چند وقت پیش با شور و شوق خاصی از آینده می‌گفت. با هم گپ زده بودیم، چند جایی معرفی شده بود برای انجام کارهایی که چند سالی از عمرش را صرف یادگیری آنها کرده بود. بالاخره بعد از این همه کلاس و دوره و تمرین، وقتش شده بود که ماحصل آنها را ببیند و به قول معروف میوه آن همه زحمتی که کشیده بود را برداشت کند. با اندک پس‌اندازی که داشت تجهیزاتش را هم کامل کرده بود. دوربین خریده بود و یک لپ‌تاپ کارکرده و این‌طور چیزها و پروژه‌ای چندجایی وقت و روزگارش را می‌گذراند تا اینکه این ایام با روزهایی که باید کوله سربازی‌اش را می‌بست همزمان شد. حال و روز خوبی نداشت. فاصله احوال خوش اتفاقات و تحولات اخیر زندگی‌اش با نگرانی و ناراحتی از تقارن این ایام با موعد سربازی آنقدر کم بود که آن خنده‌ها روی لبش خشک شده باشد. راست هم می‌گفت. دو سال از زندگی با هر میزان از آزادی و نزدیکی به محل زندگی و کلی از این مدل دلخوشی‌ها، معطل یک کارت بود که وقتی نیست همیشه نیاز داریم و وقتی هست انگار نه انگار این همه فشار و اذیت تحمل می‌کنیم.
حالا این یک مورد از هزاران جوانی است که دو سال از بهترین ایام زندگی‌شان را باید صرف کار و جایی بکنند که نه تعلقی به آن دارند و نه چیزی به آنها اضافه می‌کند. در این وضعیت اقتصادی و این مدل حکمرانی و این آینده مبهم، این دوسال هم قوز بالاقوز شده زندگی خیلی‌هاست. هر یک روز کار نکردن و هر یک روز به بطالت گذشتن‌ها، فاکتور سنگینی را به حساب خیلی‌ها می‌نشاند. القصه اینکه این وضعیت را در یکی از دوستان نزدیک دیدم و قبل از این هم بارها و بارها و در موارد مختلف چنین مواجهاتی داشتم. جز این، در همین روزنامه خودمان هم کم از سربازی و مطالبات سربازان ننوشتیم و کم با مسئولان و تصمیم‌گیران این حوزه -حداقل آنهایی که امکان پرسش و پاسخ می‌دادند- گپ نزدیم. هر بار هم با کوله‌باری از وعده و وعید، کوله‌باری بزرگ‌تر از کوله‌های سربازی امیدوار به آینده و تحولات عنوان‌شده چشم‌انتظار نشستیم؛ دریغ از کوچک‌ترین تغییر و گشایشی. خلاصه اینکه کلاف سربازی و آینده مشمولانی که سال به سال در راهروهای سازمان نظام وظیفه دنبال راهی برای گریز از این وقت‌گذرانی می‌گردند گره خورده و انگار قرار هم نیست این گره به این زودی‌ها و حتی با دست باز شود. منشأ این ناامیدی کجاست؟
سربازی همچنان 24 ماه
روز گذشته خبری با این محتوا منتشر شد: «سازمان وظیفه عمومی فراجا مدت زمان فعلی خدمت سربازی در مناطق بومی و غیربومی را تشریح کرد. مدتی است که برخی خبرهای تایید‌نشده و عمدتا شایعه از احتمال تغییر مدت خدمت سربازی حکایت دارد، خبرهایی که عمدتا در پادگان‌ها و میان سربازان مطرح شده و هرازچندگاهی نیز به فضای رسانه‌ای کشور کشیده می‌شود. شایعاتی که گاه سبب می‌شود برخی از مشمولان وارد غیبت از سربازی هم شده و بعضا دچار مشکلاتی در بهره‌مندی از خدمات و تسهیلات دوران سربازی شوند. در همین راستا نیز سازمان وظیفه عمومی فراجا توضیحاتی را درباره مدت خدمت سربازی ارائه کرده است. بر این اساس مدت خدمت سربازی برای کارکنان وظیفه بومی در مناطق عادی ۲۴ ماه، مناطق غیر درگیر، عملیاتی، محروم و بد آب و هوا ۲۱ ماه و امنیتی درگیر ۱۷ ماه است. همچنین مدت خدمت سربازی برای کارکنان وظیفه غیربومی در مناطق عادی ۲۱ ماه، در مناطق غیر‌درگیر، عملیاتی، محروم و بد آب‌وهوا ۱۸ ماه و مناطق امنیتی درگیر ۱۷ ماه است. مدت خدمت سربازی برای مشمولان مامور به دستگاه‌های دولتی غیرنظامی یا همان سربازان امریه نیز در تمامی مناطق ۲۴ ماه است.» این یعنی تا لحظه انتشار این خبر و تا الان که من این خطوط را می‌نویسم و احتمالا تا امروز که شما این گزارش را می‌خوانید، هیچ تغییری در سربازی اتفاق نیفتاده و نمی‌افتد. حالا چرا این مساله آنقدر مهم است؟ بگذارید چند اظهارنظر را با هم مرور کنیم.
در حال بررسی کاهش طول خدمت سربازی در 1402 هستیم
مهر 1401 سرلشکر باقری، رئیس ستادکل نیروهای مسلح پیامی را درخصوص موضوع سربازی در صفحه شخصی خود در روبیکا منتشر کرد. او در این پیام نوشت: «هر کشوری برای دفاع و حراست از تمامیت ارضی، استقلال سیاسی و اقتصادی خویش نیازمند یک نیروی قدرتمند دفاعی است. بخش اعظم این مهم در بسیاری از کشورها، ازجمله کشور عزیزمان ایران توسط جوانان برومند با عنوان سرباز تامین می‌شود. ایران اسلامی حضور حماسی بیش از سه میلیون جوان غیور این مرز و بوم در لباس مقدس سربازی و تقویم هزاران شهید و جانباز را در دفاع مقدس و پس از آن فراموش نخواهد کرد. تغییرات مستمر و گسترده‌ای که پس از انقلاب اسلامی در حوزه خدمت وظیفه عمومی صورت گرفته است، علاوه‌بر ارتقای توان دفاعی کشور بهره‌های ملموس و قابل توجه نظیر استقلال، خودباوری، قناعت نظم‌پذیری، قانون‌گرایی، ایثار و بردباری برای جوانان به همراه داشته است. اینجانب اعلام می‌دارم که ستادکل نیروهای مسلح، ضمن تاکید بر حفظ ساختار خدمت وظیفه عمومی، به همراه سازمان‌های نیروهای مسلح اصلاحات گسترده‌ای را برای به‌کارگیری موثر کارکنان وظیفه در ماموریت‌های اصلی و مرتبط با عرصه‌های نظامی، دفاعی، امنیتی و انتظامی کشور و همزمان خوشایندسازی محیط خدمت و تبدیل دوره خدمت وظیفه عمومی به دوران رشد، تعالی و توانمندسازی جوانان ایران اسلامی انجام داده و این در آینده نیز ادامه خواهد داشت.» باقری همچنین اسفند ماه گذشته نیز طی اظهاراتی در حاشیه برنامه مرکز آموزش ۰۱ نیروی زمینی ارتش درباره حقوق سال 1402 سربازان خاطرنشان کرد: «مجلس شورای اسلامی تصمیم بهتری نسبت به سال گذشته گرفته و حقوق سربازان را ارتقای بهتری داده است. در حال بررسی هستیم که بتوانیم در سال آینده مقداری از طول خدمت سربازان را کاهش دهیم.»
چه خبر از تجدیدنظر در شیوه سربازی؟
اسفندماه سال گذشته محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگوی ویژه خبری گفت: «مجلس می‌تواند درباره افزایش حقوق سربازان تصمیم‌گیری کند. گزارشی که از نیروهای مسلح داشتیم این بود که خیلی از سربازان به دلیل مشکلات معیشتی به خدمت سربازی نمی‌آمدند اما با افزایش حقوقی که برای سربازان انجام شده سربازان برای حضور در خدمت سربازی تمایل پیدا کردند. باید در حوزه سربازی بازنگری شود و این موضوع در دستورکار مجلس قرار دارد. امسال یک رقم قابل‌توجهی در تبصره ۱۸ برای این مساله قرار دادیم که کسانی که خدمت سربازی‌شان تمام می‌شود با توجه به حرفه‌ای که دارند مشغول به کار شوند. ما با توجه به صحبت‌هایی که با نیروهای مسلح در محضر مقام‌معظم‌رهبری داشتیم به این جمع‌بندی رسیدیم که برای بهینه‌سازی خدمت وظیفه سربازی نیاز به بازنگری مجدد در این حوزه است. ان‌شاءالله با دستوری که مقام‌معظم‌رهبری دادند، با همکاری ستادکل نیروهای مسلح بتوانیم در شیوه سربازی تجدیدنظر داشته باشیم.»
خبر خوب برای مشمولان سربازی؟
بعد از قالیباف، علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت در صفحه شخصی خود در توییتر در ارتباط با وضعیت سربازی در کشور نوشت: «خبر خوب برای مشمولان سربازی؛ لایحه اصلاح قانون وظیفه عمومی برای طی مراحل قانونی در دستور کار دولت قرار گرفته است. گسترش مفهوم وظیفه عمومی به امور فرهنگی، فناوری و اقتصادی، تغییر در معافیت‌‌ها و معاف شدن مشمولان مازا‌د به تشخیص ستادکل، از مواردی است که در لایحه درنظر گرفته شده است.»
برخی ایده‌های خودشان را طوری مطرح می‌کردند که انگار اجرایی شده!
اما 21 فروردین ماه سال جاری امیر غلامرضا رحیمی‌پور، رئیس اداره سرمایه انسانی سرباز ستادکل نیروهای مسلح طی اظهاراتی تمام رویاهایی که سربازان مشغول و مشمول در ذهن داشتند را نقش برآب کرد و در واکنش به خبر کاهش مدت زمان سربازی گفت: «چنین تصمیمی صحت ندارد و تا به این لحظه ستادکل نیروهای مسلح تصمیمی درمورد کاهش مدت خدمت سربازی نگرفته و طبیعی است که وقتی تصمیمی گرفته نشده، چنین موضوعی ابلاغ هم نشده است. انتشار چنین خبرهایی در سطح رسانه‌ها سبب می‌شود تا خدای‌نکرده برخی از مشمولان زمان اعزام خود به سربازی را به تعویق انداخته و وارد غیبت شوند که این موارد می‌تواند مشکلاتی را برای آنان ایجاد کند. این طرح‌ها باید ابتدا به ستادکل نیروهای مسلح ارائه شده و پس از بررسی و رعایت تمام جوانب به تصویب برسد. درصورت تصویب نیز ما حتما آن را از طریق منابع و رسانه‌های رسمی اعلام خواهیم کرد. متاسفانه در مواردی در گذشته دیده شد که برخی از افراد طرح‌ها و ایده‌های خود درمورد سربازی را به‌گونه‌ای مطرح می‌کردند که گویا چنین تصمیمی اجرایی هم شده است. در حال حاضر و برابر تصمیم ستادکل نیروهای مسلح مدت خدمت سربازی در مناطق «عادی» برای سرباز بومی ۲۴ ماه و برای مشمول غیر بومی ۲۱ ماه است. سربازانی که در مناطق «امنیتی غیر درگیر یا بد آب‌وهوا» دوره خدمت سربازی خود را بگذرانند، درصورت بومی بودن در آن منطقه ۲۱ ماه و در صورت غیر بومی بودن به میزان ۱۸ ماه خدمت خواهند کرد. همچنین برای سربازان بومی و غیربومی که در مناطق «درگیر عملیاتی» خدمت سربازی خود را بگذرانند، مدت سربازی 17 ماه در نظر گرفته شده است.
نه خبری از تغییر، نه کاهش و نه هیچ چیز خاص دیگر؛ سربازی همچنان همان است که بود
خب، همان‌طور که از اظهارات و روایت‌ها مشخص شد، در ارتباط با ماجرای سربازی و تغییر و تحول در آن که سالیان درازی است محل ایراد و مطالبه بسیاری از فعالان و البته خود سربازان است، دچار ابهامات جدی هستیم. از طرفی مسئولان عالی کشور دم از اخبار خوب در ارتباط با سربازی و آینده خدمت وظیفه می‌زنند و از طرف دیگر سازمان نظام وظیفه و مسئولان ستادکل نیروهای مسلح، همان رویه قبلی را اطلاع‌رسانی می‌کنند و می‌گویند هیچ تصمیم جدیدی گرفته نشده و چون تصمیمی هم گرفته نشده، چیزی ابلاغ هم نمی‌شود و القصه اینکه سربازی همچنان همان چیز است و بر همان رویه‌ای پیش خواهد رفت که بود. البته از گوشه و کنار اخبار و اطلاعات دیگری هم به گوش می‌رسد. این که ستادکل طرح و ایده‌ای برای سربازی در سر دارد و دولت هم لایحه‌ای را بر همین مبنا آماده کرده و درصدد ارسال آن به مجلس شورای اسلامی است. لایحه‌ای که مطلعان معتقدند درصورت اجرا نه‌تنها تفاوت چشمگیری در رویه موجود ایجاد نمی‌شود که حتی ممکن است به بدتر شدن وضعیت هم منجر شود. در کنار این طرح دیگری هم در مجلس در جریان است و پیش‌نویسی از آن هم آماده شده، منتها آن هم همچنان خام و بی‌عاقبت خاک می‌خورد. نه جزئیاتی از آن منتشر شده و نه اطلاع دقیقی از آن وجود دارد. با این حساب وضعیت فعلی و آتی سربازی تا زمانی که مشخص نیست، همین وضعیت فعلی است. وضعیتی که در آن هم مشمولان و هم مشغولان سربازی بلاتکلیف و در ابهام خدمت می‌کنند و دل‌نگران 2 سال از دست‌رفته زندگی‌شان هستند. در کنار این، این اظهارات متعدد و بی‌اثر که منجر به هیچ تحولی هم نشده است، در تناقض با بسیاری از سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان ملی از جمله ازدواج و مهارت‌آموزی و... در جوانان است. روایت شروع گزارش یک مورد از هزاران موردی است که دامن‌گیر جوانان کشور است و تا وقتی فکری به حال اوضاع پیش‌آمده نشود، نه آن تصمیمات کلان و نه این رویه پر‌ایراد؛ هیچ یک اصلاح‌پذیر نخواهند بود و ما فقط با انبوهی از اخبار به‌اصطلاح خوب طرف هستیم که در حد همان خبر باقی می‌مانند و انبوهی از تکذیب و توضیحاتی که سربازی را با همان شکل و شمایلی که هست ترسیم و تجویز می‌کند.