(هفت جلد)
نویسنده: داریوش صادقی
ناشر: کتاب نیستان، چاپ اول 1401
24 صفحه؛ 32000 تومان
****
کودکان ۳ساله چه مفاهیمی را درک می کنند؟
بین ۳۶ تا ۴۸ ماهگی را محدوده سه سالگی در نظر میگیریم. بنابراین وقتی از کودکان ۳ ساله صحبت می‌کنیم یعنی کودکی که جشن تولد سه سالگی او را گرفته ایم. بنابراین کودک زمانی سه ساله محسوب می‌شود که جشن تولد سه سالگی او گرفته شده باشد. از لحاظ آموزشی کودک سه ساله حداقلِ مهارت و توانایی های لازم برای یادگیری را کسب کرده است. برای مثال از لحاظ گفتاری و شنیداری می‌تواند به خوبی دستورات و خواسته‌های والدین را بفهمد و اجرا کند و به خوبی با آنها تعامل گفتاری داشته باشد و نظر و خواسته های خودش را بیان کند. از سوی دیگر از لحاظ مهارت های حرکتی در سطح مطلوبی از هماهنگی چشم و دست، کنترل عضلات کوچک دست و مهارت های تعادلی رسیده است. همچنین از لحاظ رشد مهارت های ذهنی و شناختی، کودک به سطح بسیار مطلوبی از یادگیری دست یافته است و می تواند بسیاری از مفاهیم و آموزشهای مختلف را کسب کند. به همین دلیل به طور معمول در سطح بین المللی آموزش های رسمی کودکان در دوره پیش از دبستان، از حدود سه سالگی آغاز می شود. از لحاظ روانشناختی در این زمان کودک وارد مرحله روانی-جنسی می شود که تا حدود هفت سالگی ادامه پیدا می کند.
کودک به آگاهی عمیق‌تری از مفهوم زن و مرد و تفاوت بین آنها دست پیدا می کند و نسبت به برخی از مسائل جنسی و تفاوت های بین مرد و زن کاوشگری و سوال می‌کند. زیربنا و پایه های شخصیتی رفتاری و احساسی همه انسانها در سه سال اول زندگی آنها شکل می گیرد و هشتاد درصد شخصیت هر انسانی تا حدود هشت سالگی ، در محیطی که بزرگ می شود و در ارتباط با اطرافیانش ساخته می شود. بنابراین آموزش های این دوره از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند و باید با دقت و توجه ویژه ای به آن ها پرداخت.
چه منابع معتبری برای آموزش کودکان ۳ ساله موجود است؟
محققان و پژوهشگران بسیاری در کشور های مختلف به تحقیق و پژوهش در مورد کودکان پرداخته اند و بسیاری از آنها به طور خاص در مورد مهارت و توانمندی های کودکان سه ساله مقاله یا کتاب های متعددی نوشته اند. این تحقیقات به طور کلی در خصوص رشد جسمی، ذهنی و عاطفی کودکان انجام شده است و اطلاعات بسیار مفیدی را برای کار با کودکان ۳ ساله در اختیار والدین و مربیان قرار داده است. مثلاً دو کتاب معروف در این زمینه از سوزان گات لیب(Susan E. Gottlieb) به نام Keys to Parenting Your Three Year Old که در ایران با عنوان کلیدهای رفتار با کودک سه ساله ترجمه شده است و کتاب دیگری از رجی جوینر(Reggie Joiner) با عنوان Parenting Your Three-Year-Old از نمونه کتابهایی است که به طور متمرکز در مورد توانمندی و مهارت های مختلف کودکان ۳ ساله نوشته شده است. همچنین منابع معتبر دانشگاهی که به روانشناسی رشد یا روانشناسی کودک معروف هستند از جنبه های مختلف به رشد ذهنی، جسمی، جنسی و عاطفی کودکانِ سه ساله پرداخته اند. از جمله منابع معتبری که به زبان فارسی نیز ترجمه شده اند می توانیم به کتاب رشد و شخصیت کودک اثر پاول هنری ماسن و کتاب روانشناسی رشد اثر پاول اس کاپلان اشاره کرد. اما در کنار تمام این منابع معتبر روانشناسی و دانشگاهی کتاب هایی به صورت اختصاصی به سنجش و ارزیابی مهارت های کودکان می پردازد و کمک می‌کند تا والدین یا مربیان بتوانند با ارزیابی کودکان خود در هر سن، نقاط ضعف و قوت کودک را تشخیص دهند و از رشد همه جانبه و نرمال کودک خود مطمئن شوند.
در تالیف و نگارش کتاب های سه سالگی بیشتر از این نوع منابع استفاده شده است. کتاب ارزیابی و برنامه ریزی آموزشی کودکان اثرآدرین آکرز(Adrienne Akers) و پرسشنامه بین المللی اِی اِس کیو (The Ages & Stages Questionnaires) به خوبی نشان میدهند کودکان ۳ساله چه مفاهیمی را درک می کنند یا باید در این دوره آموزش ببینند. بنابراین بسیاری از تمرین های این مجموعه بر اساس سطح رشد ذهنی و سایر مهارت های کودکان ۳ ساله طراحی شده است. البته باید توجه داشت که هرچه کودک به پایان سه سالگی نزدیکتر باشد درک بهتری از تمرین ها خواهد داشت و آنها را بهتر انجام میدهد بنابراین نمی توان انتظار داشت که مهارت های کودک 36 ماهه با کودک 47 ماهه در یک سطح باشد.
کودکان ۳ساله چه مفاهیمی را متوجه می شوند؟
با توجه به منابعی که در قبل از آنها یاد کردیم محدوده سه سالگی را می توانیم به دو دوره شش ماهه تقسیم کنیم بنابراین از ۳۶ تا ۴۲ ماهگی را می توانیم به دوره اول و از ۴۲ تا ۴۸ ماهگی را می توانیم به ۶ ماهه دوم یا دوره دوم قسمت کنیم. در اینجا به برخی از مهارت های ذهنی وشناختی که کودکان سه ساله در این دو دوره کسب می کنند به طور خلاصه اشاره می کنیم.
1- کودک ارتباط تعاملی (رودررو) را آغاز می‌کند. گفتگوهای کوتاه، دو طرفه و هدفمند بین کودک و والدین صورت می‌گیرد.
2- کودک مفهوم پرکردن و خالی کردن را متوجه می‌شود و کارهای خواسته شده در این مورد را انجام میدهد.
3- مفهوم یکسان(مشابه) و متفاوت را در اشیاء یا تصاویرتشخیص میدهد.
4- مفاهیم کیفی مانند خوش‌مزه، بدمزه، زشت، زیبا و … را درک می‌کند.
5- مفاهیم کمی و همچنین مفهوم جنس (زبری و نرمی) را متوجه می‌شود.
6- می‌تواند برخی از ویژگی‌های ظاهری اشیا را در نظر گرفته و آنها را با هم مقایسه کند.
7- مسائل ساده با راه‌حل‌های آسان را می‌تواند حل کند.
8- خیال‌پردازی و بازی‌هایی که همراه با خیال‌پردازی هستند در او افزایش پیدا می‌کند.
9- با استفاده از خمیر بازی، شکل‌های ساده درست می‌کند.
10- صداهای بلند و آهسته را از یکدیگر تشخیص میدهد.
11- نام شش رنگ اصلی ( قرمز، زرد، سبز، آبی، سیاه، سفید) را می‌داند و آنها را از یکدیگر تشخیص میدهد.
12- یک پازل دو یا سه قسمتی که تصویر یک حیوان یا شیئی را نشان میدهد ، کنار هم قرار میدهد.
13- کودک شکل‌های دایره (گردی)، مربع(چهارگوش) و مثلث (سه گوش) را به درستی تشخیص میدهد.
14- کودک مفاهیم کوتاه و بلند، بزرگ و کوچک، بیشتر و کمتر، دور و نزدیک را درک می‌کند.
15- اشیا را بر اساس رنگ آنها در گروه‌های مختلف رنگی طبقه بندی می‌کند.
16- اشیا را بر اساس دو ویژگی شکل و رنگ طبقه بندی می‌کند.
17- کودک مهارت لازم برای کشیدن نقاشی‌های ساده را کسب می‌کند.
18- مفاهیم تکمیلی مربوط به زمان مانند امروز، فردا، دیروز، صبح، ظهر، شب را درک می‌کند.
19- به طور طوطی‌وار اعداد یک تا ده را می‌شمارد.
20- تعداد انگشتان دست و پا را می‌داند.
21- بین یک شیء یا ابزار و شغل مربوط به آن یا موارد استفادة آن، ارتباط برقرار می‌کند. مثلاً دست‌بند و پلیس.
22- بازی‌های تخیلی و وانمود سازی در کودک افزایش می‌یابد.
23- توجه و تمرکز کودک در انجام یک فعالیت افزایش پیدا می‌کند.
24- با توجه به یک نقاشی خیلی ساده، از روی آن کپی می‌کند.
25- شکل‌های هندسی ساده و تصاویر اشیای شبیه آنها را، به یکدیگر ارتباط میدهد.
26- بافت یا جنس اشیا (نرمی، سختی، صافی، زبری) را از یکدیگر تشخیص میدهد.
27- اشیا را بر اساس یکی از ویژگی‌های بسیار ساده آنها (اندازه، رنگ، شکل) در دسته‌های مربوط به آن قرار میدهد.
28- کودک پنج شیء را به درستی و به ترتیب می‌شمارد.
29- نام و نام خانوادگی و سن خود را می‌گوید.
30- با دیدن شکل‌های هندسی (دایره، مربع و مثلث) نام آنها را می‌گوید .
31- از میان چهار یا پنج شیئی که در مقابل او قرار دارد، نام شیئی را که برداشته‌ایم می‌گوید.
32- کودک تصویر ساده‌ای از یک آدمک رسم می‌کند.
این ها نمونه ای از توانمندی های کودکان سه ساله در حوزه مهارت‌های ذهنی و شناختی است. برای اطلاع از سایر توانمندی های کودک در زمینه‌های حرکتی، گفتاری، شنیداری، اجتماعی و خودیاری می توانید به کتاب توانایی و استعدادهای کودک سه ساله (از همین مؤلف) مراجعه نمایید.
چگونه باید مهارت های کودکان ۳ ساله را افزایش دهیم؟
وقتی صحبت از آموزش و افزایش مهارت های کودکان در دوره پیش از دبستان می کنیم، هدفمان استفاده از ابزار و بازی هایی است که برای این گروه سنی بسیار جذاب و مهیج باشد و آنها را به محتوای آموزش ترغیب کند. بنابراین هرگونه روشی که جنبه کلاسی و خشک داشته باشد جایی در شیوه های آموزشی این گروه سنی ندارد. کودکان در دوره پیش از دبستان باید مفاهیم و آموزش های‌شان را از طریق بازی و کارهای روزمره و فعالیت‌های سرگرم کننده فرا بگیرند. مثلاً وقتی ۵ بشقاب به کودک می دهید تا آنها را داخل سفره قرار دهد و سپس ۴ قاشق به او می دهید تا داخل هر بشقاب یک قاشق بگدارد، به صورت عملی متوجه می‌شود که مجموعه‌ی قاشق ها از بشقاب ها کمتر است. دسته بندی و تناظرِ یک به یک را درک می کند و به این شیوه مفهومِ دقیقی از مفاهیم ریاضی در ذهن او شکل می گیرد. بنابراین قالب آموزشهای دوره پیش دبستانی و مخصوصاً دوره سه سالگی باید از طریق شیوه های عملی و همراه با بازی انجام شود.
بهتر است در ابتدا با الگوبرداری از بازی های کتاب آنها را به صورت عملی با استفاده از اسباب بازی یا سایر وسایل منزل به شیوه‌ای خلاقانه انجام دهید( به این شیوه روش مجسم یا کارکرد عملی می گویند). وقتی مطمئن شدید که کودک آن مفهوم را به خوبی درک کرده است می‌توانیم در کتاب، تمرین مشابه با آن را به او نشان دهیم تا به آن پاسخ دهد. البته تمرینهای کتاب سه سالگی در سطوح ساده تا دشوار طراحی شده اند و نباید توقع داشت که یک کودک سه ساله بتواند همه آنها را به درستی انجام دهد اما با الگوبرداری از تمرین های کتاب و انجام آنها به صورت عملی متوجه میشویم که کودک سه ساله می تواند به خوبی آنها را درک کند و انجام دهد.
ویژگی های مجموعه تستهای هوش سه سالگی…
در این مجموعه هر کتاب به آموزش یکی از مهارت های کودک ۳ساله پرداخته است. بدیهی است کودکانی که قبل از سه سالگی نیز آموزش های هر سن را به خوبی پشت سر گذاشته اند و با سایر کتاب های مولف کار کرده‌اند، در این دوره می‌توانند بسیاری از این سوالات را به درستی پاسخ دهند. اما برای کودکانی پیش زمینه آموزش قبلی ندارند و با دشواری در پاسخگویی مواجه می شوند و نمی توانند برخی از مفاهیم را درک کنند یا به درستی پاسخ دهند والدین یا مربیان باید سطح آموزش و درخواست خود را از کودک بسیار ساده کنند تا بتواند به تدریج آنها را بفهمد، درک کند و پاسخ دهد.
مجموعه تست های هوش سه سالگی در هفت جلد کتاب طبقه بندی شده است، دو جلد از این مجموعه به حافظه‌ی دیداری و شنیداری مربوط می شود و مهارت های گفتاری و شنیداری کودکان در کتابِ تست های هوش گفتاری به طور کامل آورده شده است. همچنین در سایر کتاب‌های این مجموعه به آزمون های هوش دیداری و دقت و توجه کودکان ۳ساله پرداخته شده است و مفاهیم هندسی و ریاضی که برای کودکان سه ساله قابل درک و فهم است در کتاب تست های هوش ریاضی جمع آوری شده است. این مجموعه‌ی هفت جلدی علاوه بر اینکه به عنوان آزمون و سنجش هوش و سایر مهارت های کودکان ۳ساله به شمار می آید بسیاری از مفاهیمی را که این کودکان لازم است در سه سالگی آموزش ببینند و متناسب با رشد ذهنی آنها است در اختیار والدین قرار می دهد. تمرین های این مجموعه می تواند الگوی مناسبی باشد تا والدین با استفاده از هر کدام، به صورت عملی و در زندگی روزمره، تمرین هایی را با کودک انجام دهند. هر یک از کتاب‌های این مجموعه دارای ۲۴ صفحه‌ی رنگی است که توسط انتشارات کتاب نیستان منتشر گردیده است.