احمد رضا هدایتی در یادداشتی نوشت؛ بی‌شک انتخابات یکی از بهترین و مهمترین مصادیق مشارکت مردم در اداره امور کشور به شمار می‌رود، اما قطعاً تنها روش نیست، چرا که اگر تغییر و جابجایی مسئولین دولت‌ها و سایر ارکان نظام نتواند به تغییر و بهبود مؤثر و محسوس وضعیت موجود منتهی شود و یا مسئولین نتوانند نتایج عملکرد خود را به درستی برای مردم به تصویر بکشند، باعث کاهش انگیزه افراد برای شرکت در این رخداد مهم و حتی عدم همراهی در سایر امور خواهد شد.
جنگ تحمیلی نیز یکی دیگر از عرصه‌هایی بود که می‌توان اصل مشارکت را به‌خوبی و در ابعاد و زوایای مختلف آن مشاهده نمود. همچنین اقدامات و فعالیت‌های تشکل‌ها و نهادهایی مانند؛ بسیج، جهاد سازندگی، هلال احمر، سازمان‌های مردم‌نهاد، گروه‌های جهادی و سایر دستگاه‌های مشابه در مأموریت‌هایی نظیر؛ عملیات امداد و نجات در حوادث غیرمترقبه، محرومیت زدایی و امثال آن از دیگر مواردی است که توانسته‌اند تا حد زیادی با جریان‌سازی مناسب زمینه‌های و مشارکت مردم را فراهم نمایند.
یکی دیگر از مصادیق جریان‌سازی برای مشارکت مردم در اداره امور کشور، طرح شعارهای هوشمندانه‌ای است که رهیر فرزانه انقلاب اسلامی (دامت برکاته) طی حدود دو دهه اخیر هر سال به شکل کاملاً هدفمند و در قالب قطعات یک جورچین راهبردی (پازل) مطرح کرده‌اند، شعارهایی که اگرچه بعضاً به علت سهل‌انگاری و کم‌کاری دستگاه‌های ذیربط به نتیجه قطعی نرسیدند، اما تا حد زیادی توانسته‌اند جریان‌ساز باشند و در حرکت رو به جلو با مشارکت عمومی مؤثر واقع شوند.
پس منظور از جریان‌سازی لزوماً راه‌اندازی یک جریان سیاسی یا حتی یک اقدام خاص اجتماعی نیست، بلکه دقیقاً همان ویژگی‌هایی است که در ذات رخداد بزرگی مانند انقلاب اسلامی وجود داشت و باعث شد همه اقشار و آحاد جامعه نسبت به آن احساس تعلق داشته و با تمام وجود در تحقق آن مشارکت نمایند.
بنابراین همواره باید روش‌های مختلف مشارکت مردم در حکمرانی مورد توجه قرار گیرد، البته این روش‌ها می‌تواند در مقیاس ملی و حتی بین‌المللی و یا منطقه‌ای و محلی محقق شود، اما در هر حال در تمام موارد باید جریان‌ساز باشند و قدرت ایجاد حرکت و جوشش و در واقع همراه کردن مخاطبین (که ممکن است یک صنف یا قشر خاص و یا همه مردم کشور باشد) را داشته باشند.
به همین دلیل مشارکت مردم در اداره امور کشور باید به‌گونه‌ای طراحی، برنامه‌ریزی و اجرا شود که همه اقشار و صنوف و ترجیحاً تمام افراد جامعه را به‌طور همزمان، دائمی و فراگیر تحت پوشش خود قرار دهد.
به این ترتیب مهمترین ویژگی‌های اقدامات قابل اجرا برای مشارکت مؤثر عبارتند از؛
قدرت برانگیزانندگی داشته باشد و شور و نشاط برای کار و تلاش ایجاد نماید.
امیدآفرین و شتاب‌دهنده باشد و امکان ترسیم تصویر بهتر و جذاب‌تر از آینده را به ارمغان بیاورد.
جریان‌ساز باشد و بتواند جامعه هدف را به سمت خود جذب و وادار به حرکت نماید.
فراگیر باشد و ترجیحاً بتواند همزمان زمینه مشارکت همه مردم را فراهم نماید.
در صورت لزوم بتواند در هر قشر و صنفی به شکل ویژه زمینه مشارکت را ایجاد نماید.
تک بُعدی و محدود به یک موضوع یا عرصه خاص نباشد و در ردیف اقدامات اساسی باشد.
به ایجاد تعلق خاطر و رضایتمندی در محریان و مخاطبین خود منتهی شود.
حتی‌المقدور استمرار داشته باشد و انجام آن به زمان معینی محدود نباشد.
با توجه به توضیحات فوق اکنون این سوال قابل طرح است که سایر روش‌های مشارکت مردم در حکمرانی که واجد همه یا بخش عمده ویژگی‌های مورداشاره باشند، کدامند و در چند گروه قابل دسته بندی هستند.
الف – روش‌های پیشنهادی برای ایجاد مشارکت در بخش فرهنگی؛
تمرکز بر بهینه‌سازی نظام تعلیم و تربیت؛ در یادداشت قبل گفته شد که ریشه همه مشکلات را باید در کم‌توجهی به اهمیت موضوع تعلیم و تربیت با تأکید ویژه بر بخش تربیتی آن جستجو کرد، چرا که اگر نظام آموزشی ما بتواند همزمان با ارائه و ارتقاء کیفیت آموزش‌های علمی، فنی و حرفه‌ای، انسان‌های متخصص، متدین، متعهد و باانگیزه تربیت کند و صرفاً بر آموزش‌های متداول و صدور مدرک اکتفا نکند، بخش عمده مسائل به‌واسطه افراد مورداشاره حل و مشکلات با سرپنجه تدبیر چنین نیروهایی برطرف خواهد شد.
البته بدیهی است که هرچند اقداماتی مانند مهارت‌آموزی کار بسیار ارزشمندی است، اما نباید تربیت را تنها در این‌گونه موضوعات خلاصه کرد، بلکه وقتی از تربیت سخن گفته می‌شود به معنای تربیت و پرورش انسان واقعی در ابعاد مختلف اخلاقی، رفتاری و اعتقادی است.
معرفی اصولی دستاوردهای انقلاب؛ این روزها هنگامی‌که از دستاوردهای انقلاب اسلامی سخن گفته می‌شود، برخی از افراد جامعه بلافاصله می‌گویند؛ گسترش شبکه آب و برق و گاز و تلفن امری بدیهی است که در تمام دنیا اتفاق افتاده است، اما اولاً نمی‌دانند که ایران اسلامی در گسترش شبکه‌های آب و برق و گاز و ارتباطات شهری و روستایی در ردیف اولین کشورهای جهان قرار دارد، ثانیاً دستاوردها تنها به این چند مورد محدود نمی‌شود و ثالثاً برخی از آنها اصولاً تعریف درستی از مفهوم پیشرفت ندارند.
ظاهر شهرهای معروف کشورهای همسایه را می‌بینند، اما نمی‌دانند در زیر پوسته آنچه که از به عنوان پیشرفت در سایر کشورها از جمله در کشورهای حاشیه خلیج فارس و یا حتی همسایه غربی یعنی ترکیه نام برده می‌شود چه خبر است و زیرساخت‌های شهری و روستایی در چه وضعیت رقت‌باری قرار دارد و به عنوان مثال نمی‌دانند بخش قابل توجهی از خیابان‌ها و سایر معابر شهری آنها همچنان خاکی و بدون آسفالت هستند.
در حالی که 100 درصد شهرها و حدود 98 درصد روستاهای ایران از نعمت شبکه آب، برق، گاز، سیستم‌های ارتباطی، راه دسترسی و خانه بهداشت برخوردارند، اما برخی از افراد جامعه نمی‌دانند که صرفنظر از روستاهای توریستی ترکیه، بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز مردم این کشور به‌خصوص در روستاها همچنان با استفاده از ذغال سنگ و یا سوزاندن ضایعات کشاورزی و امثال آن تأمین می‌شود و تقریباً در هیچ کجای ترکیه خبری از لوله‌کشی گاز نیست و در بسیاری از روستاها حتی خبری از شبکه آب لوله‌کشی و برق و سایر امکانات هم وجود ندارد و تورم و گرانی هم در بالاترین سطح قرار دارد.
نمی‌دانند در همین همسایگی ما در کشورهایی مانند عربستان و امارات با جمعیت اندک و درآمد نفتی کلان با این‌که روی مخازن عظیم نفت و گاز قرار دارند، نه‌تنها هنوز در بخش عمده کشورهایشان خبری از لوله‌کشی گاز نیست، بلکه مردمشان حتی در کنار مراکز خرید و برج‌های سر به فلک کشیده در اطراف شهرهای بزرگی مثل مکه مکرمه یا جده و ریاض نیز از نعمت برق و آب لوله‌کشی بی‌بهره‌اند و در بدترین وضعیت زیرساختی و معیشتی و در فقر مطلق به سر می‌برند.
صرفنظر از پیشرفت حیرت‌آور ایران اسلامی در صنایع دفاعی، صنعت هسته‌ای، صنایع هوافضا، صنعت پزشکی، نانو و برخی از دیگر صنایع که بعضاً تا حدودی شناخته شده‌اند، بسیاری از مردم از بخش قابل توجهی از دستاوردها بی‌خبرند و به عنوان مثال خیلی‌ها هنوز نمی‌دانند کشوری که تمام صنعت نفت و گازش دست انگلیس و آمریکا بود، نه‌تنها اکنون در ساخت پتروشیمی و پالایشگاه تقریباً به خودکفایی رسیده، بلکه چندین پالایشگاه در سایر کشورهای جهان ساخته است، نمی‌دانند کشوری که توانایی ساخت قایق هم نداشت، اکنون نه فقط انواع قایق و ناو و ناوچه و زیردریایی را می‌سازد، بلکه کشتی باربری اقیانوس‌پیما می‌سازد و صادر می‌کند.
لذا قطعاً معرفی اصولی دستاوردها و میزان پیشرفت کشور در اوج تحریم‌ها و تهدیدات و توطئه‌های بی‌سابقه خارجی در مقایسه با سایر کشورهای منطقه و یا کشورهایی که همپیمان و یا همسو با نظام سلطه بوده‌اند، نقش ویژه‌ای در جلب مشارکت مردم خواهد داشت.
استفاده اصولی از ظرفیت هنرهای هفتگانه؛ شاید این سوال به ذهن بسیاری از افراد جامعه متبادر شده باشد که چرا رهیر فرزانه انقلاب به‌رغم همه مسئولیت فوق‌العاده سنگینی که در کسوت رهبری امت برعهده دارند، بخش قابل توجهی از وقت گرانبهای خود را صرف خواندن انواع کتب نموده و یا هرازگاهی در جمع شعرا و هنرمندان حاضر می‌شوند.
بی‌شک حکمت این رویکرد را باید در تأثیرگذاری هنر در ایجاد شور و نشاط انقلابی برای ایجاد تحرک و کار و تلاش در جامعه جستجو کرد، همچنان که در صدر اسلام از شعر و شاعری و رجزخوانی برای ارتقاء روحیه جنگی رزمندگان استفاده می‌شد و همچنان که سرودهای انقلابی در دوران مبارزات انقلابی و مداحی‌های حماسی در دوران دفاع مقدس ایفای نقش نمودند.
البته هنرهای هفتگانه فقط محدود به شعر و شاعری نمی‌شود و همه هنرها را شامل می‌شود و دنیای غرب را می‌توان یکی از موفق‌ترین مجموعه‌های بشری در استفاده از ظرفیت هنر و به‌خصوص جادوی سینما و رسانه و سایر ابزار هنری برای اسطوره‌سازی کاذب و ترویج و تزریق فرهنگ منحط غرب معرفی نمود که البته کاربری آنها در این کشورها عمدتاً شکل نامشروع داشته و دارد و برای مسخ افکار عمومی به‌کار برده می‌شود، اما می‌تواند در مسیر الهی و انسانی هم به‌کار گرفته شود و انگیزه مشارکت را به‌شدت ارتقاء بخشد.
ارتقاء کمی و کیفی برنامه‌های مذهبی؛ راهپیمایی اربعین پدیده جریان‌ساز بی‌نظیر دیگری است که هم جنبه معنوی دارد و هم امت اسلامی را به انسجام و وحدت و همدلی با یکدیگر دعوت نموده و نمود بارز استحکام بخشی پایه‌های نظام اسلامی در جهان اسلام است و لذا ارتقاء کمی و کیفی مساجد و گسترش اصولی هیأت مذهبی در امتداد یکدیگر هستند و برگزاری جشن‌ها و مراسمی نظیر ایام شعبانیه و جشن مردمی غدیرخم و امثال آن باعث قوام و دوام این همدلی و مشارکت می‌شوند.
الگوپروری و الگو و اسطوره‌سازی؛ برخلاف آمریکایی‌ها و سایر یانکی‌ها که تلاش دارند تا با اسطوره‌سازی کاذب برای خود هویت‌سازی کنند، تمدن 7000 ساله ایران که از 1400 سال پیش تاکنون به اصول و ارزش‌های اسلامی نیز مزین و متبرک شده، سرشار از وجود اسطوره‌هایی است که بسیاری از آنها قابلیت الگوسازی در سطح بین‌المللی را دارند.
شهید سلیمانی تنها یکی از مصادیق اسطوره‌های حقیقی در سال‌های اخیر است که که شهادت وی توانست جریان‌ساز باشد و همدلی و همراهی مردم را بازسازی و تقویت نماید و معرفی اسطورهایی نظیر ایشان اعم از؛ تاریخی، علمی، هنری، دفاعی و مذهبی همواره این کارکرد را داشته و دارد.
ضابطه‌مندسازی استفاده از فضای مجازی؛ به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی، فضای مجازی همانند شمشیر دو لبه‌ای است که هم می‌تواند مفید و هم مضر باشد و باعث انشقاق در جامعه اسلامی شود، بنابراین اگر قرار باشد از این ظرفیت در جهت ایجاد مشارکت و همراهی مردم بهره گرفته شود باید نحوه حضور در آن ضابطه‌مند و آلودگی‌های آن به‌خصوص از نظر اخلاقی و اجتماعی حتی‌المقدور زدوده شود تا جامعه بتواند بدون آسیب دیدن از عوارض ناخواسته آن در مسیر درست گام بردارد.
ب - روش‌های پیشنهادی برای ایجاد مشارکت در بخش اقتصادی؛
توسعه تعاونی‌ها؛ با این‌که نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه ۳ بخش دولتی، تعاونی و خصوصی استوار است، اما متأسفانه تاکنون در بخش تعاونی که یکی از بهترین راه‌کارهای مشارکت مردم در اداره امور اقتصادی به شمار می‌رود، توفیق چندانی کسب نشده است و تصویر ذهنی عمده مردم از تعاونی محدود می‌شود به فروشگاه‌هایی که بعضاً توسط مساجد یا برخی دستگاه‌ها عمدتاً در دهه اول انقلاب راه‌انازی شده و تعدادی از آنها همچنان برقرارند.
این در حالی است که تعاونی‌ها می‌توانند در ابعاد و زمینه‌های مختلف ایجاد و زمینه مشارکت بخش قابل توجهی از مردم در اداره امور اقتصادی را فراهم نمایند.
تسریع در خصوصی‌سازی؛ همزمان با حمایت از توسعه تعاونی‌ها، تسریع در اجرای اصل 44 قانون اساسی مشروط بر آن‌که به شکل کاملاً اصولی اجرا و خریداران از اهلیت لازم برخوردار باشند و با اصلاح قانون مذکور تمام نواقص آن رفع شود، این دو طرح مکمل یکدیگر خواهند بود، چرا که افزایش سهم مردم در تولید، یکی از مطلوب‌ترین نمادهای مشارکت مستقیم جامعه در عرصه اقتصاد تلقی می‌شود، البته حذف خصولتی‌ها هم می‌تواند به تحقق این مهم کمک نماید.
قطبی‌سازی تولید و تجارت؛ یکی از اقداماتی که می‌تواند در افزایش مشارکت مردم در اداره امور اقتصادی کشور نقش اساسی داشته باشد، قطبی‌سازی موضوعی تولید و تجارت در نقاط مختلف کشور متناسب با شرایط، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های هر استان، شهر و روستا و بِرندسازی محصولات تولیدی آنهاست که از جهات مختلف می‌تواند جریان‌ساز و حرکت‌آفرین باشد..
به‌عنوان مثال؛ این امکان وجود دارد که هر استان، شهر و روستا را به یک قطب یا سلول تولیدی در یک یا دو موضوع خاص مانند؛ قطب تولید پوشاک، قطب تولید چرم و کیف و کفش، قطب تولید مبل، قطب تولید گیاهان دارویی، قطب تولید عسل، قطب تولید مخصولات کشاورزی، قطب تولید دانه‌های روغنی، قطب تولید مواد خوراکی در موضوعات مختلف، قطب تولید اسباب‌بازی، قطب تولید نرم‌افزار و بازی‌های رایانه‌ای، قطب تولید فرش، قطب تولید صنایع دستی و امثال آن تبدیل نمود.
توسعه و تقویت پارک‌های فناوری؛ طرح ایجاد پارک‌های فناوری یکی از دستاوردهای انقلاب و از افتخارات جمهوری اسلامی محسوب می‌شود و یکی از اقداماتی بوده که توانسته سهم مشارکت مردم در مقابله با تحریم‌ها و رفع نیازهای اساسی جامعه و پیشرفت کشور را در حد قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد و قطعاً گسترش و توسعه این مراکز می‌تواند در تحقق این هدف نقش ویژه‌ای داشته باشد.
حمایت اصولی از کارآفرینان؛ یکی از الزامات افزایش مشارکت مردم در اداره امور کشور به ویژه در بخش اقتصادی بسترسازی و حمایت از نخبگان و کارآفرینان کشور است که هم می‌تواند از مهاجرت آنها و خروج سرمایه‌ها جلوگیری نماید و هم به افزایش زمینه‌های مشارکت کمک نماید.
توسعه زیرساخت‌ها؛ توسعه زیرساخت‌ها در زمینه‌های مختلف اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و می‌تواند بیشترین تأثیرگذاری را جلب مشارکت مردم داشته باشد، زیرا هم جذب سرمایه‌های مردمی و نقدینگی موجود در جامعه را محقق می‌کند، هم فرصت شغلی ایجاد می‌کند و هم انگیزه برای مشارکت در سایر امور را مضاعف می‌سازد.
ساماندهی واردات و صادرات؛ ایجاد اطمینان برای رشد تولید و همچنین حضور گسترده در تبادلات تجاری نیازمند جلوگیری از واردات بی‌رویه و نظامندسازی و همچنین تسهیل در صادرات محصولات ایرانی است، لذا این موضوع باید به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرد.
بسترسازی برای سرمایه‌گذاری مردم در بخش تولید؛ اقداماتی مانند حمایت مالی هدفمند و هوشمند از تولید ملی مردم‌پایه، ایجاد ضمانت‌های اجرایی و قانونی حمایت از تولیدات مردم‌محور غیردولتی، بهبود و بروزرسانی ابزارهای تأمین مالی گسترده مردم‌محور و به‌خصوص اصلاح نظام بانکی و ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالیاتی از جمله مواردی هستند که می‌توانند انگیزه‌ها برای مشارکت را افزایش دهند.
ساماندهی وضعیت محرومین؛ اگرچه از همان نخستین روزهای انقلاب اسلامی اقدامات گسترده‌ای برای رفع محرومیت از نقاط محروم و کمک به محرومین و مستضعفین در کشور صورت گرفته و تاکنون ادامه یافته است، اما به‌نظر می‌رسد از یکسو به علت حجم عقب‌ماندگی‌های قبل از لنقلاب و از سوی دیگر به علت تعدد و پراکندگی دستگاه‌ها و موسسات متولی این موضوع (اعم از دولتی و یا مردمی)، هم عدالت در توزیع تحت‌الشعاع قرار گرفته و هم هدررفت منابع را در پی داشته و لذا ایجاد سازوکار مناسب برای رفع این مشکل هم می‌تواند انگیزه مردم برای مشارکت در این کار خداپسندانه را افزایش دهد و هم انگیزه جامعه هدف را برای مشارکت در اداره امور کشور تقویت نماید.
البته بدیهی است هر راه‌کاری باید به خوداتکایی و خودکفایی مناطق موردنظر با توجه به ظرفیت‌های محلی و منطقه‌ای و توانمندسازی جامعه هدف در اقشار و اصناف موردنظر منتهی شود مگر در مواردی که افراد از کارافتاده و واقعاً فاقد توانایی انجام کار باشند.
ج - روش‌های پیشنهادی برای ایجاد مشارکت در بخش اجتماعی؛
تقویت رابطه خواص با مردم؛ در این رابطه بازنگری و اصلاح و بهبود رفتار عملکرد خواص و تقویت ارتباط آنها با مردم و برگزاری نشست با نمایندگان اقشار و اصناف مرتبط با حوزه‌کاری دستگاه‌ها و به‌خصوص ایفای صادقانه، خالصانه و صحیح نقش و وظیفه‌ای که بر عهده دارند، حائز اهمیت فراوان است و یکی از مهمترین مؤلفه‌ها برای ایجاد انگیزه در جامعه در جهت افزایش مشارکت به شمار می‌رود.
توسعه سازمان‌های مردم نهاد؛ سازمان‌های مردم نهاد یکی از مصادیق شناخته شده و معروف مشارکت مردم در سراسر جهان به شمار می‌روند و بدیهی که این ظرفیت می‌تواند در موضوعات و عرصه‌های مختلف کاربرد داشته باشد، بنابراین شایسته است، تقویت و توسعه هوشمندانه و حسابشده نهادهای مورد اشاره نیز با جدیت بیشتری در دستور کار قرار گیرد.
تقویت نظام پیشنهادات در سیستم اداری؛ با این‌که از چندین سال پیش تاکنون ایجاد و استفاده این سیستم در نظام اداری در دستور کار قرار گرفته و به رغم این که اجرای این طرح می‌تواند، نقش تعیین کننده در مشارکت مردم در اداره امور کشور در ابعاد مختلف داشته باشد، اما به‌نضر می‌رسد، مسئولین ذیربط در عمل نتوانستند از این ظرفیت به درستی بهره ببرند و لذا بازنگری و بهینه‌سازی سازوکار ایجاد شده نیز باید در اولویت قرار گیرد.
فراگیر نمودن فریضه امر به معروف و نهی از منکر؛ بی‌شک فراگیر نمودن اصولی فریضه امر به معروف و نهی از منکر یکی از بهترین گزینه‌ها برای مردمی کردن فرآیند پیشگیری و مبارزه با ناهنجاری‌های اجتماعی و انواع مفاسد به شمار می‌رود و هیچ طرح و اقدامی نمی‌تواند به اندازه‌ای که اجرای این واجب الهی مؤثر است، تأثیرگذار باشد.
تقویت نقش مردم در فعالیت‌های عام‌المنفعه؛ بحمدلله پس از انقلاب اسلامی اتفاقات خوبی در این رابطه رخ داده و خیرین عزیز در حوزه‌های مختلف از جمله؛ ساخت مدرسه، ساخت مراکز درمانی، ساخت مسجد، ساخت مسکن برای محرومین، تأمین جهیزیه برای نیازمندان، درمان بیماران بی‌بضاعت، آزادسازی زندانیان، کمک به ادامه تحصیل بازماندگان از تحصیل و سایر موارد مشابه فعال شده‌اند و لذا ایجاد یک سازوکار فراگیر و ترغیب هموطنان داخل و خارج از کشور برای حضور گسترده در این امور می‌تواند مشارکت‌ها را بیش از پیش افزایش دهد.
واگذاری برخی از مدیریت‌ها در امور عمومی به مردم؛ طراحی هوشمندانه و ایجاد سازوکار مناسب برای گسترش طرح‌هایی مانند؛ محله‌یار، شورایار، همیار پلیس، تعیین دستیار یا مشاور مردمی برای مدیران، و نیز مشارکت در اموری نظیر؛ حفاظت از محیط زیست و حفاظت از جنگل‌ها و مراتع، حفاظت از میراث فرهنگی، یا حتی اقداماتی نظیر واگذاری بخشی از امور مدیریت مدارس به دانش‌آموزان که جنبه تمرینی برای مشارکت در امور جامعه را هم دارد، راه‌کار پیشنهادی دیگر برای افزایش نقش بیشتر به مردم است.
شفاف‌سازی در امور مختلف؛ یکی از الزامات مهم احیاء و تقویت اعتماد عمومی برای مشارکت، شفاف‌سازی در امور مختلف به‌ویژه در زمینه مسائل اقتصادی و مبادلات مالی در تمامی بخش‌ها و همه سطوح است که البته مواردی مانند؛ شفاف‌سازی آرای نمایندگان، شفاف‌سازی حقوق مسئولین و یا ثبت دارایی آنها نیز در همین راستا قرار دارد.
مردمی کردن مبارزه با ناهنجاری‌های اجتماعی؛ فراهم نمودن امکان مشارکت مردم در مبارزه با ناهنجاری‌هایی مانند؛ فساد اداری، گرانفروشی، قاچاق، زمینخواری و سایر موارد مشابه آن پیشنهاد دیگری است که البته مستلزم قانونمندسازی و طراحی سازوکار مناسب خود می‌باشد.
د - روش‌های پیشنهادی برای ایجاد مشارکت در بخش سیاسی و امنیتی؛
ارتقاء کیفی کارکرد احزاب؛ اصولاً یکی از دلایل کاهش مشارکت را باید در عملکرد ناموفق احزاب موجود دنبال کرد، بنابراین اگر قرار باشد زمینه مشارکت مردم در حکمرانی اسلامی ارتقاء پیدا کند، باید تدابیر لازم برای رشد کمی و کیفی عملکرد احزاب اتخاذ شود.
ترویج فرهنگ مطالبه‌گری و نقادی؛ مطالبه‌گری و همچنین نقد منصفانه به‌ویژه اگر همراه با پاسخگویی منطقی و اقدام فوری برای رفع معایب و نواقص از سوی مسئولین باشد، انگیزه برای مشارکت را در حد قابل ملاحظه‌ای ترمیم خواهد نمود.
مقابله با اقدامات گروه‌های ضدانقلاب و سرویس‌های جاسوسی بیگانه؛ گروه‌های ضدانقلاب و سرویس‌های جاسوسی یکی از مهمترین عوامل ناامن، ناامیدی و بی‌اعتمادی در جامعه به شمار می‌روند و رفع این تهدید مستلزم اقدامات ویژه نظیر تقویت عیون ارتش 20 میلیونی است.
تقویت اقدامات فرهنگی و خدماتی در مناطق مرزی؛ با توجه به شرایط موجود، گسترش خدمات عمومی و زیرساختی و کارهای مختلف و موثر فرهنگی (به خصوص با استفاده از ظرفیت فضای مجازی)، می‌تواند زمینه جذب و جلب مشارکت مرزنشینان عزیز اعم سنی و شیعه را بیش از پیش تقویت نماید.
ح - روش‌های پیشنهادی برای ایجاد مشارکت در بخش مدیریتی؛
تمرکز بر توزیع عادلانه ثروت؛ اگر منابع و امکانات در بخش‌ها و موضوعات مختلف اعم از؛ زیرساختی، خدماتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به شکل عادلانه و با توجه به قوانین و مقررات و رعایت طرح‌هایی مانند طرح آمایش سرزمینی و متناسب با ظرفیت و توانمندی‌های هر شهر و استان انجام شود، نه‌تنها می‌تواند، امید و اعتماد عمومی جامعه را احیا و تقویت نماید، بلکه ناهنجاری‌ها را کاهش و با ایجاد فرصت‌های شغلی مختلف، انگیزه مشارکت را نیز افزایش خواهد داد.
حمایت اصولی از نخبگان، متخصصین و دانشمندان؛ در این رابطه توسعه پارک‌های فناوری، ایجاد و گسترش موسسات پژوهشی و مشاوره‌ای دانش‌بنیان خصوصی در حوزه‌های مختلف (به شکل موضوعی) برای همکاری با دستگاه‌های مختلف دولتی نمونه‌ای دیگر از مصادیق مشارکت است که البته این مورد نیز نیازمند ضابطه‌گذاری دقیق و حرفه‌ای است.
سیاستگذاری و راهبری به‌جای تصدی‌گری؛ یکی از ناهنجاری‌ها در سیستم اداری، تعدد دستگاه‌های متولی در برخی از موضوعات مثل امور فرهنگی و امدادی است و برون‌رفت از این مشکل نیازمند تمرکز در سیاستگذاری و تصمیم‌گیری و تنظیم‌گری و تقسیم کار اصولی، دقیق و منطقی و حتی‌المقدور واگذاری امور به مردم است.
اصلاح ساختارها و بهبود سیستم‌ها؛ اصلاح ساختار فشل و قدیمی نظام اداری و مناسبات و مراودات ساختاری و نیز رابطه و تعامل بین سیستمی در بخش‌ها و موضوعات مختلف، از جمله تقویت سیستم کنترل و نظارت که اکنون به یک دغدغه جدی آحاد جامعه تبدیل شده و همچنین ایجاد ثبات در قوانین و مقررات، راه‌کارهای دیگری هستند که می‌توانند مشارکت بیش از پیش مردم در این زمینه را به همراه داشته باشند.
تهیه نقشه راه افزایش مشارکت؛ تهیه نقشه راه و مشخص کردن چشم انداز روشن برای افزایش امیدواری مردم و ارائه برنامه های راهبردی برای آینده کشور و عمل به اسناد بالادستی و نیز طراحی سازوکار لازم برای تقویت تعامل دستگاه با بدنه جامعه در جهت تحقق این مهم نیز می‌توتند مکمل سایر پیشنهادات باشد.
عملگرایی و پرهیز از وعده‌های ناشدنی؛ یکی از الزامات افزایش مشارکت تقویت اعتماد عمومی است و تقویت اعتماد عمومی نیز مستلزم عملگرایی و پرهیز از وعده‌های ناشدنی و حتی عذرخواهی بابت برخی سوء‌مدیریت‌ها در گذشته و تلاش برای جبران کاستی‌ها در حال و آینده است.
مجموع این موارد می‌تواند باعث افزایش اعتماد عمومی و زمینه‌ساز مشارکت مردم در حکمرانی اسلامی باشد، اما در عین حال مردم باید درک کنند ما در حال یک جنگ پنهان ناخواسته با انواع دشمنان داخلی و خارجی در عرصه‌های مختلف هستیم و موفقیت در این نبرد، مستلزم اتحاد و انسجام بیش از پیش و مشارکت و همراهی مضاعف ملت و دولت در تعامل با یکدیگر است.
توضیح؛ برای سهولت در اجرای پیشنهادات فوق لازم است ابتدا فهرست پیشنهادات تکمیلی به موارد فوق افزوده و اولویت و اهمیت هر موضوع تعیین و سپس کل موارد را از نظر سطح کاربری در سه گروه شامل؛ اقدامات راهبردی، اقدامات عملیاتی و اقدامات تاکتیکی و در سه بازه زمانی بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت دسته‌بندی نمود.