مناظره بخشی از یک فرایند مهم برای شناسایی و ارزیابی کاندیداهای ریاست‌جمهوری است که به هر نامزد اجازه داده می‌شود تا بر برنامه‌ها و سیاست‌های آینده خود تمرکز کند و به سؤالات مختلف پاسخ دهد. این مناظرات یک فرصت نهایی برای نامزدها است تا منافع خود را بر دیگری بسنجد، اما مهم‌ترین اثر آن توجیه کسانی است که هنوز تصمیم نگرفته‌اند که نامزد اصلح را انتخاب کنند. در این میان، مناظره در حین نقاط مثبت ایراداتی دارد و هر لبخند یا لحن نامزد دارای ابعاد زیادی است. مهم نیست که کاندیدا چقدر باتجربه باشد، ممکن است یک حرف یا رفتار، او را از دور انتخابات و آرای مردمی کنار بگذارد. علاوه بر این، رقابت‌های انتخاباتی و بحث نامزدها در مناظرات محدود به انتخابات نمی‌شود و آثار و تبعات بلندمدت و میان‌مدت دارد. تبعاتی که می‌تواند منجر به امواج التهاب در اجتماع شده و موریانه‌های تردید و بدبینی نسبت به ساختار سیاسی کشور را به جان افکار عمومی بیندازد. بااین‌حال، فراموش نمی‌کنیم که نامزدها در مناظرات انتخاباتی برای به دست آوردن رأی چطور به یکدیگر اتهام وارد می‌کردند؟ چگونه از اخلاق‌مداری دوری کرده و خود را در دید مردم جهان بی‌اخلاق معرفی می‌کردند؟
درد زانو و معده و مظلوم نمایی
مناظره‌های زنده تلویزیونی را آمریکایی‌ها رایج کردند. تا سال‌ها مدعیان مناصب سیاسی به دلیل نگرانی از تأثیر تصویری رفتار، ضعف احتمالی سخنوری و به حاشیه رانده‌شدن محتوای دیدگاه‌ها و نظرات، نسبت به مناظرات روی خوش‌نشان نمی‌دادند؛ اما سرانجام در سال ۱۹۶۰ برای اولین بار بین «جان کندی» نامزد دموکرات و «ریچارد نیکسون» جمهوری خواه مناظره آغاز شد. در این مناظره نیکسون در شرایطی مقابل رقیب دموکراتی خود قرار گرفت که مانع از گریم چهره‌اش شده و شب مناظره دچار آسیب دیدگی زانو و درد معده شده بود، همین عوامل باعث شد تا کندی نظر رأی‌دهندگان را به خود جلب کند.
اتحاد جماهیر شوروی و شکست فورد
پس از ۱۶ سال، دومین مناظره امریکا در سال ۱۹۷۶ بین «جیمی کارتر» دموکرات و «جرالدفورد» رئیس جمهور وقت برگزار شد. در شرایطی که آمریکا برهه‌های حساس جنگ سرد با اتحاد جماهیر شوروی را پشت سر می‌گذاشت، اظهارات فورد و پافشاری او در رابطه با اینکه «هیچ سلطه ای از اتحاد جماهیر شوروی در اروپای شرقی وجود ندارد و تحت حکومت فورد چنین چیزی نیز وجود نخواهد داشت.» باعث شد تا در انتخابات شکست بخورد.
ال گور عصبانی شد، بوش برنده!
سال ۲۰۰۰ مناظره‌ای بین «جورج بوش پسر» از حزب جمهوریخواه و «ال گور» دموکرات برگزار شد.در این مناظره «ال گور» با حرکات نمایشی از جمله آه کشیدن، حرکات چشم، پوزخند و تلاش برای عصبانی کردن «بوش» بینندگان را آزرده خاطر کرد و همین مسئله جایگاه بوش را در نظر مردم مستحکم کرد.
کلینتون دروغگو!
در تاریخ ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۶ مناظره‌ای بین «هیلاری کلینتون» و «دونالد ترامپ» برگزار شد. در این مناظره نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا برخلاف روال معمول در آغاز مناظره با یکدیگر دست ندادند و با شروع مناظره، اتهام‌های تند و تیزی را علیه یکدیگر مطرح کردند. ترامپ دائماً سخنان تهدیدآمیزی در مورد همسر بیل کلینتون، رئیس‌جمهور سابق بیان می‌کرد و مدام کلینتون را به اتهامات جنسی محکوم می‌کرد. دو کاندیدا در زمینه سیستم بهداشت درمانی، نحوه رفتار با مسلمانان آمریکا، مسئله مهاجرت، روسیه و بحران سوریه درگیر شدند. ترامپ بارها در سخنان خود کلینتون را دروغگو خواند و در مقابل کلینتون، دونالد ترامپ را متهم کرد که در دنیای دیگری زندگی می‌کند و از واقعیت به‌دور است.
دعواهای انتخاباتی در دوره‌های دیگر انتخابات ریاست جمهوری امریکا از جمله در مناظرات «باراک اوباما» نامزد دموکرات و «میت رامنی» نامزد جمهوریخواه و مناظره «جوبایدن» نامزد دموکرات و «ترامپ» نامزد مهوری خواه مشهود بوده است.
مناظره‌های داغ ایران از سال ۸۴ تاکنون
ساختار برگزاری مناظرات تلویزیونی در کشور ما برای اولین‌بار در سال ۸۴ به سمت برگزاری مناظرات حرکت کرد. در انتخابات آن سال برای اولین‌بار نماینده نامزدها مقابل تریبون رسانه ملی قرار گرفتند و با یکدیگر مناظره کردند.
بعد از تجربه سال ۸۴ مناظرات انتخاباتی دچار تغییراتی شد و سال ۱۳۸۸ نامزدهای انتخاباتی دوبه‌دو با یکدیگر مناظره کردند؛ اما این مناظره حواشی زیادی را در پی داشت تا جایی که خاطره داغ آن سال و «بگم‌بگم‌های محمود احمدی نژاد» هنوز از اذهان عمومی پاک نشده است.
تجربه مناظرات سال ۸۸ و اتفاقاتی که در فضای سیاسی به وجود آمد منجر شد ساختار مناظرات انتخاباتی در انتخابات سال ۹۲ به‌کلی متحول شود. مناظرات انتخاباتی سال ۹۲ با حضور همه نامزدهای انتخاباتی برگزار شد. در مناظرات ۹۲ بحثی که میان قالیباف و حسن روحانی شکل گرفت، به‌عنوان یکی از به‌یادماندنی‌ترین بخش‌های مناظرات سال ۹۲ ثبت شد. بعد از تجربه مناظرات سال ۹۲، ساختار مناظرات انتخاباتی به همین شیوه ادامه پیدا کرد. افکار مردم هنوز از اتهامات و کنایه‌های مناظرات سال ۸۸ التیام نیافته بود که در سال ۹۶ این زخم دوباره سر باز کرد و در سال ۱۴۰۰ نیز به اوج خود رسید. جایی که اتهامات فراوان و بی اساسی به رئیس جمهور شهید آیت الله رئیسی زده شد و ایشان با اخلاق مداری در تراز یک مسلمان و انقلابی از پاسخ به آنها خودداری کرد.
بی اخلاقی ممنوع!
متأسفانه در تمام این سال‌ها در حالی شاهد بی‌اخلاقی برخی نامزدهای انتخاباتی بوده‌ایم که رهبر انقلاب بارها کاندیداها را دعوت به رعایت اخلاق کرده و از آنها خواسته‌اند تا فقط به ارائه برنامه دولت احتمالی خود بپردازند.
ایشان نامزدها را در قبال حرفی که می‌زنند مسئول دانسته و می‌فرمایند: «ملاحظات اخلاقی جدّا رعایت بشود؛ یعنی واقعاً اگر چنانچه نامزدهای انتخابات ما، هم در مناظراتشان، هم در مصاحبه‌هایی که با آنها می‌شود، سؤال و جواب‌هایی که با آنها می‌شود، اخلاق اسلامی را رعایت بکنند، این سرریز می‌شود در جامعه، آحاد مردم ملاحظات اخلاقی را یاد می‌گیرند و رعایت می‌کنند؛ این سرمشقی برای آنها خواهد شد. «۰۶/۰۳/۱۴۰۰»
مردم رئیس جمهور با اخلاق می خواهند
پس از شهادت آیت‌الله رئیسی و همراهان وی که منجر به پایان دولت سیزدهم و برگزاری انتخابات زودهنگام شد، رهبر انقلاب در مراسم سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره) نیز بار دیگر توصیه به اخلاق‌مداری کرده و فرمودند: «در این حرکت عظیمی که انجام می‌گیرد، در رقابت‌های پیش روی انتخاباتی بین نامزدها، اخلاق (باید) حاکم باشد؛ بدگویی‌کردن، تهمت‌زدن، لجن‌پراکنی کردن، کمکی به پیشرفت کارها نمی‌کند، به آبروی ملّی هم لطمه می‌زند. صحنه انتخابات، صحنه عزّت و حماسه است. صحنه رقابت برای خدمت است. صحنه‌کش و واکش برای به‌دست‌آوردن قدرت نیست. برادرانی که وارد میدان مبارزه انتخاباتی و رقابت انتخاباتی می‌شوند، این را به‌عنوان یک وظیفه بدانند؛ آنها به وظیفه‌شان عمل کنند. «۱۴/۰۳/۱۴۰۳»
در کنار تأکید رهبر انقلاب بر ضرورت حاکم بودن اخلاق در رقابت های انتخابی باید به این نکته توجه داشت که سوءاستفاده از عواطف و هیجانات جامعه در این دوره از انتخابات راه به جایی نخواهد برد چرا که در این دوره نوع انتخاب مردم تغییر کرده و مردم به دنبال رئیس جمهور بااخلاقی هستند که ادامه دهنده راه آیت‌الله رئیسی بوده و با برنامه‌های منجسم درصدد توسعه و پیشرفت کشور باشد.