«تئاتر بدن»
نویسنده: جوییس مک دوگال
ترجمه: ترمه خوسروی
ناشر: قطره، چاپ سوم: 1400
255 صفحه، 55000  تومان

 

****

 

شاید در غروبی  با نم های ریز  باران زیگموند فروید قدری گردنش را خم کرد تا آتش کبریت سیگار برگش خاموش نشود، کامی عمیق گرفت و دودش را بلعید. لبخند رضایت بخشش گونه های سرخش را نمایان کرد. پشت این لبخند چه بود؟ ایده ای که جاه طلبی اش را ارضا می کرد: درمان مبتنی بر سخن، روانکاوی. دیگر خبری از دارو نبود. مگر حرف زدن خالی هم شفا می دهد؟ بله. اگر حرف زدنی باشد نه مثل دیالوگ های تکراری و سطحی هر لحظه. سخنی که چیزی را از ناهوشیاری به هوشیاری آورد. اگر گفته شود آن چیز که هیچ وقت نگفته ایم. به خودمان هم نگفته ایم، چه رسد به دیگری.

 داستان ما به طور خلاصه از این قرار است: ... ترجیح دادیم که همیشه بخشی از خودمان را به قتل برسانیم. همیشه پنهانش داشتیم. در حالی که حتی خودمان هم نفهمیدیم که داریم چیزی را پنهان می کنیم: زیستن در خود فریبی در تسخیر ناهوشیاری. به هزار و یک ترفند ناهوشیار از خودمان در برابر خودمان! محافظت کردیم، غافل از اینکه در این قایم باشک او قوی تر بود. در رویاهایمان سر بر می آورد. هر لحظه به شکل اضطراب به ما دهن کجی می کرد. هر چه به او گفتیم برو گمشو، اثر نکرد. تا اینکه دیگر طاقتمان طاق شد. عمری گذشت اما باز این اضطراب لعنتی ولمان نکرد. هرچه خواستیم فرار کنیم، یکجایی خفتمان کرد. بالاخره حاضر شدیم تا ببینیم که آن مرد سیگاری ریش بلند وینی ( عمو زیگی) چه می گوید!

جوییس مک دوگال 26 آوریل 1920 در دومین کلان شهر نیوزلند، دوندین به دنیا آمد. زمانی که جوییس در کودکی به همراه خانواده به دیدار مادربزرگ و گاو هایش در دهات می رفت کهیر می زد. مادرش اصرار داشت که این کهیر ها به خاطر شیر پرچرب گاوهاست ولی جوییس از همان موقع می دانست که کهیر ها تجلی خشم و نفرت او از مادربزرگ کنترل گر و خودشیفته اش است. چندی بعد که مادربزرگ به دلیل عدم پذیرش عروس، آن خانه و دِه را ترک کرد، دایی جوییس دور از دخالت های مادر بزرگ با همسرش توانست زندگی آرامی را شروع کند. جوییس برای دیدار دایی و زن دایی به همان خانه می رفت و از شیر پر چرب همان گاوها می خورد اما دیگر کهیر نمی زد. فرضیه جوییس ثابت شده بود. کشف علمی کودک باعث شد تا او در هفده سالگی تحصیل روانشناسی را آغاز کند و به مرد سیگاری ریش بلند وینی و روانکاوی اش علاقه مند شود. جای تعجب ندارد که دفاع «جسمانی سازی» (Somatization) که همان تجلی هیجانات زیر قالی رفته در بدن است بسیار برایش جذاب آمد.

جوییس مک دوگال روانکاو، به خاطر مهاجرت همسرش به فرانسه رفت و بیشتر عمر علمی اش را آنجا گذارند. او عضو انجمن روانکاوی پاریس شد و چهار کتاب «تئاتر ذهن (1982)» «ضرورت تعیین مقیاسی برای اندازه گیری نابهنجاری (1987)»، ، کتاب حاضر یعنی «تئاتر بدن (1989)» و «چهره های متعدد شهوت (1996)» و ده ها مقاله علمی را در حوزه روانکاوی به فرانسوی منتشر کرد. نویسنده کتاب تئاتر بدن، لا به لای دیالوگ های خودش با بیماران در جلسات روانکاوی به  جسمانی سازی هیجانات و تعارضات می پردازد.

نمونه هایی را بیان می کند که در شروع درمان از درد های متعدد فیزیکی رنج می بردند و در طول دوره روانکاوی با حل شدن تعارضات و پردازش اصیل هیجانات، به تدریج بیماری های جسمانی شان بهبود یافت. قسمتی از روانکاوی دکتر مک دوگال با خانم الف بدین قرار است: "حال که او توانسته بود در قالب کلمات، فانتزی خود را مبنی بر اینکه کولیت اولسراتیو نوعی تنبیه به ازای آرزوهای جنسی اش است بیان دارد، به او نشان دادم در اعماق وجودش جایی این باور را پیدا کرده که هیچ حقی برای لذت بردن در یک رابطه عشقی ندارد. او با این گفته من موافقت کرد و سپس اضافه کرد که رابطه جدید مزبور یکی از عالیترین کشفیات زندگی اش بوده است. او هرگز در دوران کودکی و بزرگسالی اش احساس نکرده بود که می تواند چشم انتظار چنین رابطه ای باشد. او می اندیشید که اگر عشق و لذت جنسی هم وجود داشته باشد برای او نیست. آنگاه خانم الف نکته ای در مورد ارتباط نزدیکش با مادرش برایم تعریف کرد. او تصویری بسیار ایدئال سازی شده ای را برایم ترسیم کرد که در آن جزئیاتی که اشاره به احساسات بسیار منفی داشتند به نظر کاملا از خودآگاه او جدا شده بود. برایم آشکار شد که او بسیاری از خصوصیات مادرش را در دخترش سرمایه گذاری کرده است و افزون بر این برای دخترش نیز نقشی مادرانه قائل است. این واقعیت که دختر او به محض ترک کردن خانه باردار شده بود، ممکن است خود پوششی بوده باشد برای پنهان سازی آنچه من ناتوانی عمیق او در جدا شدن از مادرش فرض کرده بودم ، احتمالا دختر او حتی این را نیز درنیافته بود که او و مادرش یک نفر نیستند. هنگامی که تصویر ذهنی خانم الف از زوجی که از خود و دخترش ساخته بود ناگهان پر رنگ شد، انگار حفره ای در تصویر ناخودآگاهش ایجاد شده بود. او که نمی توانست احساسات ناشی از این مسئله را تحمل کرده یا حتی تشخیص دهد، در کمال استیصال به فعالیت تجاری پناه برده بود و هم زمان خون ریزی شدیدی سراغش آمده که تقریبا نزدیک بود جانش را بگیرد. اما ذهنش هیچ چیزی از این موضوع نمی دانست، تنها بدنش بود که از ناچاری فریاد می زد."

کتاب تئاتر بدن سومین دفتر از مجموعه دفترهای روانکاوی نشر قطره است. نشر قطره مثل همیشه ترجمه کتاب را به کاردان سپرده: دکتر ترمه خسروی روانپزشکی است که دستی بر آتش روانکاوی دارد. دبیر مجموعه دفترهای روانکاوی نیز دکتر گوهر هومایون پور است که کتاب اخیرش «روانکاوی در تهران» (Doing Psychoanalysis in Tehran)، کتاب برگزیده سال انجمن ملی پبشبرد روانکاوی امریکا شده است. مطالعه این کتاب برای علاقه مندان به روانکاوی یک لذت هوشیاری افزاست و برای روانکاوان و دانشجویان روان درمانی یک ضرورت. بر اساس شواهد پژوهشی جدید درمان های تحلیلی-پویشی، درمان انتخابی برای مشکلات روان تنی و بیماران جسمانی ساز است. شاید با مطالعه این کتاب ما هم یکی از آن کهیرها در خودمان پیدا کنیم.