حجت الاسلام و المسلمین رضا غلامی رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: افتتاح مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران یک کار بزرگ و ملی محسوب می‌شود که می تواند فرصت رشد و ترقی مطالعات فرهنگی و اجتماعی در ساحت آموزش عالی و دانشگاهها و همچنین ارتقاء کیفی این مطالعات را در کشور فراهم کند.
به گزارش الف به نقل از روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، مراسم افتتاح مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران با حضور پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحققیات و فناوری، عبدالحسین کلانتری معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی رئیس موسسه، حسین میرزایی مدیر سابق موسسه و رضا ماحوزی عضو هیات علمی موسسه به مناسبت هفته پژوهش روز یکشنبه 4 دی ماه در این مرکز برگزار شد.
در این مراسم از ۶ عنوان کتاب جدید از انتشارات مؤسسه با عناوین «رابطه علم و جامعه»، «تحول فرهنگی در دانشگاه»، «زندگی عریان در زندگی دیجیتال»، «احیاگر حکمت؛ نگاهی به زمانه، زندگی و آثار فارابی»، «تحلیل سیاست برای رهبران آموزشی» و همچنین کتاب ۴ جلدی «اندیشه و سیاست در ایران باستان» رونمایی شد.
علاوه بر کتاب های مذکور از فصلنامه «ارغوان نامه» و مجله علمی و پژوهشی «مطالعات دانشگاه» رونمایی به عمل آمد و از مجله علمی و پژوهشی «مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی» که موفق به اخذ درجه «الف» شده بود تقدیر به عمل آمد.
در ادامه این مراسم از دکتر رضا ماحوزی، دکتر سعیده سعیدی، دکتر عباس کاظمی و محمد حسینی مقدم از پژوهشگران برتر مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در سال 1400 نیز قدردانی به عمل آمد.
در ابتدای این مراسم حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا غلامی، رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با تشریح ده نکته درباره فرهنگ پژوهش بیان کرد: نخست اینکه، تقریباً پژوهشگر برجسته و تحول آفرینی را در دنیا نمی توان سراغ گرفت که برای رسیدن به اهداف بزرگش، متحمل زحمات طاقت فرسا نشده باشد. یعنی با راحت طلبی و تن آسایی، رسیدن به قله های مرتفع علمی حقیقتا میسر نیست. دوم اینکه، نه تنها پژوهشگر باید برای رسیدن به اهدافش زحمت‌کش و سخت‌کوش باشد، بلکه باید صبور و بردبار هم باشد. مسیر علم و نوآوری های علمی، مسیر همواری نیست و پیچ و خم ها و گردنه های فراوانی دارد و شرط عبور از این مسیر و مغلوب شرایط زمانه نشدن، صبر و بردباری است.
وی با تاکید بر اینکه واقع بینی شرط پژوهشگری است، گفت: گاهی بعضی پژوهشگران برجسته ای که خودشان در باب واقع‌بینی کتاب ها نوشته اند، در زندگی خودشان و در مواجهه با حوادث اجتماعی، واقع بینی را کنار می‌گذارند و مانند یک فرد کم سواد درباره مسائل داوری می کنند. درست این است که بگوییم، پژوهشگر برتر، پژوهشگری است که در همه حال، چه زندگی علمی خود و چه زندگی شخصی خود، که این دو از هم جدا نیست، فردی واقع بین است.
غلامی ویژگی چهارم را صداقت پژوهشگر عنوان کرد و افزود: پژوهشگر به هیچ عنوان صداقت را برای رسیدن به اهدافش قربانی نکند. آنچه به کار پژوهشگر برکت می دهد و آنچه موجب جلب اعتماد مخاطب و عامه مردم به علماء و دانشمندان می شود، صداقت آنهاست. نبود صداقت، مساوی سقوط دانشمند است و ما این حقیقت را به وفور در تاریخ عصر خودمان تجربه کرده ایم.
وی در توصیف ویژگی پنجم در حوزه فرهنگ پژوهش بیان کرد: مهم ترین ویژگی یک پژوهشگر واقعی، آزاداندیشی اوست. پژوهشگر اسیر خرافات و موهومات نیست، تحت سیطره تابوها و اسطوره‌ها نیست، پژوهشگر اسیر عادات و رسوم نامعقول نیست، پژوهشگر تحت سلطه ارباب قدرت نیست، پژوهشگر به چیزی جز حقیقت و مسیر عقلانی برای تقرب به حقیقت، متعهد نیست.
وی ادامه داد: ششم اینکه، پژوهشگر همواره اهل آموختن و علم آموزی است. هیچ وقت خود را در آخر خط نمی داند. هیچگاه از آموختن خسته نمی شود. تا پایان عمر شوق آموختن دارد. دکترا گرفتن و دانشیار و استاد شدن و اینگونه مراتب اعتباری، مانع از آموختن او نمی شود.
وی با بیان اینکه پژوهشگر برتر، اهل تقلید نیست، اهل نقد است، گفت: هفتم اینکه پژوهشگر با نظریه ها، متعلق به هر کس که باشد، مواجهه انتقادی البته از نوع عالمانه و روشمند دارد و رشد خود و رشد علم را در گروه تبدیل شدن نقد به سکه رایج می‌داند.
غلامی در بیان ویژگی هشتم بیان کرد:پژوهشگر قدر "دیگری" را در جامعه علمی می داند و ابایی از همزیستی علمی با او ندارد. "دیگری" برای پژوهشگر خصم نیست بلکه برای یک پژوهشگر، مواجهه معقول با دیگری، مایه رشد و تعالی است.
رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با بیان اینکه داشتن دغدغه نوآوری را به عنوان ویژگی نهم در فرهنگ پژوهش عنوان کرد و افزود: پژوهشگر اهل درجا زدن نیست. اهل زیستن در مرداب نیست.
اهل حرکت مستمر در یک چرخه محدود و تکراری نیست. اهل گیر کردن در بن بست ها نیست، پژوهشگر دائما در مسیر نوآوری و جابجایی مرزهای علمی تلاش می کند و در این راه سر از پا نمی شناسد.
وی با بیان اینکه پژوهشگر برتر، مجسمه اخلاق و ادب است، گفت: دهم اینکه، هیچ عاملی و هیچ تکانه‌ای، پژوهشگر را از اخلاق و ادب دور نمی کند. چه در مواجهه با منتقد و مخالف و چه در مواجهه با دانشجو؛ چه در مواجهه با همکاران علمی، و چه در مواجهه با عامه مردم. امیدوارم که همه ما بتوانیم خودمان را متصف به این صفات خوب بکنیم و به مایه افتخار جامعه علمی و کشور عزیزمان تبدیل شویم.
غلامی با اشاره به افتتاح مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی بیان کرد: ایجاد این مرکز، یک کار بزرگ و ملی محسوب می‌شود که می تواند فرصت رشد و ترقی مطالعات فرهنگی و اجتماعی در ساحت آموزش عالی و دانشگاهها و همچنین ارتقاء کیفی این مطالعات را در کشور فراهم کند.
وی اضافه کرد: رونمایی از دو مجله علمی جدید موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، یعنی مجله علمی و پژوهشی "مطالعات دانشگاه" و همچنین مجله تخصصی "ارغوان‌نامه" است. واقعا جای یک مجله علمی و پژوهشی در عالی ترین سطح پژوهشی مختص تحقیق در ساحات گوناگون آکادمی خالی بود و الحمدلله با تلاش همکارانم جای خالی این مجله پر شد. علاوه بر این، جامعه علمی ما فاقد یک نشریه جذاب، متنوع و خواندنی و البته آزاداندیشانه در بحث های روز و چالشی در حوزه های فرهنگ، علم و فناوری بود که با ارغوان‌نامه خدمت گرانقدری به جامعه علمی ارائه خواهد شد که با کمک خود جامعه علمی به بلوغ خواهد رسید.
زبان فارسی به عنوان زبان علمی اولویت دار در سطح جهان شناخته شود
پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیات و فناوری در مراسم افتتاح رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران گفت: باید تلاش کنیم تا زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی اولویت دار در سطح جهان شناخته شود تا دستور رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه باید برای گسترش زبان فارسی در سطح بین المللی و جهان به عنوان یک زبان علمی کوشا باشیم را اجرا کنیم.
پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیات و فناوری که به صورت وبینار در این نشست حضور داشت با اشاره به هفته پژوهش و بیست و سومین نمایشگاه هفته پژوهش گفت: رهبر معظم انقلاب بارها تاکید کردند که باید برای گسترش زبان فارسی در سطح بین المللی و جهان به عنوان یک زبان علمی کوشا باشیم و قطعاً یکی از ماموریت های اصلی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری اجرای فرامین مقام معظم رهبری است.
وی افزود: تولید علم ایران سال ۱۹۹۶ با ۸۵۶ مقاله رتبه پنجاه و چهار را در جهان داشت و در سال ۲۰۲۱ میلادی با قریب ۷۸ هزار مقاله به رتبه ۱۵ رسیده است که این بدلیل حمایت های بی دریغ رهبری و سرمایه گذاری خوبی که در این حوزه انجام گرفت وباعث شد که جایگاه بسیار خوبی در جهان پیدا کنیم.
وی گفت: این رشد در حالی اتفاق افتاده است که تمام کشورهای در حال رشد و پیشرفته دنیا، سرمایه گذاری های عجیبی در پژوهش و فناوری کرده اند و آنها هم مرتباً خود را ارتقا داده اند و ما در یک مسابقه بین المللی توانستیم چنین دستاوردهایی را داشته باشیم.
وی در ادامه به تعداد نشریات مورد تایید وزارت علوم اشاره کرد و گفت: تا پایان سال ۱۴۰۰، هزار و ۴۲۶ نشریه منتشر شده است که بیشترین تعداد نشریه مورد تایید وزارت علوم در حوزه علوم انسانی است و طبق آماری که در سال ۱۴۰۰ داریم ۷۸۸ مربوط به حوزه علوم انسانی، اجتماعی و اسلامی،۲۲۷ نشریه فنی مهندسی و ۱۸۵ نشریه کشاورزی و منابع طبیعی و ۱۶۰ نشریه در حوزه علوم پایه بوده است.
صالحی یادآور شد: در نشریات داخلی که به زبان فارسی به چاپ می‌رسند حدود ۸۰۰ مجله در حوزه علوم انسانی وجود دارند، در شرایطی که رهبر معظم انقلاب دستور فرمودند زبان فارسی را به عنوان زبان علمی در سطح جهان گسترش دهیم.
معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیات و فناوری گفت: در سال ۲۰۲۱ میزان مقالاتی که در ایران به چاپ رسیده ۷۸ هزار مقاله بوده است بنابراین اگر بتوانیم مجوز مجلات فارسی را در نمایه های بین المللی در اسکوپوس بگیریم عملا نه تنها زبان فارسی را به نوعی در نشریات بین المللی وارد کرده‌ایم و گسترش داده ایم بلکه کمک کردیم مقالات و ایده ها و نظریه های ما در سطح جهان بیشتر دیده شود و خوانده شود.
وی گفت: در یک سال گذشته اقدامات متنوعی را در این زمینه انجام داده و کارگاه های زیادی را برگزار کردیم و کتابچه های راهنما منتشر کرده ایم. حتی بارها برای مدیران مسول و دبیران مجلات و روسای دانشگاهها را در این زمینه توجیه کردیم. شیوه نامه های تشویقی برای مدیران مسئول و سردبیران گذاشتیم و در کنار آن جوایز نقدی در نظر گرفتیم.
صالحی بیان کرد: تمامی نشریاتی که در یک سال گذشته موفق شدن در نمایه اسکوپوس نمایه شوند ۱۰۰ میلیون جایزه دریافت می کنند و حتی جایزه نقدی به افراد هم دادیم و سعی کردیم که این اقدامات تداوم داشته باشند.
وی با بیان اینکه تا کنون ۱۵۰ نشریه را که به نمایه اسکوپوس نزدیک هستند انتخاب شده اند، گفت: ما بر روی ۱۵۰ نشریه سرمایه گذاری بیشتری کردیم. اگر ما بتوانیم در "دی او جی" که در واقع پیش نیاز است، نمایه سازی را انجام دهیم قدم بزرگی را برداشته ایم که البته ما در یک سال گذشته توانسته‌ایم بیش از ۹۱ مجله مان را در "دی او جی" نمایه کنیم که مجموع آنها در کل کشور به ۶۹۶ مجله رسیده است.
صالحی با بیان اینکه ما در تعداد نشریات دسترسی باز ایران با ۶۹۶ نشریه رتبه هفتم جهان را داریم، افزود: مهم این است که زبان فارسی از بین ۸۰ زبانی که دی او جی دارد رتبه یازدهم را داراست. باید تلاش کنیم تا این رتبه را به سمت رتبه های بالاتر بیاوریم یعنی زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی اولویت دار در سطح جهان شناخته شود و این دستور رهبر معظم انقلاب را اجرا کنیم.
مرکزرصد آموزش فرهنگی و اجتماعی، مرجعی برای اطلاعات پژوهشی خواهد بود
عضو هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد: سایت رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران قرار است بیش از آنکه مرجع اطلاع رسانی باشد، به مرجعی برای اطلاعات پژوهشی تبدیل شود.
در ادامه مراسم رونمایی از مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران، دکتر رضا ماحوزی معاون پژوهشی و عضو هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی بیان کرد: این موسسه مکان پژوهش و پژوهشگران حوزه آموزش عالی اعم و فناوری است؛ سازمان و نهادی که هم به ارتقاء وجودی، علمی و هویتی خود می اندیشد و هم به ارتقاء آموزش عالی ایران. آرزوی ما ارتقای این مکان به پاتوق مطالعاتی و پژوهشی علم پژوهان، دانشگاه پژوهان و علاقمندان حوزه آموزش عالی، علم و فناوری است. به همین منظور علاوه بر نیروی انسانی مجرب و کوشش در حوزه علم آموزی، نیازمند مقدمات و پیش نیازهای به روز و اقدامات فناورانه و سیستم اداری خلاق و متناسب با این برنامه هستیم. مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران یکی از این مقدمات و پیش نیازهاست و از امروز آغاز به کار می کند.
ماحوزی افزود: مرکز آمار آموزش عالی ایران با قدمتی 50 ساله به همت همکاران در موسسه پژوهش و برنامه ریزی سالانه اطلاعات ارزشمند و ذی قیمت متقاضیان ورود به دانشگاه، دانشجویان، استادان و فارغ التحصیلان آموزش عالی را گردآوری می کند و در قالب سالنامه های آماری آموزش عالی منتشر می نماید. این مرکز بر اساس شاخص هایی همچون اساتید، دانشگاه، شیوه آموزش، رشته، جنسیت، مرتبه، نوع وابستگی، قومیت و نمره شکل گرفته است.
وی تصریح کرد: آنچه در این میان مغفول مانده و محققان و سیاست گذاران حوزه آموزش عالی را به سمت پیمایش های بزرگ و کوچک سوق داده است، شناسایی ذهنیت، عملکرد و کنش همین کنشگرانی است که آمار کمی از آنها در اختیار است اما زیست دانشگاهی آنها بر ما پنهان است یا لااقل آشکار نیست.
ماحوزی با بیان اینکه برای هرگونه سیاستگذاری مبتنی بر دانایی به داده ها و اطلاعاتی نیاز دارد، افزود: شاخص هایی همچون ارزیابی دانشجویان و دانشگاهیان از فعالیت های دانشگاهی، وضعیت سرمایه اجتماعی دانشجویان و دانشگاهیان، گرایش های سیاسی آنان، میزان وفاداری آنها به کشورو هویت ملی، تولید و مصرف فرهنگی دانشگاهیان، میل به ماندن و مهاجرت و غیره باید در اختیار ما باشد.
وی با اشاره به افتتاح مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران گفت: این سامانه و سایت رصد فرهنگی و اجتماعی که طراحی و ساخت آن از سه سال قبل آغاز شد تلاش دارد تا شاخص ها و پیش نیازهای نامبرده را بر پایه پژوهش ها و پیمایش های انجام شده فراهم آورد و خروجی آن پایه ای برای پژوهش های بیشتر و سیاست گذاری های لازم در عرصه آموزش عالی خواهد بود.
ماحوزی با بیان اینکه پژوهش های پیمایشی از جمله پژوهش های هزینه بر و زمان بر هستند، گفت: سازمان های رسمی پیمایش های بزرگی را انجام می دهند اما دیتا و اطلاعات پژوهش ها به اندازه کافی مورد استفاده قرار نمی گیرد زیرا پراکنده اند و دسترسی به اطلاعات را دشوار می کند. این در حالی است که این خلأ را مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی پوشش می دهد. این مرکز درصدد است گردآوری اطلاعات مربوط به آموزش عالی را گردآوری و مطالب تولید شده را تحلیل کند.
عضو هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد: سایت رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی ایران قرار است بیش از آنکه مرجع اطلاع رسانی باشد، به مرجعی برای اطلاعات پژوهشی تبدیل شود.
وی بیان کرد: یکی از نکات قابل تمایز در این مرکز این است که موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با همکاری ایران داک، ساماندهی اطلاعات و داده های پیمایشی را در اختیار محققان قرار می دهد. سامانه مرکز رصد برای پژوهشگرانی که امکان دسترسی به اطلاعات موسسه را دارند، متناسب با نیازشان اطلاعات موجود در سامانه را متناسب با نیازشان گزینش و انتخاب می کند.
وضعیت مناسبی در رصد و پایش شاخص های فرهنگی و اجتماعی نداریم
صادقانه باید گفت که ما در حوزه رصد و پایش وضعیت مناسبی نداریم و یا خیلی دقیق تر و بی پروا تر اصلا وضعیت مناسبی را در رصد و پایش شاخص های فرهنگی و اجتماعی نداریم، در صورتی که هر تصمیم‌گیری و هر تصمیم سازی در حوزه فرهنگی و اجتماعی باید متکی به شواهد و داده های متقن و قابل اتکا باشند.
عبدالحسین کلانتری معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز در این مراسم گفت: صادقانه باید گفت که ما در حوزه رصد و پایش وضعیت مناسبی نداریم و یا خیلی دقیق تر و بی پروا تر اصلا وضعیت مناسبی را در شاخص های فرهنگی و اجتماعی در حوزه رصد و پایش و در حوزه دانشگاه نداریم. در صورتی که هر تصمیم‌گیری و هر تصمیم سازی در حوزه فرهنگی و اجتماعی باید متکی به شواهد و داده های متقن و قابل اتکا باشند. باید جامعه مخاطب را شناخت و بر همین اساس سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کرد درغیراینصورت تمام نیروها و ظرفیت‌ها و سرمایه ها به هدر خواهد رفت.
وی گفت: اساساً برای شناخت وضع موجود چاره‌ای جز استفاده از مکانیزم های رصد و پایش به خصوص در حوزه فرهنگی و اجتماعی نداریم اما متاسفانه این موضوع در جامعه ما بالاخص در حوزه فرهنگی و اجتماعی به تعویق افتاده است؛ آن هم در دوره جدیدی که شتاب و سرعت تحولات بسیار زیاد شده است و با تحول ذائقه و سلایق مخاطب روبرو هستیم که باید بر اساس آن برنامه ریزی کنیم.
کلانتری با اشاره به اینکه فناوری ها به عنوان پیشران تحولات فرهنگی و اجتماعی تاثیرات عظیمی را گذاشته اند، افزود: نمونه این موضوع در وقایع و حوادث اخیر خود را جلوه گر کرده و نشان می دهد که حتی سیستم برنامه ریزی و سیاستگذاری آموزش عالی هم بعضاً از این تحولات عقب مانده و نسبتی با آنها ندارد. این مساله نشان می دهد که ما مکانیزم های لازم برای رصد و پایش را نداریم و اگر بخواهد در بر همین پاشنه بگردد با تبعات این چنینی کماکان مواجه خواهیم داشت.
وی گفت: متاسفانه همه خود را در مسائل فرهنگی و اجتماعی صاحب نظر می‌دانند و این مشکلی برای کل کشور و در حوزه آموزش عالی محسوب می شود. همه افراد به این حوزه ورود می‌کنند، تصمیم می گیرند و سیاست گذاری می کنند، در حالی که پیچیده‌ترین حوزه دانشی در تقسیم بندی های کلاسیک و جدید، حوزه علوم اجتماعی است با تمام تنوعاتی که دارد اما تصمیم‌گیری در این حوزه بسیار پرهزینه است و تبعات بسیار زیادی دارد که باید آن را مدیریت کرد.
معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با بیان اینکه قسمتی از مدیریت در این حوزه در سطح کلان و قسمتی در سطح رصد و پایش می تواند صورت بگیرد، گفت: وقتی ما عادت کنیم به صحبت کردن بر اساس ادله و شواهد و قرائن و داده‌ها طبیعتا افراد دیگری که به صورت غیر تخصصی وارد این حوزه می شوند هم خود را مکلف خواهند کرد دیر یا زود در این حوزه ورود پیدا کنند.
وی با اظهار تاسف از اینکه رصد و پایش آنچنان که باید و شاید در حوزه فرهنگ اتفاق نیفتاده است، گفت: امیدوارم با تاکیداتی که رهبر معظم انقلاب دارند اتفاقات جدی در این حوزه بیفتد و فضای فراختری فراهم شود که محققان دقیق تر وارد حوزه تخصصی مربوطه شوند و عرصه برای کنشگری آنها بازتر باشد.
کلانتری با تاکید بر لزوم تخصیص بودجه مناسب برای عرصه های فرهنگی و اجتماعی گفت: امیدوارم با تخصیص بودجه مناسب این سامانه رصدی پایدار بماند چرا که متاسفانه تجربه نشان داده که علاوه بر تغییرات سیاسی، مشکلاتی که در حوزه بودجه اتفاق افتاده باعث شده که بسیاری از کارهای نیکی که در ابتدا خوب شکل گرفته بعد از مدتی ابتر شوند و به ثمر نرسند. چنین پیمایش‌ها و سامانه‌های رصدی زمانی می‌توانند به هدف واقعی خود برسند که دامنه زمانی مبسوتی را داشته باشند و ادامه پیدا کنند.
وی تصریح کرد: برای استفاده از ظرفیت‌های دانشگاه ها باید ساز و کارهایی ایجاد کرد و از ظرفیت ها تحقیقات دانشگاهی با چهارچوب استاندارد و قابل پذیرش که از قبل ابلاغ می شود، استفاده کرد. در عین حال خدماتی به دانشجویان و محققان این حوزه داده شود و از داده ها و ظرفیت های آنها استفاده کرد. امیدوارم با چنین اقداماتی تصویر دقیقی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی حوزه آموزش عالی داشته باشیم.