باعث پوکی استخوان می‌شود؟
در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی استخوان‌های انسان در قوی‌ترین حالت خود قرار دارند و به تدریج با بالا رفتن سن ضعیف می‌شوند.
استئوپروز یا همان پوکی استخوان زمانی رخ می‌دهد که استخوان‌های فرسوده خیلی سریع با استخوان‌های جدید جایگزین می‌شوند. در این شرایط استخوان‌های بدن خیلی زودتر از آنکه بدن بتواند جایگزینی برای مواد معدنی مانند کلسیم پیدا کند آنها را از دست می‌دهد. بدون وجود این مواد معدنی، استخوان‌های بدن تراکم (چگالی) و استحکام خود را از دست می‌دهند. در نتیجه، بروز حتی یک حادثه کوچک نیز ممکن است منجر به شکسته شدن استخوان‌های باریک و ضعیف شود.
یکی از دلایل پوکی استخوان به نقل از متخصص درد پایین بودن سطح تستوسترون است. تستوسترون یک هورمون جنسی مردانه است که وجود آن برای طیف وسیعی از عملکردهای بدن مهم و ضروری است. اگر سطح تستوسترون در بدن پایین باشد این امر می‌تواند باعث جایگزینی خیلی سریع استخوان شده و نهایتا منجر به آسیب‌پذیرتر شدن استخوان می‌شود. به عبارتی دیگر، احتمال این که فرد دچار شکستگی استخوان شود بسیار زیاد است.
البته ناگفته نماند که پایین بودن میزان تستوسترون بدن تنها علت پوکی استخوان در مردان نیست بلکه طیف وسیعی از عوامل، از جمله ژنتیک نیز می‌تواند بر تراکم استخوان تأثیر بگذارد.
در برخی از موارد، پوکی استخوان ناشی از انجام ورزش بیش از حد و تغذیه نامناسب است. ورزش کردن بیش از حد باعث وارد آمدن فشار زیادی بر روی استخوان‌ها شده و آنها را در برابر شکستگی بیشتر آسیب‌پذیر می‌کند. با این حال، لازم به ذکر است که اگر فعالیت بدنی بطور منظم انجام شود می‌تواند به بهبود تراکم عضلانی، حفظ تعادل و قدرت استخوان کمک کند و خطر شکستگی استخوان را شما را کاهش دهد.
همچنین مقادیر بسیار زیاد هورمون استرس(کورتیزول) نیز می‌تواند منجر به از بین رفتن سریع استخوان شود بطوری که امروزه به عامل اصلی پوکی استخوان در مردان تبدیل شده است. شایع‌ترین علت بالا رفتن سطح کورتیزول، مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزولون است که اغلب برای درمان بیماری‌های آسم، آرتروز کمر و کلیوی استفاده می‌شود.
مقادیر بالای هورمون تیروئید و هورمون پاراتیروئید نیز می‌تواند باعث پوکی استخوان شود.
عوامل خطر پوکی استخوان
عمدتاً خانم‌هایی که بیشترین استخوان را در سالهای اول پس از یائسگی از دست می‌دهند به شدت در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. از دست دادن تراکم استخوان در طی سالهای پس از یائسگی نیز ادامه دارد و ممکن است باعث کوتاه شدن قد و وزن در زنان شود. همچنین ممکن است که در قسمت فوقانی پشت خود دچار خمیدگی شوند پدیده‌ای که به آن دواگر هامپ گفته می‌شود.
البته می‌توان برخی از عوامل خطر را تغییر داد و برخی دیگر نیز خارج از کنترل ما هستند. بعنوان مثال نمی‌توان سن، جنسیت، سابقه خانوادگی یا قومیتی خود را تغییر داد.
برخی از عوامل خطری که قابل کنترل هستند شامل موارد زیر می‌باشد:
- سطح هورمون: پایین بودن سطح استروژن در خانم‌ها و تستوسترون در مردان می‌تواند تراکم استخوانی را کاهش دهد.
- میزان کلسیم و ویتامین Dبدن : کمبود کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی خطر ابتلا به پوکی استخوان را به شدت افزایش می‌دهد.
- مصرف برخی از داروها: مصرف برخی از داروهای کورتیکواستروئیدها و ضد تشنج‌ها باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود.
- استعمال دخانیات: مصرف دخانیات برای استخوان‌ها، قلب و ریه‌های انسان مضر است.
علائم پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. بیماری استئوپروز می‌تواند باعث ایجاد درد، ناتوانی و افسردگی در فرد می‌شود بطوری که فرد حس می‌کند استقلال وی از بین رفته و دچار انزوای اجتماعی می‌گردد.
شکستگی استخوان می‌تواند باعث کوتاه شدن قد یا خمیدگی ستون فقرات شود و به دنبال آن تنفس طبیعی را برای فرد با مشکل مواجه کند.
درمان پوکی استخوان
با بررسی سوابق شکستگی استخوان در فرد، به خصوص در پنج سال گذشته، می‌توان پی برد که آیا فرد به پوکی استخوان مبتلا است یا نه. در صورتی که دچار پوکی استخوان هستید بهتر است که به پزشک مراجعه کنید تا وی وضعیت شما را ارزیابی کرده و شما را از ابتلا به استئوپروز باخبر سازد. برای این کار، پزشک سوابق پزشکی شما را بررسی می‌کند، قد شما را اندازه گیری کرده و در صورت لزوم انجام یکسری آزمایش را برای شما تجویز می‌کند.
افراد مبتلا به استئوپنیا پیشرفته و همچنین مبتلایان به پوکی استخوان برای کاهش خطر شکستگی استخوان خود به دارو نیاز دارند.
معمولاً بیس فسفونات‌ها اولین دارویی هستند که برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌شوند اما بهتر است این نکته را بدانید که اگرچه مصرف این داروها به کند شدن از دست دادن استخوان کمک می‌کند اما هیچگونه تاثیری بر روی روند ساخت استخوان جدید ندارد.
به محض اینکه فرد روند درمان پوکی استخوان را شروع کرد بایستی هر دو تا سه سال یک بار آزمایش چگالی استخوان بدهد تا از این طریق چگونگی تغییر چگالی را تحت نظر بگیرد و از موثر بودن روند درمان مطلع شود. البته پزشک نیز می‌تواند در مورد مصرف داروهایی با شما صحبت کند که ممکن است روند از دست دادن بیشتر استخوان‌ها را متوقف سازد، به بهبود تراکم استخوانی کمک کرده و از شکستگی ستون فقرات جلوگیری کند. تمام داروهای موجود برای پوکی استخوان موثر هستند و عوارض جانبی کمی به همراه دارند.
اگر چنانچه سطح تستوسترون شما پایین است می‌توانید با برگرداندن میزان تستوسترون خود به حالت عادی تراکم استخوان‌های خود را بهبود بخشید. بهتر است بدانید که چنانچه سطح تستسوسترون شما در حد طبیعی و نرمال است هیچ مدرکی دال بر موثر بودن تستوسترون تراپی بر بهبود تراکم استخوانی وجود ندارد.
در مواردی که پوکی استخوان شدید است شاید لازم باشد که داروهای تجویز شده بصورت تزریقی به بیمار داده شود زیرا تزریق دارو در واقع باعث ساخت استخوان جدید می‌شود. بعد از گذشت یک سال از مصرف این داروهای سازنده استخوان، بیمار باید بیس فسفونات مصرف کند. در غیر این صورت، تمام دستاوردهای تراکم استخوان از بین می‌روند.
به گفته محققان علاوه بر مصرف دارو، افراد مبتلا به پوکی استخوان باید بصورت روزانه ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم شامل مواد غذایی یا مکمل‌ها (ترجیحا سیترات کلسیم) را در رژیم غذایی خود بگنجانند. همچنین تصویه پزشکان این است که این دسته از بیماران بایستی روزانه ۱۵۰۰ تا ۲۰۰ واحد بین المللی (IU) مکمل‌های ویتامین D مصرف کنند.
داشتن فعالیت جسمانی برای افراد مبتلا به پوکی استخوان نیز مفید است. پزشکان توصیه می‌کنند که این افراد بصورت منظم و مستمر ورزش‌هایی از قبیل فعالیت‌های هوازی با وزنه و همچنین تمرینات قدرتی، حفظ تعادل و استقامتی انجام دهند.
پیشگیری از پوکی استخوان:
هیچ وقت به خودتان نگویید که فعال خیلی جوان هستم و یا دیگر از من گذشته بلکه همواره بایستی برای حفظ و بهبود سلامت استخوان خود تلاش کرد. داشتن یک سبک زندگی سالم که ترکیبی از رژیم غذایی و ورزش است بسیار مهم است. در زیر نکاتی وجود دارد که می‌توانید برای حفظ سلامت استخوان‌ها خود از آنها استفاده کنید:
- حتما سعی کنید که در رژیم غذایی خود مقدار زیادی کلسیم و ویتامین D داشته باشید. اگر چنانچه لبنیات نمی‌خورید یا مقدار دریافتی لبنیات بدنتان کافی نیست می‌توانید از مکمل‌های کلسیم کمک بگیرد.
- از کشیدن سیگار خودداری کنید.
- انتخاب نوع صحیح ورزش مهم است. پیاده‌روی و دوی آرام برای سلامتی قلب و حفظ وزن سالم بسیار مفید است اما برای بهبود تراکم استخوان نیز به انجام ورزش مقاومتی نیاز است. وزنه‌برداری یا آویزان کردن وزنه به مچ دست یا مچ پا به هنگام پیاده روی یا دوی آرام یکی از راه‌های عالی برای ترکیب این دو نوع ورزش است.