محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در آخرين روزهاي سکان‌داری در دولت دوازدهم سخناني ايراد کرد كه نياز به تأمل و بحث بيشتر دارد.

ظريف روز دوشنبه يازدهم مردادماه در گفت‌وگو با خبرگزاری برنا درباره روند مذاکرات در دولت سیزدهم گفت: «دولت آینده یک اسب زین کرده در مذاکرات{هسته‌ای} در اختیار دارد و خوب است از این فرصت استفاده کند».

اين سخناني در حالي عنوان می‌شود كه اخيراً برخي از رسانه‌های غربي به‌صراحت از احتمال اعمال تحریم‌های جديد عليه ايران خبر داده‌اند.

پایگاه خبری هیل، وابسته به کنگره آمریکا روز يكشنبه دهم مردادماه در گزارشی تصریح کرد جو بایدن به دنبال افزایش فشار بر ایران برای بازگرداندن این کشور به تعهدات برجامی است اما اذعان کرد هر اقدامی در این راستا می‌تواند تنش‌ها میان دو تهران و واشنگتن را تشدید کند. این پایگاه خبری در ادامه می‌افزاید: گزینه‌هایی که روی میز ایالات‌متحده قرار دارد شامل تشدید محدودیت‌های صادرات نفت و وضع تحریم‌های جدید علیه برنامه موشکی و پهپادی ايران است.

خبرگزاری رویترز نيز روز جمعه اول مردادماه به نقل از یک‌ مقام آمریکایی گزارش داده بود که واشنگتن اعمال سختگیری‌های بیشتر علیه صادرات نفت ایران به چین را موردبررسی قرار داده است. مطابق روايت برخي رسانه‌های غربي در سفر هفته گذشته وندي شرمن، معاون وزیر خارجه آمريكا به چين نيز در زمینه حل موضوع هسته‌ای و كاهش واردات نفت از ايران مذاكرات و رایزنی‌هایی صورت گرفته است.

بدون شک برنامه‌ریزی واشنگتن براي اعمال تحریم‌های جديد عليه ايران می‌تواند اندك اميدها براي احياي توافق هسته‌ای را از بين ببرد. از سوي ديگر ورود دولت بايدن به مرحله اعمال تحریم‌ها و فشارهاي جديد به ايران در حالي صورت می‌گیرد كه در مذاكرات برجامي نيز خواسته‌های فرابرجامي روي ميز مذاكرات قرار داده‌شده است.

 بیانات رهبر انقلاب در آخرین دیدار رئیس‌جمهور و هیئت دولت دوازدهم در تاریخ 6/5/1400 بيانگر آن است كه ایالات‌متحده به‌شدت خواهان مذاكره درباره مسائل منطقه و موشكي است. به عبارتی دولت آمریکا در دوران جو بایدن پیگیر آن است که در مراحل مختلف و به‌هم‌پیوسته درباره مسئله هسته‌ای، منطقه و برنامه دفاعی توافق‌های جدیدی را با ایران به سرانجام برساند.

مصاحبه کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان‌های بین‌المللی در وین كه در راستاي توضيح بیشتر بيانات رهبر انقلاب بود نشان داد كه آمريكا علاوه بر تضمين این‌که مذاكرات منطقه‌ای و موشكي می‌باید در آینده ادامه یابد خواستار تغيير و اعمال محدودیت‌های شديدتر در برجام شده است.

زیاده‌خواهی‌های آمريكا در قبال توافق هسته‌ای و تلاش براي تحميل برجام‌هاي دوم و سوم در حالي است كه ایالات‌متحده تا زماني كه باراك اوباما در كاخ سفيد ساكن بود در پی آن بود تا گشايش خاصي در مبادلات مالي و تجاري صورت نگيرد تا زمینه غیرعادی نشان دادن ایران پابرجا بماند. در زمان دونالد ترامپ نيز و در ارديبهشت 1397 با خروج از توافق هسته‌ای شديدترين تحریم‌ها را عليه ايران اعمال كرده بود. نكته جالب آن است كه دولت جو بايدن نيز نپذيرفت كه درباره خسارات فراواني كه ايران بعد از خروج آمريكا از توافق هسته‌ای به ايران تحميل شد بحث و مذاکره نمايد. دولت بايدن نشان داده با توجه به تحریم‌های گسترده دونالد ترامپ عليه اشخاص حقيقي و حقوقي تلاش دارد تا از آن‌ها جهت امتيازگيري بيشتر از ايران استفاده نمايد.

با اين اوضاع نابسامان مشخص نيست كه منظور وزير امور خارجه از آماده بودن اسب زين كرده براي دولت بعد به چه معنا است. وقتي همگان اذعان دارند كه بازگشت به تعهدات توسط طرفین به‌سادگی ممكن نيست طبيعتاً پايداري توافق نيز تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. به‌عبارتی‌دیگر وقتی‌که برجام در دوران جواني بود به دلیل كارشكني واشنگتن و تعلل اروپا نتوانست مشكل تحریم‌های حتي هسته‌ای ايران را حل نمايد. چگونه در حال حاضر كه عملاً با چالش‌های جدي مواجه شده می‌تواند تسهیل‌کننده و کمک‌کننده باشد.

البته سیاست ایران پایبندی و تعهد به برجام بوده و به همین دلیل بود که تا مدت‌ها بعد از خروج آمریکا مبادرت به کاهش تعهدات ننمود. برخی از کشورهای خارجی نیز خبر داده‌اند که احتمالاً ایران در آینده نزدیک وارد مرحله گفت‌وگو و مذاکره درباره برجام خواهد شد.

میخاییل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین روز دوشنبه دهم مردادماه در مصاحبه با روزنامه روسی ایزوستیا گفت: تاریخ دقیق مذاکرات درباره توافق هسته‌ای هنوز مشخص نیست. این مذاکرات پس از تحلیف رئیس‌جمهوری جدید ایران ازسر گرفته می شود. اولیانوف در ادامه احتمال این‌که در موضع ایران در قبال برخی مسائل موردبحث در مذاکرات وین تغییر یابد بعید ندانست.

اتخاذ رویکرد جدید با توجه به موضع‌گیری‌های ابراهیم رئیسی در مناظره‌های انتخاباتی نیز قطعی است. رئيسی در سومین مناظره دراین‌باره عنوان داشته بود «صریح بگویم، ما به برجام به‌عنوان یک قراردادی که مقام معظم رهبری آن را با 9 بند تائید کردند حتماً به‌عنوان یک قرارداد و تعهدی که همه دولت‌ها باید به آن پایبند باشند، پایبند هستیم اما برجام را شما نمی‌توانید اجرا کنید. برجام یک دولت مقتدر می‌خواهد که آن را اجرا کند».

با توجه به این سخنان می‌باید دید تیم مذاکره‌کننده چگونه می‌خواهد در قبال بدعهدی و زیاده‌خواهی‌های اروپا و آمریکا مقابله کند و چه طرح و برنامه‌ای برای تأمین منافع ملی خواهد داشت. اما نکته‌ای که مشخص است آن‌که دولت نباید تمرکزش را به مسائل خارجی و بهبود شرایط اقتصادی از گذر برجام وابسته سازد و بلکه ضرورت دارد اصلاحات بنیادین در ساختارهای اقتصادی جهت بهتر شدن شرایط پدید آورد.