روز عید فطر روز بسیار مهمّى براى مسلمانان است جهان است زیرا پس از یک ماه روزه و تهجّد و عبادت، براى گرفتن پاداش الهى آماده مى شوند و چشمشان به لطف و کرم الهی است، لذا این روز، از سویى سبب شادى و سرور است، چراکه هر مسلمانى از انجام وظیفه الهى خوشحال و مسرور است، ولى از سویى چون روز دریافت جوائز الهى است، انسان در حالت خوف و دلهره به سر مى برد از این که نمى داند اعمال یک ماهه او تا چه اندازه مورد قبول قرار گرفته است؟

کلمه عيد يک واژه عربي است که از فعل عاد (عود). يعود بمعني بازگشت گرفته شده است و لذا ايامي را که مشکلات گروه، قوم، خانواده و فرد برطرف مي شد و به راحتي و پيروزي نائل مي آمدند آنروز را عيد مي ناميدند. از همين روي امام معصوم(ع) مي فرمايد: در آن روز که از تو گناه سر نزند همان روز برايت عيد است. و حضرت مسيح روز نزول مائده را روز عيد (بازگشت) به پيروزي، پاکي و ايمان به خدا دانسته و آنرا روز به عيد نام گذاري کرده است. روايت شده که نزول مائده در روزهاي يکشنبه صورت مي گرفت، بدين سان روزهاي يکشنبه از احترام خاص در بين مسيحيان برخوردار است.

کلمه عيد تنها يکبار در قرآن در قرآن کريم آمده است، آنجا که مي فرمايد: الهم ربنا انزل علينا مائده من السماء تکون لنا عيداً لاولنا و اخرنا و آيه منه» روز اول رمضان ماه شوال را نيز به اين لحاظ عيد ناميده اند، که امر به امساک، صوم برداشته شده و به مسلمانان دستور داده شده که روزه خود را افطار کنند و به خوردن و آشاميدن رو آورده اند.

واژه افطار

و اينکه چرا اين عيد را عيد فطر ناميده اند؟ افطار از فطور اخذ شده و فطور به معناي خوردن و نوشيدن است: لذا انسان مسلمان پس از يک روز روزه گرفتن طبق دستور اسلام در وقت اذان شرعي افطار مي نمايد و اجازه خوردن و آشاميدن مي گيرد.

 مسلمانان در اين روز فرخنده در اثر يکماه تلاش و عبادت و استفاده هاي بي شمار معنوي از ضيافت الهي به صفايي باطن نيز دست پيدا نموده و در حقيقت شخصيت واقعي خويش را بازيافته اند. فطرت پاک انساني او که در طي يک سال در اثر غبارهاي جهل، ناداني و غفلت به انواع گناهان و معصيت الهي مبتلا شده و حال که در پرتوي فضاي معنوي آن ماه و تلاشهاي خويش به يک زندگي نوين دست يافته است، از اين روي اين زندگي را مي توان به (بازگشت به خويشتن) ناميد.

 امام باقر(علیه السلام) از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: هنگامى که روز اوّل شوّال فرا مى رسد، منادى ندا مى دهد: اى مؤمنان براى دریافت جوائز و پاداش هاى خود بشتابید! آنگاه امام(علیه السلام) فرمود: جایزه هاى خداوند مانند جایزه هاى پادشاهان نیست (یعنى جایزه او بسیار بزرگ و معنوى و قبولى طاعات و رضوان الهى است). در پایان نیز تأکید فرمود: «روز اوّل شوال روز دریافت جایزه هاست!» حال این روز عزیز و پربرکت در عقیده شیعیان از شأن و منزل بالایی برخوردار است و در آثار روایی شیعیان احادیث بسیاری در فضیلت این روز وارد شده است. 

در روایتی طولانی در فضیلت ماه رمضان، از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است: «فَإِذَا كَانَتْ لَیلَةُ الْفِطْرِ وَ هِی تُسَمَّى لَیلَةَ الْجَوَائِزِ أَعْطَى اللَّهُ الْعَامِلینَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسَابٍ» ؛و چون شب عید فطر-كه شب جوائز نام دارد- فرا رسد، خداوند پاداش عمل‏ كنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد. «فَإِذَا كَانَتْ غَدَاةُ یوْمِ الْفِطْرِ بَعَثَ اللَّهُ الْمَلَائِكَةَ فِی كُلِّ الْبِلَادِ فَیهْبِطُونَ إِلَى الْأَرْضِ وَ یقِفُونَ عَلَى أَفْوَاهِ السِّكَكِ فَیقُولُونَ یا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ اخْرُجُوا إِلَى رَبٍّ كَرِیمٍ یعْطِی الْجَزِیلَ وَ یغْفِرُ الْعَظِیمَ : ؛ و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را به همه ‏ی شهرها بفرستد. پس در زمین فرود آیند و سر كوچه‏ ها و گذرها بایستند و [ با صدایى كه آن را همه‏ ی آفریده‏ هاى خدا جز جن و آدمیان می‏شنوند] گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار كریم [براى نماز عید] بیرون شوید كه او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد. «فَإِذَا بَرَزُوا إِلَى مُصَلَّاهُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَائِكَةِ: مَلَائِكَتِی! مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ؟ قَالَ: فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ: إِلَهَنَا وَ سَیدَنَا! جَزَاۆُهُ أَنْ تُوَفِّی أَجْرَهُ.» ؛ و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی. «قَالَ: فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: فَإِنِّی أُشْهِدُكُمْ مَلَائِكَتِی أَنِّی قَدْ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمْ عَنْ صِیامِهِمْ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ قِیامِهِمْ فِیهِ رِضَای وَ مَغْفِرَتِی » ؛ خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى ‏گیرم كه من پاداش روزه‏ ی رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم. و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی «وَ یقُولُ: یا عِبَادِی سَلُونِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا تَسْأَلُونِّی الْیوْمَ فِی جَمْعِكُمْ لِآخِرَتِكُمْ وَ دُنْیاكُمْ إِلَّا أَعْطَیتُكُمْ » ؛ و خداوند [خطاب به بندگان خویش] مى‏ فرماید: اى بندگان من! [هر چه مى‏ خواهید] از من بخواهید كه به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا وآخرت خود بخواهید عطا مى‏ كنم. «وَ عِزَّتِی لَأَسْتُرَنَّ عَلَیكُمْ عَوْرَاتِكُمْ مَا رَاقَبْتُمُونِی وَ عِزَّتِی لَآجَرْتُكُمْ وَ لَا أَفْضَحُكُمْ بَینَ یدَی أَصْحَابِ الْخُلُودِ » ؛ و به عزت و جلال خودم سوگند تا وقتی كه مرا مراقب خود بدانید[ و از من بترسید] شما را در پناه مى‏ گیرم و نزد كسانى كه در دوزخ جاودانند رسوایتان نسازم.