به گزارش الف، در بحبوحه رقابت های مرتبط با انتخابات ریاست جمهوری در کشورمان، بسیاری بر این باورند که یکی از جذاب ترین و البته سرنوشت سازترین مرحله از تبلیغات نامزدهای انتخاباتی، نوعِ عملکرد آن ها در جریان سه مناظره انتخاباتی است که به صورت مستقیم از رادیو و تلویزیون پخش می شود. در واقع، فضای خاصِ مناظرات انتخاباتی که توام با طرح چالش های مختلف است و توانایی نامزدها در دفاع از برنامه های خود و حتی به چالش‌کشیدن برنامه های ارائه شده از سوی رقبایشان را در برمی گیرد، به زعم بسیاری از ناظران و تحلیلگران می تواند نقش مهمی در تعیین سرنوشت نهایی انتخابات ریاست جمهوری در کشورمان بازی کند.
با این حال، باید به این مساله توجه کرد که مناظره های انتخاباتی صرفا در ایران به مثابه یک پدیده جذاب در نظرگرفته نمی شوند مناظره های انتخاباتی برای نخستین بار و به صورت رو در رو، در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 در کشورمان اجرا شدند و در بسیاری از کشورهای دیگر جهان نیز، علی رغم اینکه شاید برگزاری مناظرات، بخشی از فرایند رسمی برگزاری انتخابات در آن ها نباشد، با این حال با آن(انتخابات) عجین شده و نمی توان تصور کرد که انتخابات بدون برگزاری مناظره های انتخاباتی، برگزار شود و موجب حضور موثر مردم در صحنه انتخابات شود. در این زمینه، البته که کشورهای مختلف جهان از حیث ماهیت، ساختار و نوع برگزاری مناظره های انتخاباتی با یکدیگر متفاوت هستند.
*پدیده انتخابات و برگزاری مناظره ها در جهان
پدیده برگزاری مناظرات انتخاباتی در چهارچوب انتخابات ریاست جمهوری(و پارلمانی جهت کسب کرسی نخست‌وزیری) در کشورهای مختلف جهان، تا حد زیادی به یک پدیده رایج تبدیل شده است. امری که به زعم بسیاری از تحلیلگران، به پرشورتر برگزار شدن و رقابتی تر شدنِ هر چه بیشتر انتخابات در کشورهای مختلف، کمک قابل‌توجهی می کند.
تاکنون آمار دقیقی از تعداد کشورهایی در جهان که نسبت به برگزاری مناظرات انتخاباتی اقدام می کنند، منتشر نشده است با این حال، روز به روز بر تعداد کشورهایی که به این پدیده اقبال نشان می دهند، افزوده می شود. نکته مهم در این میان این است که مناظرات انتخاباتی عمدتا در یک چهارچوب و سازماندهی مشخص برگزار می‌شوند و از الگوهای خاصی پیروی می کنند.
آمریکا در این میان یکی از با قدمت ترین کشورها در امر برگزاری مناظره های انتخاباتی است. با این حال، از حیث الگودهی به دیگر کشورها در امر مناظره های انتخاباتی، آمریکا و انگلستان، از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. بر اساس آنچه تحلیلگران انتخاباتی در آمریکا بیان می کنند، 78 کشور در جهان از الگوی مناظراتی آمریکا که مبتنی بر مناظره دو به دویِ کاندیداهای انتخابات است و کمیسیونی به نامِ "کمیسیون مناظرات انتخاباتی" بر روند برگزاری مناظرات نظارت می کند، پیروی می کنند.
از طرفی، انگستان نیز به رغم اینکه از سال 2010 در بحث مناظرات انتخاباتی وارد شده، از جایگاه قابل توجهی در این زمینه برخوردار است و در قالب آن، مناظره میان چند کاندیدا برگزاری شده و سوالات مناظره نیز از سوی مردم از کاندیداها پرسیده می شود. کشورهایی نظیر کره جنوبی، فرانسه، روسیه تا حد زیادی از مدل انتخاباتی انگلیسی پیروی می کنند.
با این حال، در این میان مدل های دیگری نظیر آنچه در آرژانتین(مبتنی بر اجباری بودن حضور کاندیداها در مناظرات انتخاباتی) و یا تونس(که سابقه ای نه چندان طولانی دارد و در آن، علاوه بر کاندیداها، روزنامه نگاران و روشنفکران حامی آن ها نیز مناظره می کنند) شاهد آن هستیم نیز وجود دارد. با این همه، مدل هایِ غالب مناظره در جهان مبتنی بر دو مدلِ آمریکایی و انگلیسی هستند که در ادامه به آن ها اشاره می شود.
*انگلستان و تجربه نه چندان طولانی در برگزاری مناظره های انتخاباتی
تجربه انگلستان در بحث برگزاری مناظره های انتخاباتی، چندان طولانی نیست. این کشور برای نخستین بار در سال 2010 این پدیده را تجربه کرد. پیش از این تاریخ، تلاش های مکرر جهت برگزاری مناظره های انتخاباتی، به دلایل مختلف با شکست رو به رو شده بودند. در سال 2010، رهبران سه حزب اصلی در انگلستان یعنی "گوردون براون" نخست وزیر انگلیس و رهبر حزب کارگر، "دیوید کامرون" رهبر حزب محافظه کار، و "نیک‌کلِگ" رهبر حزب لیبرال دموکرات ها با یکدیگر مناظره انتخاباتی انجام دادند. این برای نخستین بار بود که مناظره های انتخاباتی از طریق تلویزیون در انگلستان انجام می شد و در نوع خود توانست توجهات زیادی را در این کشور جلب کند.
زمان برگزاری نخستین مناظره در انگلستان 90 دقیقه بود. در جریان برگزاری مناظره، با توجه به تقسیم بندی‌های انجام شده، مسائل و حوزه های موضوعی مختلفی مورد بحث قرار می گرفتند(در حوزه های داخلی، بین المللی، اقتصادی، و همچنین عمومی) و هیچکدام از سوال ها نیز قبل از برگزاری مناظره ها به اطلاع نامزدها نمی رسیدند. در انتخابات سال 2010 انگلستان، جدای از رهبران احزاب اصلی این کشور، سخنگوهای اقتصادی آن ها نیز با یکدیگر به مناظره پرداختند. از این سال به بعد، برگزاری مناظره های انتخاباتی در انگلستان به یک سنت قابل توجه سیاسی تبدیل شده است.
با این همه باید توجه داشت که برای نخستین بار پیشنهاد برگزاری مناظره های انتخاباتی در انگلستان، در سال 1964 مطرح شد. در آن سال "هارولد ویلسون"، نخست وزیر وقتی انگلستان یعنی "الک داگلاس هیوم" را به چالش می کشید. با این حال، هر دو طرف پیشنهاد برگزری مناظره انتخاباتی را رد کردند. هارولد ویلسون استدلال می کرد که نخست وزیرِ مستقر از موقعیت برتر خود در جریان مناظره ها استفاده خواهد کرد و نتیجه را به نفع خودش تغییر خواهد داد. داگلاس هوم نیز تاکید داشت که آنچه در جریان مناظره های انتخاباتی نمود پیدا می‌کند، "قدرت بازیگریِ نامزدها" است و قطعا این بازیگران، باید طبق سناریوی عده ای فیلمنامه نویس دست به کنشگری بزنند. امری که می تواند تبعات بسیاری بدی را برای انجام انتخابِ درست برای رای دهندگان به دنبال داشته باشد. در سال های بعد نیز نظیر سال های 1979، 1997، 2001 و 2005، ایده برگزاری مناظره های انتخاباتی به دلایل مختلف نظیر مخالفت نامزدهای انتخاباتی و همچنین عدم حصول توافق در مورد ماهیت و چهارچوب برگزاری مناظرات انتخاباتی، رد شد. با این همه، در سال 2009، سه حزب اصلی انگلستان به همراه سه شبکه خبری اصلی آن یعنی بی بی سی، ITV، و BSKYB، جهت برگزاری سه مناظره انتخاباتی با یکدیگر توافق کردند. در این چهارچوب، توافق شده که هر شبکه تلویزیونی، یک مناظره انتخاباتی را با قواعدی یکسان پوشش دهد. این مناظره ها زمانی بین 85 تا 90 دقیقه داشتند و هیچ گونه تبلیغاتی در میانه برگزاری آن ها پخش نمی شد و بنا بود تا همگی آن ها در ساعات اوج اقبال مخاطبان به رادیو و تلویزیون برگزار شوند. در سال 2010، بیش از 76 قاعده و قانون جهت برگزاری مناظره های انتخاباتی در انگلستان مورد توافق قرار گرفتند.
از سویی، اسامی اعضای سه کارگروه تخصصی که در حوزه های موضوعی مختلف، سوال های عمده مخاطبان انگلیسی را در سه حوزه موضوعی مختلف جهت پرسش از نامزدها مورد گزینش قرار می دادند نیز منتشر شد. در جریان برگزاری مناظره های انتخاباتی انگلستان، قواعد مختلفی در مورد نقش مجری مناظره های انتخاباتی، نقش مردم در فرآیند برگزاری مناظره ها، و ساختار و حوزه های موضوعی مناظره ها وجود دارد. به طور خاص مثلا سوال های مخاطبان از نامزدهای انتخاباتی، از میان یک جامعه آماری 200 نفره که بخش های مختلف انگلستان را در بر می گیرد و افراد مذکور تا بیش از 80 درصد از نیت خود جهت شرکت در انتخابات خبر داده اند، انتخاب می شود. این افراد از طریق شرکت مطرح نظرسنجی ICM در انگلستان گزینش می شوند.
ساختار برگزاری مناظره های انتخاباتی در انگلستان نیز چهارچوبی خاص دارد. در این راستا، ابتدا نامزدهای انتخاباتی به مدت یک دقیقه سخنان خود را آغاز می کنند و وارد برنامه مناظره می شوند. در پایان مناظره نیز یک و نیم دقیقه وقت دارند صحبت های خود را به پایان برسانند. در میانه این دو زمان، سوال های مختلفی از آن‌ها پرسیده می شود. مناظرات در انگلستان، از دو بخش تشکیل می شوند، ابتدا سوال هایی خاص در حوزه های موضوعی خاص پرسیده می شود و سپس در بخش دوم، موضوعات عمومی از نامزدها مورد پرسش قرار می گیرند. در هر دو بخشِ سوال های موضوعی و عمومی، سوال هایی از کاندیداها پرسیده می شوند و آن ها باید به آن ها در مدت یک دقیقه پاسخ دهند. آن ها سپس یک دقیقه دیگر وقت دارند تا به جواب های یکدیگر واکنش دهند. در این چهارچوب، به صلاحدیدِ عوامل سازمان‌دهنده برنامه مناظراتی، به دنبال پرسیدنِ هر سوال، امکان انجام یک بحث آزاد چهار دقیقه ای میان نامزدها نیز وجود دارد. در جریان برگزاری مناظره های انتخاباتی، هیچکدام از حضار در جلسه، مجاز به تشویق کردن کاندیداها نیستند.
*آمریکا و سابقه دیرینه در امر برگزاری مناظره های انتخاباتی
برگزاری مناظره های انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، از سابقه ای دیرینه برخوردار است. در شریط کنونی، شرکت در مناظرات درون حزبی و همچنین مناظره با رقیب انتخاباتی(از حزب مخالف)، به یکی از قواعد اصلی و اساسی در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تبدیل شده است. برای نخستین بار در سال 1956، یک دانشجوی دانشگاه مریلند به نام "فِرِد کان"، پیشنهاد برگزاری مناظره انتخاباتی میان "آدلای استیونسون" و "دوآیت آیزنهاور"(رئیس جمهور آمریکا) را در دانشگاه مذکور ارائه کرد. فرد کان جهت برگزاری این مناظره با بسیاری از چهره های سرشناس سیاسی و رسانه ای آمریکایی رایزنی کرد. با این همه، مناظره مذکور برگزار نشد اما ایده آن، به شدت مورد توجه قرار گرفت. امری که زمینه را برای برگزاری مناظره انتخاباتی میان "ریچارد‌نیکسون" و "جان اف کندی" در جریان انتخابات ریاست جمهوریِ سال 1960 آمریکا فراهم کرد.
آمریکا یکی از قدیمی ترین کشورها در امر برگزاری مناظرات انتخاباتی است و مناظرات انتخابات ریاست جمهوری آن نیز در بسیاری از کشورهای دیگر، مخاطبان خاص خود را دارد. مناظرات انتخاباتی، بخشی از فرآیند قانونی برگزاری اتتخابات در این کشور نیست اما عملا به یکی از بخش های اساسی آن(به صورت عرفی) تبدیل شده است و نقش قابل توجهی در تعیین نتیجه نهایی انتخابات آمریکا دارد. نهاد اصلی در ترتیب دادن مناظرات انتخاباتی در آمریکا، "کمیسیون مناظرات انتخاباتی" این کشور است. در جریان مناظرات درون حزبی در آمریکا، معمولا یک شبکه تلویزیونی اسپانسر برگزاری مناظره می شود اما در انتخابات سراسری، تمامی شبکه های رادیویی و تلویزیونی می توانند مناظرات انتخاباتی را پوشش دهند و چهره اصلی برگزاری مناظرات هم کمیسیون مناطرات انتخاباتی آمریکا است.
مناظرات انتخاباتی در آمریکا اصولا در دانشگاه های این کشور برگزاری می شوند و پرسش های مناظره نیز از سوی مجری برنامه و یا حضار جلسه پرسیده می شود. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که قبل از برگزاری مناظرات، چهارچوب مناظره و نحوه برگزاری آن مورد توافق طرفینِ مناظره قرار می گیرد.
مناظرات انتخاباتی در آمریکا به شدت پرطرفدار هستند. در سال 1960و در جریان برگزاری نخستین مناظره انتخاباتی در این کشور، جمعیتی بالغ بر 66 میلیون نفر مناظرات را به تماشا نشسته بودند. با این همه، شاید پربیننده ترین مناظره انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را باید مناظره سال 2016 در این کشور میان "دونالد‌ترامپ" و "هیلاری کلینتون" دانست که بر اساس آمارها، حدودا 84 میلیون نفر این مناظره را از طریق رادیو و تلویزیون دنبال کرده اند. البته مخاطبانی که در فضای آنلاین این مناظره را تماشا کرده اند در این آمار لحاظ نشده اند.
از حیث چهارچوب و ساختار برگزاری مناظره نیز در جریان مناظرات انتخاباتی آمریکا، نامزدها هیچ صحبت ابتدایی را ندارند و مستقیم وارد مناظره می شوند و صرفا در انتهای بحث می توانند در زمانی مشخص سخنانشان را به پایان ببرند. اینکه چه کسی باید اولین سوال را پاسخ دهد و یا مناظره را به پایان ببرد، از طریق قرعه مشخص می‌شود. به محض اینکه یک سوال در جریان مناظره پرسیده شود، کاندیدا ها دو دقیقه وقت دارند تا به آن پاسخ دهند. پس از آن، کاندیدای مقابل یک دقیقه وقت دارد تا پاسخ رقیبش را به چالش بکشد. در زمان فعلی، چراغ‌هایی در فضای مناظره تعبیه شده اند که به کاندیداها زمانِ پاسخگویی آن ها را یادآوری می کنند. برگزاری مناظره‌های انتخاباتی در آمریکا، به زعم بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران در این کشور، یکی از مهمترین ابزارها جهت جلب رای آن دسته از افرادی است که هیچگونه گرایش سیاسی ندارند و یا حتی تصمیمی به رای دادن ندارند، می باشد.