نوشته: محسن جعفری
ناشر: ققنوس، چاپ اول: 1402
135 صفحه، 180 هزار تومان
*****
«ایران در سپیده‌دمانِ تاریخ » محصول ضرورتی است که نویسنده‌ی آن، به عنوان یک دانش آموخته تاریخ در سطح بالای آکادمیک و کسی که قریب به دو دهه در این حوزه به تحقیق و پژوهش مشغول بوده، احساس کرده است. درباره تاریخ ایران کتابهای فراوانی نوشته شده است که در سطوح گوناگونی قرار دارند؛ در این میان اما اگر بخواهیم یک کتاب یا مجموعه ای از کتابهای سودمند و مناسب مخاطبان جوان و غیر حرفهای تاریخ معرفی کنیم؛ گزینه های ما برای انتخاب بسیار انگشت شمارند. محسن جعفری نیز با توجه به همین خلاء و باکتاب «ایران در سپیده دمان تاریخ» دست به کار نوشتن آثاری شده که پاسخی باشند برای این ضروزت و نیاز دیرینه برای علاقمندان تاریخ.
البته نویسنده مدعی نیست که کتابی فوق العاده و در سطح مرجعی قابل استفاده‌ی اساتید و یا حتی دانشجویان دانشگاه ارائه کرده است، بلکه او کوشیده کتابی برای مخاطبان عام تاریخ بنویسد. کسانی که به تاریخ ایران علاقمند هستند، اما به دنبال کتابی می گردند که با زبانی ساده و همه فهم به روایت مهمترین فرازهای تاریخ این سرزمین پرداخته باشند.
به عقیده جعفری کتابهای تخصصی و مفصلی که برای مخاطبان حرفه ای این حوزه نوشته شده‌اند نه تنها برای مخاطب عام سودمند نیستند، حتی می توانند آنها دلزده نیزکنند. از سوی دیگرعمده کتابهایی که برای عامه‌ی مخاطبان نوشته شده‌اند نیز اغلب کتابهایی شبه‌علمی و یا داستانی هستند که می توانند ذهنیت های تاریخی نادرستی برای مخاطبان خود به همراه بیاورند. بنابراین این مجموعه با هدف آشنایی عموم مردم جامعه به ویژه جوانان با تاریخ و فرهنگ ایران نوشته شده است و نویسنده با استفاده از سه اصل گزیده‌نویسی، چکیده‌نویسی و آسان‌نویسی، برای ارائه‌ی تصویر و دانش صحیحی از دوره‌های مختلف تاریخ این سرزمین،مجموعه‌ای با عنوان تاریخ ایران زمین ارائه کند.
«ایران در سپیده‌دمانِ تاریخ» نخستین کتاب از همین مجموعه است که به روایت تاریخ ایران از آغاز تا پایان دوره مادها و همچنین تاریخ اساطیری ایران پرداخته است.
ویژگی قابل اعتننای کار جعفری آن است که در این کتاب فقط به مسائل تاریخی نپرداخته و کوشیده مخاطب را با تمدن و فرهنگ هر دوره آشنا کرده و در کنار آن به معرفی ارزشمندترین سندهای تاریخی و دستاوردهای هنری هر دوره پرداخته و از داده‌های دانش تاریخ اعتبار بگیرد.
در هر کتاب این مجموعه به یکی از دوره های تاریخی ایران پرداخته شده و با تکیه بر تازه‌ترین و مهمترین پژوهش‌ها، چشم‌اندازی ژرف و همه جانبه از تاریخ و فرهنگ ایرانی در آن دوره ارائه می‌شود. این کتاب‌ها فقط شرح رویدادها و تاریخ سیاسی نیست، بلکه در آن ساختار سیاسی و اقتصادی، زبان و ادبیات، دین، معماری و شهرسازی و هنرهای هر دوره نیز معرفی می‌شود.
جعفری با عنایت به جغرافیای ویژه و اقلیم ناسازگار و دشوار این تمدن به بازگو کردن نتیجه کوشش خستگی‌ناپذیر ایرانیان برای بهتر زیستن و پیشرفت پرداخته است. کتاب پیش‌رو روایتگر این کوشش از حدود ۸۰۰ هزار سال پیش تا برآمدن هخامنشیان است.
کتاب حاضر افزون بر پیشگفتار و همچنین سالشمار رویدادهای مهم، در هفت بخش نوشته شده است که عناوین آن بدین قرارند: «تاریخ، چیستی و درستی»، «جغرافیای ایران‌زمین»، «نخستین نشانه‌های تمدن در ایران‌زمین»، «ایلام، نخستین دولت ایران»، «برآمدن آریایی‌ها»، «مادها، پیدایش نخستین دولت آریایی» و «نگاهی به تاریخ اساطیری ایران».
جعفری با زبانی ساده و بیانی توأم با ایجاز در رهگذر فصول هفت‌گانه کتاب به پرسش‌های گوناگون درباره ایران و نخستین ساکنانش پاسخ می‌گوید. اینکه نخستین گروه‌هایی که در ایران ساکن شدند چه کسانی بودند و از کجا آمدند؟ نحوه زیست آنها و چالش هایی که در ارتباط با این اقلیم دشوار پیش روی آنها قرار گرفت، چه بود؟ چگونه با جغرافیای ایران و ویژگی‌هایش سازگار شدند؟ کشاورزی چرا و چگونه در ایران آغاز شد؟ روستاهای نخستین ایران چه ویژگی‌هایی داشتند؟ چگونه نخستین شهرهای ایران‌زمین پدید آمدند؟ شیوه زیست نخستین شهرنشینان ایرانی چگونه بود؟ صنعت و تجارت در آنها چگونه رونق گرفت ؟ و سرانجام چگونه دو دولت بزرگ ایلام و ماد پدیدار شدند؟ به چه پیشرفت‌هایی در زمینۀ تمدن و فرهنگ دست یافتند و در نهایت چه تأثیری در جهان باستان گذاشتند؟ و...
«ایران در سپیده دمان تاریخ» کتاب نخست از مجموعه تاریخ ایران زمین در واقع از روزگاری که نخستین نشانه های تمدن در ایران آشکار می‌شود، آغاز می کند و تا زمان شکل گیری نخستین سلسله‌های پادشاهی ایران پیش می آید. این کتاب در حکم آشنایی با همه آن مقدماتی است که برای وارد شدن به تاریخ پادشاهی ایران و دنبال کردن آن از طریق سلسله‌های حاکم بر آن ضروری می‌نماید. نویسنده برای کامل کردن این مقدمات، از ارائه تعاریف مفاهیم کلیدی نیز غافل نبوده و در ابتدای کتاب فصلی کوتاه را به بیان تعاریف و چیستی تاریخ و درستی تاریخ اختصاص داده است. از سوی دیگر بخشی از تاریخ ایران، در واقع از ماهیتی اساطیری برخوردار است که بخش اعظم آن از دل شاهنامه بیرون آمده است. فصل پایانی کتاب حاضر نیز به همین تاریخ اساطیری ایران اختصاص یافته تا خواننده کتاب با این بعد از تاریخ ایران باستان نیز آشنایی داشته باشد.