دندان‌ها یکی از مهم‌ترین اعضای بدن هستند. دندان اولین مرحله سیستم گوارشی بدن است و نقشی اساسی را در خوردن و آشامیدن ایفا می‌کند. دندان‌ها یکی از حساس‌ترین نقاط بدن هستند که زیاد دچار خرابی می‌شوند. پس مسئله‌ای که باید همیشه به آن توجه کنیم، پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها است.
برخی از بیماری‌ها به علت اینکه بسیار دیر تشخیص داده می‌شوند و فرد برای درمان آنها اقدام به‌موقعی انجام نمی‌دهد، مشکلات بیشتری را ایجاد می‌کنند. پوسیدگی دندان از جمله این بیماری‌ها است. در اغلب موارد، مراحل اولیه پوسیدگی تشخیص داده نمی‌شود و فرد زمانی متوجه خراب شدن دندان می‌شود که دردهای شدیدی را در این ناحیه احساس می‌کند و وضعیت دندان به اندازه‌ای وخیم شده است که نیاز به اقدام سریع درمانی وجود دارد.
با آشنایی در مورد نشانه‌های این بیماری و همچنین توجه به راه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان، می‌توان به مقدار زیادی مانع آن شد.
پوسیدگی دندان چیست؟
برای خراب شدن دندان‌ها نمی‌توان سن مشخصی را تعیین کرد و ممکن است در هر سنی برای افراد رخ دهد. پس توجه به دندان و پیشگیری از پوسیدگی دندان در تمام سنین ضروری و مهم است.
پوسیدگی دندان توسط باکتری‌های معمولی در دهان شما، شروع می‌شود. این باکتری‌ها از ذرات باقی‌مانده غذا در دهانتان تغذیه می‌کنند و باعث تولید اسیدهایی می‌شوند. تقریبا 20 دقیقه بعد از غذا خوردن شما، ترکیب شدن باکتری، باقی مانده غذا، اسید و آب دهان ماده‌ای که «پلاک» نامیده می‌شود را روی دندان‌هایتان به وجود می‌آورد.
اگر این پلاک‌ها بلافاصله از بین نروند، پوسیدگی دندان شروع خواهد شد. پس برای مانع از ایجاد این پلاک‌ها شوید. به مرور زمان این پلاک‌ها تبدیل به ماده‌ای به نام «تارتار»(tartar) می‌شوند که از بین بردن آن به مراتب سخت‌تر است. در نهایت این پلاک‌ها و تاتارها منجر به بیماری‌های لثه خواهند شد.
علاوه بر بیماری‌های لثه، پلاک‌ها روی مینای محافظ دندان نیز اثر می‌گذارند که منجر به ایجاد حفره در دندان می‌شود. در ابتدا، حفره‌ها درد ندارند. ولی اگر مراقبتی صورت نگیرد و اقداماتی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان انجام نشود، حفره‌ها بزرگ شده و مشکلاتی را رقم خواهند زد. معمولا سطح جونده دندان‌های آسیاب و سطوح بین دندانی بیشتر در معرض پوسیدگی قرار دارند.
یکی از مواردی که بیشتر پوسیدگی‌ها را ایجاد می‌کند تولید اسید توسط باکتری‌های پلاک است. این باکتری‌ها در سطح دندان قرار دارند و زمانی که مواد شیرین با آنها تماس پیدا می‌کنند با فعالیت بیشتری اسید تولید می‌کنند. قرارگیری اسید تولید شده در سطح دندان عامل خرابی یا به اصطلاح کرم خوردگی دندان می‌شود. این نوع پوسیدگی در کودکان رایج است.
پوسیدگی دندان از ناحیه اتصال لثه و دندان نیز زمانی رخ می‌دهد که باکتری پلاک به خاطر فاصله ایجاد شده در بین لثه و دندان وارد این محدوده شود و در این موقعیت فعالیت کند. این نوع پوسیدگی در مقابل کرم خوردگی سطحی دندان قرار می‌گیرد و افراد با سن بالاتر بیشتر دچار آن می‌شوند.
پوسیدگی دندان، تخریب ساختار دندان است و میتواند هم روی مینای دندان یا همان پوشش بیرونی و هم روی لایه عاج دندان تاثیر بگذارد.
پوسیدگی دندان وقتی اتفاق می‌افتد که غذاهای حاوی کربوهیدرات (نشاسته-قند) مانند: نان، غلات، شیر، بخورید و باقی‌مانده آنها روی دندان یا لای به لای آنها بماند. باکتری‌هایی که به طور طبیعی در دهان زندگی می‌کنند این غذاها را هضم کرده و آنها را به اسید تبدیل می‌کنند. باکتری‌ها، اسید، مواد غذایی باقی‌مانده و بزاق برای تشکیل پلاک دندانی با یکدیگر ترکیب می‌شوند.
اسیدهای موجود در پلاک‌ها، لایه سطحی مینای دندان را حل می‌کنند و باعث ایجاد حفره‌های پوسیدگی در دندان‌ها می‌شوند. وقتی این حفره‌ها ایجاد می‌شوند و به مرور زمان عمیق‌تر می‌شوند؛ می‌توانند به عمق ریشه دندان‌ها، نفوذ پیدا کنند و موجب دندان درد شدید در فرد شوند. در این حالت اصطلاحاٌ می‌گویند؛ پوسیدگی دندان به عصب رسیده است و درمان از طریق عصب کشی دندان امکان پذیر است.
در نهایت اگر پیشگیری از پوسیدگی دندان به درستی انجام نشود و پوسیدگی درمان نشود میتواند دندان‌های مجاور را درگیر کند و بر تعداد دندان‌های خراب بیافزاید.
پوسیدگی دندان چگونه مشخص می‌شود؟
اگر اقدامات لازم برای پیشگیری از پوسیدگی دندان را انجام ندهید علائم زیر را تجربه می‌کنید:
- حساس شدن دندان‌ها
- ایجاد سوراخ قابل مشاهده در دندان
- ایجاد لکه‌های سفید یا سیاه بر روی دندان‌ها
- ایجاد دندان درد بدون علت
- احساس درد در هنگام گاز زدن
- ایجاد درد در زمان خوردن مواد غذایی سرد یا شیرین
- بوی بد دهان
- تغییر در رنگ دندان
دلایل ایجاد پوسیدگی دندان
- بی‌کیفیت بودن محصولات بهداشتی مورد استفاده
- عدم مصرف ویتامین D به مقدار مناسب
- عدم مصرف مواد و آب دارای فلوراید
- مصرف زیاد نوشیدنی‌های گازدار حاوی قند و هیدروکربنات
- استرس: اضطراب و استرس میتواند بر سلامت جسمانی شما تأثیر بگذارد. استرس بر سیستم ایمنی بدن تاثیر منفی گذاشته و بدن را ضعیف می‌کند. این کار باعث حمله بیشتر باکتری‌ها و اسید‌ها به دندان می‌شود. از طرفی با داشتن استرس روتین‌های بهداشتی معمولا رعایت نمی‌شوند.
- سیگار کشیدن: بر کسی پوشیده نیست که سیگار نه تنها از نیکوتین، بلکه از تار یا قطران نیز غنی است که میتواند به شدت در پوسیدگی و لکه شدن دندان‌ها نقش داشته باشد.
- دندان قروچه: افرادی که به دلیل استرس، عادت یا هنگام خواب دندان قروچه می‌کنند، احتمال شکستگی یا فرسودگی مینای دندان را دارند که این امر آنها را در برابر پوسیدگی آسیب پذیرتر می‌کند.
- مشکلات گوارشی: گاها برخی از بیماری‌های مربوط به مری و یا معده می‌توانند بر سلامت دهان و دندان فرد مبتلا، تاثیر بگذارند. رفلاکس معده باعث برگشت اسید معده به داخل حفره دهان و دندان می‌شود و از این رو میتواند بستر مناسبی برای تشکیل پوسیدگی‌های دندانی فراهم آورد.
- عدم بهداشت دهان: در نیم ساعت ابتدایی بعد از خوردن و آشامیدن بهترین بستر برای فعالیت باکتری‌ها فراهم است تا عامل تخریب دندان شوند، عدم انجام به موقع مسواک و نخ دندان، این زمان را ایجاد می‌کنند که دندان تحت تاثیر باکتری‌ها پوسیده شود.
- خشک بودن دهان: خشکی دهان اثرگذاری اسید تولید شده توسط باکتری پلاک را افزایش می‌دهد، این درحالی است که بزاق دهان با رقیق کردن اسید، تاثیر آن را خنثی می‌کند. پس باید محیط دهان خشک نماند تا عاملی برای پوسیدگی دندان نباشد.
- خالی شدن یا شکستگی دندان: اگر دندانی به دلایل مختلف شکسته شود و یا درون آن خالی شده باشد، باید سریعا جهت درمان اقدام کنید، عدم درمان به‌موقع باعث می‌شود در حفره ایجاد شده پوسیدگی رخ دهد و دندان به کلی تخریب شود.
- دوره‌های درمانی و پزشکی: برخی از بیماری‌ها یا دوره‌های خاص از زندگی افراد در خرابی دندان اثرگذار است. افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند به مقدار زیادی دچار خشکی دهان می‌گردند. همچنین خانم‌های باردار در دوره حاملگی و یا فرآیند زایمان به دلیل تحلیل رفتن بدن، ممکن است آسیب پذیری بالاتری در زمینه پوسیدگی دندان داشته باشند.
راه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان
تامین مواد معدنی، ویتامین‌ها و شرایط بهداشتی سالم بهترین راه کار خانگی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان است. کمبود ویتامین D از جمله مواردی است که دندان آسیب‌پذیری بیشتری دارد، پس با قرار دادن مواد دارای این ویتامین در برنامه غذایی می‌توان تا مقدار زیادی از ادامه خراب شدن دندان جلوگیری کرد.
چای سبز به عنوان یک منبع طبیعی فلوراید نیز معرفی می‌شود و ریشه شیرین بیان و روغن میخک نیز در این زمینه کمک‌کننده هستند.
برای پیشگیری از پوسیدگی دندان چه باید کرد؟
برای پیشگیری از پوسیدگی دندان مسواک بزنید
- برای پیشگیری از پوسیدگی دندان؛ حداقل روزی دو بار دندان‌های خود را با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. (ترجیحاٌ بعد از هر وعده غذایی مخصوصاٌ قبل از خواب؛ این کار را انجام دهید.)
- دقت کنید هنگام مسواک زدن مناطق حساس دندانتان به آرامی و با مسواک‌های نرم شستشو دهید.
- از مسواک‌هایی با برس‌های نرم، منعطف و دارای سرپوش محافظتی استفاده کنید.
- از خمیر دندان‌های حاوی فلوراید و محصول یک شرکت معتبر است استفاده کنید.
- دقت کنید هنگام مسواک زدن به دندان‌های خود فشار وارد نکنید.
- برای لثه‌های ملتهب یا حساس، مسواک و خمیر دندان‌های مخصوص که مورد تایید و تجویز دندان پزشک است، استفاده کنید.
- دندان‌های عقبی به دلیل این که دارای شیارهای بیشتر و عمیق‌تر هستند و هم از جهت این که دورتر از دیگر دندان‌ها قرار دارند، مسواک کردن و تمیز نگه داشتنشان کمی دشوارتر است و باید با دقت و توجه بیشتری به آنها رسیدگی کرد.
- به این نکته هم توجه داشته باشید که حتی بهترین مسواک‌ها نیز طول عمر محدودی دارند و باید در فواصل زمانی مشخص و ترجیحا هر سه ماه آن را عوض کنید.
- مسواکی که دندانه خود را از دست می‌دهد دندان‌ها را پاک نمی‌کند و حتی ممکن است به لثه آسیب بزند.
- حتی با استفاده از مسواک مناسب اگر مسواک زدن را به طرز صحیح انجام ندهید؛ باز ممکن است نتیجه مطلوب عاید شما نشود. گاهی یک بار مسواک زدن در طول روز اما به شیوه صحیح و اصولی میتواند بسیار موثرتر از سه بار مسواک زدن به صورت اشتباه باشد.
- همچنین شما در کنار مسواک زدن باید از نخ دندان نیز استفاده نمایید. نخ دندان میتواند کار مسواک را تکمیل کرده و بهداشت دهان و دندان شما را تضمین کند.
- اگر یک فرد با حوصله در روز ۱۰ تا ۱۵ دقیقه زمان برای مسواک زدن به شیوه صحیح و اصولی صرف کند و از نخ دندان نیز استفاده کند؛ می تواند پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها را به خوبی انجام داده و دندان‌هایی سالم و تمیز و بدون پوسیدگی داشته باشد.
- برنامه‌ای مرتب و منظم برای مسواک زدن داشته باشید.
- در بهترین حالت شما باید دندان‌های خود را بعد از هر وعده خوراکی مسواک بزنید، یا حداقل دو بار در روز مسواک بزنید: یک بار بعد از صبحانه و یک بار قبل از خواب.
- اگر مسواک زدن به عادت تبدیل شود، انجام آن برای شما و کودکان آسان خواهد بود.
- مسواک زدن صحیح دندان چند دقیقه طول می‌کشد، بنابراین همه افراد با هر میزان مشغله‌ای می‌توانند وقت این کار را پیدا کنند. زیرا زمانی که برای درمان باید صرف کنند بسیار بیشتر است.
- اندازه و شکل مسواک به اندازه دهان شما بستگی دارد. اکثر دندانپزشکان مسواک‌های برقی را که گرد هستند توصیه می‌کنند.
- اندازه و شکل برس مسواک باید به شما امکان دسترسی به تمام فک و دهان و سطح تمامی دندان‌ها را بدهد.
- اگر مسواک شما روبه فرسودگی است، زودتر آن را عوض کنید. مسواک با برس فرسوده در تمیز کردن دندان ها موثر نخواهد بود.
برای پیشگیری از پوسیدگی دندان چگونه مسواک بزنیم؟
- به اندازه یک نخود از خمیر دندان برای مسواک زدن استفاده کنید.
- حتما از خمیر دندان‌های حاوی فلوراید استفاده کنید؛ زیرا فلوراید به تقویت مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند.
- خمیر دندان کودکان نباید به اندازه خمیر دندان بزرگسالان دارای فلوراید باشد. با دندانپزشک خود در مورد مقدار مناسب خمیر دندان حاوی فلوراید برای استفاده کودک خود صحبت کنید
- تمام سطوح دندان‌های خود را مسواک بزنید.
- هنگام مسواک زدن برس مسواک را با زاویه ۴۵ درجه نسبت به دندان و لثه بگیرید. تمام سطوح دندان‌های خود را مسواک بزنید. برای جلوگیری از آسیب رساندن به لثه‌ها فشار زیادی به دندان‌های خود وارد نکنید. اگر متوجه شدید که برس‌های مسواک شما با سرعت زیادی فرسوده می‌شوند ، احتمالاً فشار زیادی به مسواک و دندان وارد می‌کنید.
- با مسواک زدن سطح جلوی دندان‌های خود شروع کنید.
- از گوشه‌های مسواک برای تمیز کردن دندان‌های انتهای فک استفاده کنید.
- بعد از مسواک زدن سطح جلوی تمام دندان‌های خود، روی دندان و پشت دندان‌های خود را مسواک بزنید.
- برای تمیز کردن سطح پشتی دندان‌های جلویی، برس را به صورت عمودی بگیرید و چند حرکت در جهت بالا و پایین را تکرار کنید.
- حتماً در امتداد خط لثه مسواک بزنید.
- حتما زبان خود را مسواک بزنید تا باکتری‌ها از بین بروند و بوی دهان شما بهتر شود.
استفاده از نخ دندان برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
- بعد از خوردن یک وعده غذایی یا میان وعده که میتواند در دندان‌های شما گیر کند برای پیشگیری از پوسیدگی دندان باید نخ دندان بکشید و حداقل روزی یک بار دندان‌های خود را با نخ دندان تمیز کنید.
- حتی اگر مرتب مسواک می زنید، استفاده از نخ دندان نیز ضروری است.
- با استفاده از نخ دندان مناطقی که مسواک به آنها نمی‌رسد و ذرات غذا از بین دندان‌ها و لثه پاک می‌شود.
- اگر از نخ دندان استفاده نمی‌کنید، ذرات غذا و قندهای موجود در غذاها و بین دندان‌ها باکتری‌ها را جذب می‌کنند و باعث ایجاد پلاک و پوسیدگی دندان می‌شود.
- استفاده از نخ بلند ۴۵ سانتی متر
چگونه برای پیشگیری از پوسیدگی دندان،از نخ دندان استفاده کنیم؟
- یک رشته نخ بلند (45 سانتی متر) احتیاج دارید تا هنگام تمیز کردن دندان های خود، قسمت کثیف آن را به دور انگشت خود می پیچید.
- نیمه ی بیشتر نخ را دور یکی از انگشتان میانی خود بپیچید.
- انتهای دیگر را به دور انگشت وسط دست مخالف خود بپیچید.
- نخ دندان استفاده شده و کثیف را دور همین انگشت می پیچید.
- نخ دندان را با حرکات ملایم بین دندان ها بکشید.
- هرگز نخ دندان را به خط لثه نکشید.
- نخ دندان را محکم بین انگشت شست و اشاره بگیرید.
- هنگامی که نخ دندان را بین دندان های خود می کشید، آن را به عقب و جلو حرکت دهید.
- وقتی به خط لثه می رسید مکث کنید.
- نخ دندان را هنگام رسیدن به لثه به دور یک دندان قلاب کنید.
- نخ را به آرامی در فضای بین لثه و دندان بچرخانید.
- با تکرار حرکات بالا و پایین، نخ را به آرامی به کناره های دندان و دور از لثه بمالید.
- این روش را روی بقیه دندان‌ها نیز تکرار کنید.
- فضای پشت دندان آخر انتهای دهان خود را فراموش نکنید.
استفاده از دهانشویه برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
هر روز با محلول آب و نمک و یا دهانشویه حاوی فلوراید دهانتان را شستشو دهید.
از دهانشویه می‌توان برای پیشگیری از پوسیدگی دندان، کاهش تجمع پلاک و کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند التهاب لثه استفاده کرد.
از دهانشویه به جای مسواک زدن و نخ دندان کشیدن منظم نمی‌توان استفاده کرد. اما اگر بعد از یک وعده غذا نتوانستید مسواک بزنید، می‌توانید دندان خود را با دهانشویه بشویید تا باکتری‌ها از بین بروند و از ایجاد پلاک جلوگیری کند.
دهانشویه حاوی فلوراید و بدون الکل تهیه کنید. الکل دهان شما را خشک می‌کند، که در واقع باعث رشد بیشتر باکتری‌ها می‌شود. دهانشویه‌های ضد باکتری می‌توانند در از بین بردن باکتری‌های مضر و در نتیجه پیشگیری از پوسیدگی دندان بسیار مؤثر باشند. ولی در این مورد، بهتر است با یک دندانپزشک در مورد استفاده از دهانشویه‌های آنتی باکتریال که برای برطرف کردن باکتری‌های مضر و پیشگیری از پوسیدگی و خرابی دندان استفاده می‌شود، مشورت کنید.
جرمگیری دندان برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
انجام جرمگیری به موقع و منظم دندان‌ها میتواند پوسیدگی‌های رسوب کرده روی دندان‌ها را از بین ببرد و سلامت حفره دهانی_دندانی را تضمین کند. برطرف کردن پلاک و جرم های دندانی که محل مناسبی برای رشد باکتری‌ها هستند احتمال بروز پوسیدگی دندان را به میزان بسیار زیادی کاهش می‌دهد. در نتیجه تمیز کردن حرفه‌ای دندان‌ها یا جرمگیری دندان باید حداقل سالی دو بار توسط متخصص انجام شود.
ترک سیگار و دخانیات برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
مضرات مصرف دخانیات برای افراد کاملاً شناخته شده است. با این حال، بسیاری از مردم آسیبی که سیگار کشیدن و استفاده از تنباکو به دهان، لثه و دندان‌ها وارد می‌کند، را نمی‌دانند. این عادت ناسالم همچنین میتواند منجر به ریزش دندان و حتی سرطان دهان شود. ترک سیگار یکی از راه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان است.
بنابراین اگر نگران پوسیدگی دندان خود هستید، حتما از کشیدن سیگار و دخانیات خودداری کنید. برای افرای که هنوز به استعمال دخانیات ادامه می‌دهند؛ یا کسانی که در دوره ترک سیگار و دخانیات هستند؛ توصیه می‌شود که حتما هر 3 ماه برای جرمگیری دندان اقدام کنند.
رعایت رژیم و عادت‌های غذایی مناسب برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
سعی کنید وعده‌های غذایی مغذی و متعادل بخورید و میان وعده‌های تنقلاتی را محدود کنید تا دندان‌های سالم‌تری داشته باشید.
داشتن یک رژیم غذایی مناسب دندان در همه جنبه‌های سلامت، از جمله بهداشت دهان و پیشگیری از پوسیدگی دندان بسیار مهم است. غذاهایی مانند چیپس یا شیرینی‌ها که تمایل به گیر کردن مدت طولانی در بین دندان‌های شما دارند، باعث بالا رفتن شانس ابتلای به پوسیدگی دندان می‌شوند البته، غذاهای خوراکی فرآوری شده یا مواد غذایی شیرین نیز گزینه خوبی برای مصرف نیستند.
در عوض، سبزیجات تازه و میوه‌ها را انتخاب کنید، زیرا آنها باعث افزایش جریان بزاق و جمع شدن دوباره مواد معدنی در مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی دندان می‌شوند. به طور کلی تغذیه مناسب و مواد غذایی مفید میتواند باعث بهبود وضعیت سلامت بدن و از جمله سلامت دندان‌ها شود.
در کنار مواد غذایی یا رژیم غذایی برخی عادت‌های تغذیه‌ای نامناسب نیز می‌توانند احتمال پوسیدگی یا حتی شکستگی دندان‌ها را افزایش دهند. از جمله این عادات نامطلوب می‌توان به شکستن مواد سخت با دندان یا استفاده متناوب و پشت سر هم از مواد داغ و خیلی سرد اشاره کرد.
غذاها و نوشیدنی‌های دوستدار دندان
- میوه‌ها و سبزیجات تازه و کامل، نه آب گرفته، به خصوص سبزیجات ترد مانند کرفس و هویج که بزاق شما را جاری می‌کند برای پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها مناسب هستند.
- لبنیات شیرین نشده مانند پنیر و شیر حاوی کلسیم هستند که برای پیشگیری از پوسیدگی دندان بسیار مفید است.
- آب بهترین نوشیدنی است، اما چای یا قهوه شیرین نشده با شیر نیز میتواند گزینه‌ای مناسب برای دندان باشد.
- جویدن آدامس بدون قند نیز برای تولید بزاق مفید است اما اگر مشکل فک دارید ایده خوبی نیست.
معاینات منظم دندانپزشکی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
اولین قدم برای کنترل سلامت دهان و دندان این است که بدانید میزان پوسیدگی چقدر است. بهترین راه برای پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها معاینه از طریق دندانپزشک است. با معاینات منظم و بحث و گفتگو با دندانپزشک خود، می‌دانید که در چه شرایطی هستید و کدام روش درمانی ممکن است، مورد نیاز باشد.
هنگامی که از میزان پوسیدگی دندان خود آگاه شدید، می‌توانید رویکرد خاص و مؤثرتری را در جهت بهبود سلامت دهان و دندان خود در پیش بگیرید.
هرچه میزان پوسیدگی و خرابی دندان کمتر باشد، به طور حتم به ویزیت کمتری نیاز خواهید داشت. در هنگام معاینات منظم دندانپزشکی، میزان خطر پوسیدگی دندان خود را به کمک دندانپزشک معالج بیابید و در مورد آن مشورت کنید.