نوشته: نگار حسینی
ناشر: فرهنگ معاصر؛ جاپ اول 1402
346 صفحه؛ 240 هزار تومان
****
«نگاهی به زندگی و آثار علی نصیریان» کتابی است که به نیت آشنایی نسل جوان با یکی از مفاخر بازیگری سینما و تئاتر ایران نوشته و منتشر شده و این نکته را خود ناشر نیز در سخن آغازین کتاب مورد تاکید قرار داده است: «از مدت‌ها پیش فکر تهیه مجموعه‌ای درباره هنرمندان معاصر (به طور عام و با تمرکز بر هنر ، تئاتر و سینما بطورخاص) در موسسه فرهنگ معاصر مطرح شد. کتابهایی که با نگاهی ویژه به شرح و بسط زندگی و آثار پیشسوتان سینما و تئاتر ایران بپردازند...امید است که این کتاب، بخصوص برای جوانان، روشنگر عصری باشد که بر سینما و تئاتر ایران گذشته است» هرچند که بی‌گمان نمی‌توان مخاطبان کتاب را به این گروه محدود کرد و بهتر است بگوییم کتاب حاضر با رویکردی مقدماتی برای مخاطبان غیرحرفه‌ای سینما نوشته شده است. کسانی که شاید بارها و بارها نام علی نصیریان را شنیده باشند و حتی از جایگاه او به عنوان یکی از بازیگران مهم سینما و تئاتر ایران اطلاع داشته باشند، اما از این آگاهی دقیق که چرا و چگونه علی نصیریان در چنین موقعیتی قرار گرفته است، اطلاع کافی نداشته باشند. بنابراین در رهگذر دادن این اطلاعات و آگاهی‌ها، قرار براین بوده که این تک نگاری‌ها بازتاب دهنده تغییر و تحولاتی که حوزه فعالیت نصیریان در این سالها با آن روبه رو بوده نیز به مخاطب ارائه شود تا مخاطب کتاب عملا چیزی فراتر از یک سرگذشت‌نامه و یا بیوگرافی در اختیار داشته باشد.
علی نصیریان همانند عزت الله انتظامی، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز و... از جمله بازیگرانی بود که از تئاتر به سینمای ایران آمدند. سینمای فارسی پیش از آن نیز برای جبران خلاء نیروهای حرفه‌ای دست به دامن اهالی تئاتر شده بود؛ اما نصیریان و دوستانش بخت‌یار بودند که این‌بار ماجرا مصادف شده بود با از راه رسیدن فیلمسازان جوانی که آرزوهای دیگری را در سینما جستجو می‌کردند. نسلی که رویای دگرگون کردن سینمای فارسی را در سر می‌پروراندند و با همین ایده مسیری تازه در سینمای ایران گشودند و این حرکت آنها با عنوان موج نوی سینمای ایران در اواخر دهه چهل روحی تازه در کالبد بی‌جان سینمای فارسی دمید.
علی نصیریان به عنوان بازیگری متعلق به جریان هنری سینمای ایران، در بخشی از این فیلمها حضور ماندگار داشت که گاو، آقای هالو، پپستچی، مهرگیاه، دایره مینا و.... از این جمله بودند. در سالهای بعد از انقلاب، در غیاب ستارگان سینمای فارسی، نصیریان امکان بیشتری برای ایفای نقش حتی در فیلمهای عامه‌پسند یا کم اهمیت تر نیز پیدا کرد. با این حال او هیچگاه نه ستاره بود و نه آرزوی ستاره شدن داشت. هنرمندی بود عاشق که بازیگری برایش خود زندگی بود و از همین رو در نهمین دهه عمرش همچنان با همان عشق دوران جوانی جلوی دوربین می‌رود. پس بی‌دلیل نیست که به یکی از چند الگوی شاخص هنر بازیگری بدل شد که اعتبارش تاکنون پابرجا مانده و از این پس نیز ماندگار خواهد بود.
نویسنده کتاب حاضر از دوران کودکی علی نصیریان شروع می کند، به سالهای نوجوانی و علاقه او به بازیگری می رسد و نهایتا نیز به شروع فعالیت او در عرصه تئاتر و سپس سینما پرداخته و با زبانی روایی داستان این زندگی پربار را بازگفته و به زمان حال می‌رسد. کتاب در هفت بخش و بیست هشت فصل تنظیم شده است ود نویسنده با رعایت تقدم و تاخر زمانی اتفاقات مهم زندگی نصیریان را از تولد تا زمان مرگ همسرش (مینو بیات) در سالهای اخیر، روایت می کند.
کتاب زبانی ساده و روان دارد، نه تنها خواننده را از ابتدا تا انتها به راحتی با خود همراه می کند، بلکه هر فصل از کتاب هم که به طور مستقل از ابتدا خوانده شود آنقدر جذاب هست که مخاطب تا چند فصل از آن را نخوانده زمین نگذارد. علاوه بر جذابیت زبان کتاب و شیوه روایت، پرداخت محتوایی کتاب نیز در نوع خود، از نقاط قوت این اثر محسوب می شود. نویسنده در این کتاب تنها به گاه شماری وقایع زندگی شخصی و هنری علی نصیریان محدود نشده و به وقایع تاریخی و سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سالهای حیات او توجه جدی داشته است. از این جهت به شکلی قابل قبول مهمترین فرازهای زندگی علی نصیریان را در متن وقایع سیاسی و اجتماهی دوران خود روایت کرده و از تاثیراتی که این رخدادها بر زندگی شخصی و هنری او گذشته، سخن گفته است. استفاده از این شیوه نه تنها به بیان روایی داستان زندگی علی نصیریان غنا و جذابیت بخشیده، بلکه رخدادهای هنری دهه ۲۰ تا ۹۰ (به ویژه در حوزه سینما و تئاتر) نیز مرور می‌شود و از این منظر مخاطبانی هم که کمتر از تاریخ سینما و تئاتر ایران اطلاع دارند، با مهمترین جریانها و اشخاص تاثیرگذار این دوران آشنا می‌شوند.
از دیگر ویژگی های کتاب مستند بودن، مصالحی‌ست که نویسنده برای نوشتن آن مورد استفاده قرار داده است. درواقع آنچه بن مایه‌ی اساسی شکل گیری کتاب بوده، چند گفتگویی‌ست که با رویکردی زندگی محورانه، توسط مطبوعات گوناگون در سالهای گذشته با استاد انجام شده است.
نگار حسینی با مبنا قرار دادن این گفتگوها که علی نصیریان در آنها به بازگویی خاطرات شخصی و هنری خود در طول زندگی پرداخته است، عمده مصالح خام مورد نیاز خود را که در قالب این زندگی‌نامه نیاز داشته مورد استفاده قرار داده است. همجنین در جای جای کتاب با نقل بخشهایی از این گفتگوها بر جذابیت و گرمای نوشته‌ی خود افزوده است. کتاب اگرچه به زبان سوم شخص مفرد روایت می‌شود، اما نویسنده برای تاثیرگذاری بیشتر برمخاطب، از لحنی صمیمانه برای متن بهره برده است. همچنین نقل قولهایی که از زبان استاد ، در دل این روایت جای گرفته، برصمیمیت لحن اثر افزوده و به جذب بهتر مخاطبان انجامیده است.
البته نباید این نکته مهم را فراموش کرد که ناشر با وسواس نه تنها برای بازخوانی کتاب از نویسندگان و منتقدان با اعتبار بهره گرفته است، بلکه محتوای آن را به رویت خود استاد نصیریان نیز رسانده است. بنابراین خواننده با خیال راحت می تواند پای روایتی بنشیند که خود در عین جذابیت، از اطلاعات مستند و سودمندی بهره می‌برد.