کاری از: محمدرضا جعفری
چاپ جدید: فرهنگ نشر نو، 1401
***
ادبیات کلاسیک مرجع و پایه‌ای برای درک بهتر علوم انسانی است و راهی به کشف جهان‌های تازه در همه‌ی علوم را به روی مخاطبان به ویژه کودکان و نوجوانان باز می‌کند. شناخت آثار برتر در این حوزه می‌تواند راهنمایی مفید و مؤثر برای مطالعه در زمینه‌های مختلف ادبی، هنری و علمی باشد. به همین خاطر است که آشنا نمودن نسل‌های جدید با ادبیات کلاسیک اهمیتی فوق‌العاده برای تربیت ادبی و مطالعاتی آن‌ها دارد. معرفی چنین کتاب‌هایی به کودکان و نوجوانان زبانی تصویری، ساده و جذاب می‌طلبد تا اولین مواجهه‌ی آن‌ها با آثار کلاسیک، دلپذیر و انگیزه‌بخش باشد. مجموعه کتابهای طلایی با چنین هدفی برای گروه سنی کودک و نوجوان طراحی و منتشر شدند.
مجموعه کتابهای طلایی قدمتی بیش از پنجاه سال دارند و در آغاز، انتشارات امیرکبیر تهیه و چاپ آن‌ها را به عهده گرفته بود. آثاری که با هدف آشنایی نوباوگان با ادبیات کلاسیک جهان تدوین شدند تا دانش ادبی آن‌ها را غنا ببخشند و به برقراری مسیری مستمر در مطالعه ادبیات ترغیب‌شان کنند. کتاب‌هایی که با زبانی متناسب با سن کودکان برای آن‌ها معروف‌ترین قصه‌های جهان را روایت می‌کردند. مطالب این کتاب‌ها اغلب با تصاویری مرتبط همراه بودند تا فهم داستان‌شان برای کودکان راحت‌تر باشد. بخشی از شهرت این آثار به خاطر همین تصاویر خاص است.
از همان بدو انتشار، این کتاب‌ها اقبال گسترده‌ای پیدا کردند و چون مبنای خود را معرفی ادبیات کلاسیک قرار داده بودند، همچنان نیز برای نسل‌های امروزی قابل استفاده‌اند. نشر نو به خاطر همین کارایی بالا که هنوز در این کتاب‌ها مشاهده می‌شود، پس از دهه‌ها به انتشار دوباره‌ی آن‌ها دست زده است. در این مجموعه بالغ بر شصت جلد کتاب چاپ شده که شانزده جلد آن در دسترس مخاطبان قرار گرفته و باقی در مسیر انتشار در آینده‌ی نزدیک‌اند. متون کوتاه و گویا و تصاویر متناسب با موضوع، این کتاب‌ها را همواره زبانزد نسل‌های مختلف نموده و تصویری نوستالژیک در ذهن اغلب آن‌ها ساخته است.
در مقدمه‌ی کتاب‌ها با مخاطبان درباره‌ی انگیزه‌ی چاپ آن‌ها و فوایدی که خواندن‌شان می‌تواند برای این نسل داشته باشد مطالبی درج شده است. مترجمان این داستان‌ها مختلف‌اند و هرکدام کوشیده‌اند با نثری سلیس و به فراخور درک کودکان آن‌ها را ترجمه کنند. آموختن درس‌هایی برای زندگی و آشنایی با قهرمانان مختلف تاریخ از جمله انگیزه‌هایی است که برای تدوین این کتاب‌ها در مقدمه به آن‌ها اشاره شده است. در این میان بر این مسأله که داستان‌ها زنده‌اند و روح دارند تأکید شده است. پویایی آن‌ها چنان است که عمر و مکان مشخصی برایشان نمی‌توان در نظر گرفت. به همین دلیل قصه‌های کلاسیک در همه جا و همه زمان‌ها کاربرد و قابلیت تعمیم دارند و کودکان باید بیاموزند که در هر موقعیتی چگونه از آن‌ها برای درک بهتر جهان بهره بگیرند.
در قصه‌های مختلفی که برای معرفی انتخاب شده‌اند، تنوع بسیار گسترده‌ای دیده می‌شود. برخی از آن‌ها به افسانه‌های قدیمی‌تری اشاره دارند که امروزه جنبه‌ی فولکلور پیدا کرده‌اند؛ از جمله کتاب ملانصرالدین. بسیاری از آن‌ها نسخه‌ی خلاصه‌تری از رمان‌های کلاسیک معروف از قبیل هکلبری فین هستند. تعدادی از آن‌ها به داستان‌های هزار و یک شب برمی‌گردند؛ مانند سندباد بحری. جغرافیایی که این آثار را در بر می‌گیرد نیز طیف وسیعی دارد؛ از داستان‌هایی از ادبیات آمریکا گرفته تا قصه‌هایی که کاملاً ریشه‌ی شرقی دارند. موضوعات نیز تکثر قابل توجهی دارند و از داستان‌های اسطوره‌ای همچون اولیس و غول یک چشم تا روایت‌های ماجراجویانه‌ی نهنگ سفید و داستان‌های فانتزی مانند آلیس در سرزمین عجایب را در خود جا داده‌اند. همچنین داستان‌هایی مانند سفرهای مارکو پولو هیجان آشنایی با ملل گوناگون را در کودکان برمی‌انگیزند و به‌طور کلی سفرنامه‌هایی از این دست در مجموعه طلایی بسیار دیده می‌شود.
این کتاب‌ها می‌توانند پاسخگوی سلیقه‌های مختلف ادبی در کودکان باشند و نیز به تربیت ذوق و ذائقه‌ی مطالعاتی آن‌ها کمک شایانی کنند. بسیاری از کتاب‌ها با رویکردی حکمت‌آموز گزینش شده‌اند. اغلب آن‌ها سرنوشت قهرمانانی را شرح می‌دهند که سبک زندگی متفاوتی داشته‌اند و در راه کسب موفقیت از هیچ تلاش و فداکاری فروگذار نبوده‌اند. قهرمانی مانند اسپارتاکوس از این دسته است که با سخت‌کوشی سعی در مبارزه برای زندگی آزاد داشته است. اولیس از آن جهت می‌تواند مورد توجه مخاطب قرار گیرد که قهرمانی جسور است و همواره کوشیده با ترس‌هایش بجنگد و آن‌ها را شکست دهد. رابینسون کروزو به‌خاطر کنجکاوی و کوشش بی‌نظیرش در راه کشف ناشناخته‌ها می‌تواند خوانندگان داستان‌های ماجراجویانه را جذب خود کند. برای هر کودکی با هر زمینه‌ی فرهنگی و علاقه‌ای در این مجموعه می‌توان کتابی یافت.
اما آن‌چه بیش از هر چیز مجموعه کتابهای طلایی را علیرغم قدمتی که دارند همچنان برای نسل امروز جالب و مفید نگه داشته، الگوهایی است که در همه‌ی آن‌ها مشاهده می‌شود. الگوهایی که برای آموختن درس‌های مختلف زندگی و یادگیری مهارت‌های حل مسأله کاربرد دارند. قهرمانانی که با انتخاب‌های درست در موقعیت‌های خطیر به کودکان می‌آموزند که چگونه در دشوارترین بحران‌ها راهی برای برون‌رفت پیدا کنند. آن‌ها ماجراهایی عجیب و پر اُفت و خیز از سر می‌گذرانند و راه‌های خطرناک بسیاری را پشت سر می‌گذارند تا به هدف خود که رسیدن به نمونه‌ی والاتری از انسانیت است دست یابند. قصه‌های این قهرمانان پایه‌گذار حکمت‌های عمیق و ماندگار در ذهن کودکان‌اند. کودکانی که برای پی‌ریزی آینده‌ای روشن به چنین حکمت‌هایی نیاز دارند.