حدود دو ماه و نیم بعد از روی کار آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به نظر می رسد با اما و اگرهایی احتمال احیای برجام قوت گرفته است.

اگرچه در هفته‌های گذشته دائماً عنوان می‌شد که سیاست واشنگتن در دوران دموکرات‌ها ادامه سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ از حزب جمهوری‌خواه است اما به‌یک‌باره علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز جمعه 13 فروردین‌ماه در یکی از اتاق‌های شبکه جدید کلاب‌هاوس عنوان داشت بن‌بست اولیه درباره اینکه کدام طرف گام اولیه را می‌باید بردارد از بین رفته و در جلسه مجازی اخیر پیشرفت‌هایی به وجود آمده است.

اشاره رئیس سازمان انرژی اتمی به جلسه هیئت ایرانی به ریاست عباس عراقچی، معاون وزارت امور خارجه و اعضای 1+4 است.

مطابق اظهارات صالحی قرار است روز سه‌شنبه هفته جاری در وین (مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) درباره مسائل فنی بحث شود که این مسائل بحث محوری برجام در بستر مسائل سیاسی و حقوقی است. از دیدگاه صالحی «وقتی وارد مرحله فنی می‌شویم یعنی مسئله دارد به‌گونه‌ای مدیریت می‌شود که آن بحث "اول تو، اول تو" دارد دور زده می‌شود».

آمریکا در نشست وین که در ادامه نشست کمیسیون مشترک برجام روز جمعه است حاضر خواهد بود اگرچه مذاکره مستقیم با ایران صورت نخواهد گرفت.

عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه دراین‌باره بیان داشته که برای بازگشت «ایالات‌متحده به برجام نیاز به هیچ مذاکره‌ای نیست و مسیر آمریکا در این خصوص کاملاً روشن است. ایالات‌متحده همان‌گونه که از توافق خارج شد و تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران وضع کرد، به همان صورت نیز می‌تواند به توافق برگشته و قانون‌شکنی را خاتمه دهد».

البته رابرت مالی، نماینده ویژه امور آمریکا در امور ایران اذعان داشته بود که کشورش معتقد است برای بازگشت ایران به توافق هسته‌ای می‌باید تحریم‌هایی را که با برجام منطبق نیست لغو گردد.

تلاش برای رفع بن‌بست پیش‌آمده برای احیای برجام در حالی است که در روزهای اخیر اخبار و تحلیل‌های متعددی دراین‌باره منتشرشده است. به‌عنوان‌مثال روزنامه گاردین روز 13 فروردین‌ماه مدعی مذاکرات محرمانه در راستای شکل‌گیری یک سازوکار برای لغو تدریجی تحریم‌های آمریکا در مقابل بازگشت ایران به اجرای تعهداتش در برجام شده بود.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز روز چهارشنبه 11 فروردین‌ماه از ارائه یک نقشه راه توسط روسیه برای احیای برجام سخن گفته بود. لاوروف گفته بود غرب اصرار دارد بازگشت به برجام هم‌زمان با کسب امتیازی جدید از ایران باشد اما مسکو پیگیر احیای برجام بدون هیچ‌گونه تغییری است. وزیر خارجه روسیه گفته صحبت درباره ادعاهای متقابل طرفین باید به بعد از بازگشت طرفین به برجام موکول گردد.

دراین‌بین بخشی از صحبت‌های علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کمتر موردتوجه و تأکید رسانه‌ها قرارگرفته است. صالحی در قسمتی از سخنان خود در روز جمعه اذعان می‌کند «دیوار بی‌اعتمادی با امریکا باید برچیده شود، برای برداشتن این دیوار نمی‌توانیم از مسائل سیاسی شروع کنیم. می‌شود از مسائل اجتماعی و ... شروع کرد؛ اگر بسترسازی ایجاد شود، راه باز می‌شود... ما مشکلی نداریم که با امریکا روابط اقتصادی داشته باشیم؛ قبل از بیل کلینتون روابط اقتصادی‌مان خوب بود...هیچ‌کس نیامده بگوید مذاکره الی‌الابد ممنوع است، اما مذاکره، شرایط خودش را می‌خواهد؛ هر وقت شرایطش فراهم شود و زمینه‌سازی ایجاد شود، می‌شود از فرصت‌ها استفاده کرد».

مطابق این اظهارات احتمالاً یکی از راه‌کارهای طرفین برای تثبیت برجام، افزایش مبادلات اقتصادی و گره خوردن منافع همدیگر برای حل مشکلات و چالش‌های سیاسی در ادامه مسیر باشد. ازاین‌رو احتمال انعقاد قراردادهایی بین تهران و واشنگتن وجود دارد.

البته بعد از انعقاد برجام در سال 2015 نیز قراردادهایی در حوزه‌هایی مختلف با کشورهای غربی و آمریکا منعقدشده بود که از روی کار آمدن دونالد ترامپ و خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای عملاً تمامی آن‌ها معلق گردید. اگرچه در زمان باراک اوباما نیز آن‌گونه که بایدوشاید اجرایی شدن چنین قراردادهایی پیش نرفت و با مشکل مواجه شده بود. به نظر می‌رسد مشکل در این است که آمریکایی‌ها از برجام انتظار و توقع دارند که به‌مثابه گام اول در حل مشکلات بین طرفین عمل کند و به حوزه‌های دیگر نظیر هسته‌ای و موشکی نیز تسری داده شود. این همان اتفاقی است که مقامات آمریکا مانند آنتونی بلینکن و وندی شرمن در ماه‌های اخیر با دو کلیدواژه انجام توافقی «محکم‌تر» و «طولانی‌تر» از آن یادکرده بودند.

وجود مخالفان جدی مانند جمهوری‌خواهان و حتی برخی اعضای دموکرات کنگره که سابقه و قدرت فراوانی دارند مانند باب منندز و چاک شومر نیز مزید بر علت شده است. از سوی دیگر باید به کارشکنی کشورهای منطقه و رژیم صهیونیستی نیز اشاره کرد.

با این شرایط باید تا دو روز دیگر صبر کرد تا بعد از برگزاری نشست وین به یک جمع‌بندی دراین‌باره دست‌یافت که آیا آمریکا واقعا به دنبال برداشتن تحریم ها و بازگشت به برجام است یا این صرفا آغاز دور جدیدی از یک بازی قدیمی است؟! 

اگرچه مقامات دولت روحانی نسبت به احیای برجام ابراز خوش‌بینی کرده‌اند اما با توجه به سابقه بدعهدی‌های طرف آمریکایی بعید است چنین اتفاقی در صورت اثبات صداقت  آمریکا با سرعت به وقوع بپیوندد و به علاوه با حفظ کامل منافع ملی کشور رخ دهد.