ویتامین‌ها جزء مواد ضروری برای بدن انسان هستند و انواع مختلفی از آن‌ها شامل ویتامین C، گروه ب و … وجود دارد. در این بین ویتامین ب ۱۲ یکی از ویتامین‌های مهم برای بدن است. بسیاری از علائم کمبود ویتامین ب۱۲ منجر به کمبود سلول‌های خونی سالم می‌شود. بدن برای رساندن اکسیژن به قسمت‌های مختلف و حفظ سلامت اندام‌ها به مقدار زیادی از این سلول‌ها نیاز دارد.
نقش ویتامین ب۱۲ در بدن
- ساخت DNA
- ساخت گلبول‌های قرمز
- حمایت از سیستم عصبی
- عملکرد شناختی (توانایی تفکر)
- رشد مو
- پیشگیری از ناهنجاری‌های مادرزادی
- محافظت از چشم در برابر دژنراسیون ماکولا (تخریب لکه‌ی زرد در شبکیه‌ی چشم)
- تولید انرژی
بدن انسان قادر به تولید ویتامین ب۱۲ نیست
بدن انسان قادر به تولید ویتامین ب۱۲ یا کوبالامین نیست. به همین دلیل است که باید این ماده مغذی را از طریق رژیم غذایی خود دریافت کنید، چون بدن قادر به ساخت کوبالامین نیست، باید این ویتامین را از غذا یا مکمل دریافت کنید. کوبالامین تا پنج سال در کبد ذخیره می‌شود، اما اگر به‌طور منظم منابع آن را مصرف نکنید، در نهایت ممکن است دچار کمبود شوید.
علت کمبود ویتامین ب۱۲
کم‌خونی پرنیشیوز شایع‌ترین علت کمبود ویتامین ب۱۲ است. در این وضعیت خودایمنی، سیستم ایمنی به سلول‌های معده که فاکتور درونی تولید می‌کنند حمله می‌کند. فاکتور درونی پروتئینی است که برای جذب ویتامین ب۱۲ ضروری است. به همین دلیل، اختلال در تولید این پروتئین می‌تواند منجر به کمبود ویتامین ب۱۲ شود.
علاوه بر این، دریافت ناکافی ویتامین ب۱۲ از رژیم غذایی نیز می‌تواند علت دیگری برای این کمبود باشد. رژیم‌های غذایی که به طور منظم شامل گوشت، ماهی و محصولات لبنی هستند، معمولاً مقدار کافی ویتامین ب۱۲ را تامین می‌کنند. اما افرادی که این نوع غذاها را کمتر مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند.
پیشگیری از کمبود ویتامین ب۱۲
برای پیشگیری از کمبود ویتامین ب۱۲، ضروری است که رژیم غذایی متعادل و متنوعی داشته باشید که شامل منابع غنی از این ویتامین باشد. همچنین، در صورت لزوم مصرف مکمل‌های ویتامین ب۱۲ نیز می‌تواند مفید باشد.
تعیین رژیم غذایی متناسب با شما به عهده متخصص تغذیه است، اما به طور کلی شما می‌توانید ویتامین b۱۲ را از غذاهای زیر تامین کنید:
- جگر و کلیه بره، گاو و گوساله
- ماهی ساردین
- گوشت گاو برای از بین بردن علائم کمبود ویتامین b۱۲
- غلات
- ماهی تن
- ماهی قزل آلا
- شیر و لبنیات
- تخم مرغ
منابع غیرگوشتی ویتامین ب۱۲
۱. اسفناج
سبزیجات سبز از جمله اسفناج بهترین منابع گیاهی ویتامین B12 است. این سبزی را می‌توانید به انواع سوپ و غذا اضافه نمایید.
۲. چغندر
چغندر سرشار از فیبر، پتاسیم و ویتامین ب12 است. با مصرف روزانه این گیاه بخشی از ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز بدن خود را تامین کنید.
۳. شیرهای گیاهی غنی شده
شیرهای گیاهی مانند شیر سویا، بادام و برنج بهترین منابع گیاهی ویتامین ب12 هستند. برندهای مختلفی این محصولات را تولید می‌کنند تا پاسخگوی رژیم غذایی خاص کسانی که گوشت مصرف نمی‌کنند باشند. قبل از خرید برچسب محصول را بررسی کنید تا مطمئن شوید شیرگیاهی مورد نظر با ویتامین B12 غنی شده است.
۴. قارچ ها
خبر خوب برای کسانی که قارچ دوست دارند اینکه انواع قارچ از جمله قارچ صدفی، قارچ دکمه‌ای و قارچ شیتاکه حاوی مقادیر کمی ویتامین B12 هستند. برای تامین ویتامین مورد نیاز بدن فرد باید روزانه 50 گرم قارچ خشک یا پخته مصرف کند.
۵. مخمر تغذیه ای
مخمرهای تغذیهای غذاهای غنی شده حاوی ویتامین ب12 هستند. این مخمرها با ماده‌ای که برای پخت نان استفاده می‌شود متفاوت است. این غذا منبعی مناسب برای تامین ویتامین مورد نیاز بدن گیاه خواران به حساب می‌آید. به علاوه مخمرهای تغذیهای برای عطر و طعم دارد کردن غذاها نیز کاربرد دارند.
۶. جلبک دریایی نوری
جلبک دریایی نوری نیز منبعی غنی از ویتامین B12 است که معمولا در کشورهای آسیایی تولید و مصرف می‌شود. مصرف ۴ گرم از این جلبک به صورت خام ویتامین ب12 مورد نیاز روزانه بدن را تامین می‌کند. البته این محصول را تنها در بازارهای مواد غذایی آسیای شرقی می‌توان یافت.
درمان کمبود ویتامین ب۱۲
درمان کمبود ویتامین ب۱۲ بستگی به علت اصلی آن دارد. برای بسیاری از افراد، درمان شامل تزریق یا مصرف قرص‌های مکمل ویتامین ب۱۲ برای جبران کمبود است. دو نوع تزریق ویتامین ب۱۲ که معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند، هیدروکسوکوبالامین و سیانوکوبالامین هستند.
علائم کمبود ویتامین ب ۱۲
محققان بیان کرده‌اند که نشانه‌های کمبود ویتامین ب۱۲ می‌تواند بر روی پاها ظاهر شود. این ویتامین به طور خاص یکی از موادی است که کمبود آن به طور نامحسوس بروز می‌کند تا جایی که ممکن است مدت‌ها از کمبود آن آگاه نباشید.
۱. خستگی
اگر کمبود ویتامین b12 دارید، احتمالا احساس خستگی می‌کنید. سلول‌های بدن برای عملکرد صحیح به این ویتامین نیاز دارند. به این ترتیب، داشتن سطوح کم B12 می‌تواند تولید طبیعی گلبول‌های قرمز خون را کاهش دهد و در نتیجه باعث مختل شدن اکسیژن‌رسانی شود. به‌طور خاص، کمبود ویتامین b12 می‌تواند باعث کم‌خونی مگالوبلاستیک شود. این نوع کم‌خونی منجر به تشکیل گلبول های قرمز بزرگ، غیر طبیعی و نابالغ می‌شود.
۲. پوست رنگ پریده یا زرد
کم‌خونی مرتبط با کمبود ویتامین b12 مانند کم‌خونی ناشی از فقر آهن، احتمالا پوست بدن را به دلیل کمبود گلبول‌های قرمز، رنگ پریده کند. همچنین کمبود ویتامین گروه ب می‌تواند منجر به بیماری یرقان یا زردی (jaundice) شود. در واقع این عارضه باعث می‌شود که پوست و سفیدی چشم به دلیل سطوح بالای بیلی‌روبین (bilirubin)، رنگ زردی به خود بگیرند.
۳. سردرد
یکی دیگر از نشانه‌های کمبود ویتامین B12 سردرد است. سردرد یکی از شایع‌ترین علائم گزارش شده مربوط به کمبود این ویتامین در بزرگسالان و کودکان است. یک مطالعه در سال ۲۰۱۹با ۱۴۹نفر که نیمی از آن‌ها میگرن را تجربه کردند، نشان داد که سطح ب12 خون در شرکت‌کنندگان مبتلا به میگرن به‌طور قابل توجهی کمتر بود. افرادی که بالاترین سطح B12 را داشتند، در مقایسه با شرکت‌کنندگان با کمترین سطح B12 داشتند، احتمال ابتلا آن‌ها به میگرن کمتر بود.
۴. علائم افسردگی
کمبود ویتامین B12 با خطر بیشتر ابتلا به افسردگی مرتبط است. داشتن سطوح پایین این ویتامین می‌تواند باعث افزایش سطح اسید‌آمینه حاوی گوگرد به نام هموسیستئین شود. این مشکل ممکن است با افزایش استرس اکسیداتیو، آسیب DNA و مرگ سلولی در بدن، به ایجاد افسردگی کمک کند.
۵. مشکلات گوارشی
کمبود ویتامین B12 احتمالا باعث اسهال، حالت تهوع، یبوست، نفخ، گاز و سایر علائم گوارشی شود. این مشکلات می‌تواند بر بزرگسالان و کودکان تاثیر بگذارد. کمبود گلبول‌های قرمز بدین معنی است که اکسیژن کافی به روده نمی‌رسد. اکسیژن ناکافی می‌تواند باعث مشکلاتی مانند اسهال شود.
۶. مشکل در تمرکز
از آن‌جایی که کمبود ویتامین B12 بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر منفی می‌گذارد، افرادی که سطح پایین این ویتامین را دارند، ممکن است احساس مه‌مغزی داشته باشند و برای تمرکز و انجام وظایف خود دچار مشکل شوند. بسیاری از تحقیقات، سطوح پایین B12 را با بدتر شدن عملکرد ذهنی در افراد مسن مرتبط دانسته‌اند. خوشبختانه، مطالعات نشان داد که اختلالات ذهنی مربوط به کمبود ویتامین B12 می‌تواند با درمان بهبود یابد.
۷. درد و التهاب دهان و زبان
گلوسیت (Glossitis) یا زبان‌آماس یک اصطلاح پزشکی است که به زبان ملتهب، قرمز و دردناک اشاره دارد. این مشکل ممکن است ناشی از کمبود ویتامین B12 باشد. در افراد مبتلا به کمبود این ویتامین، گلوسیت می‌تواند همراه با زخم و التهاب در دهان (استوماتیت) باشد. اگرچه در افراد مبتلا به کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 گلوسیت و استوماتیت (Stomatitis) شایع است؛ اما این مشکلات می‌توانند بدون کم خونی هم رخ دهند و می‌تواند نشانه‌ای از کمبود اولیه این ویتامین باشد.
۸. خواب رفتن دست و پا
بسیاری از بزرگسالان و کودکانی که کمبود ویتامین B12 دارند، خواب رفتن، سوزش یا گزگز شدن در نواحی خاصی از بدن مانند دست‌ها و پاها را تجربه کرده‌اند. متاسفانه این علامت با علائم مربوط به نوروپاتی دیابتی همپوشانی دارد. افراد مبتلا به دیابت که متفورمین مصرف می‌کنند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کمبود این ویتامین هستند؛ چرا که این دارو می‌تواند جذب ویتامین B12 در بدن را کاهش دهد. بنابراین، کمبود این ویتامین می‌تواند به اشتباه به‌عنوان نوروپاتی محیطی در افراد مبتلا به دیابت تشخیص داده شود.
۹. مشکل در راه رفتن
با گذشت زمان، آسیب عصب محیطی می‌تواند منجر به مشکلات حرکتی شود. بی‌حسی در پاها و اندام‌ها ممکن است راه رفتن بدون کمک را برای فرد سخت کند. همچنین با ادامه این شرایط احتمالا فرد دچار ضعف عضلانی و کاهش واکنش‌های غیرارادی (رفلکس) بدن شوند.
۱۰. ضربان قلب سریع
ضربان قلب سریع ممکن است نشانه کمبود ویتامین B12 باشد. برای جبران کاهش تعداد گلبول‌های قرمز در بدن، احتمالا قلب سریع‌تر شروع به تپیدن کند. در واقع با این روش بدن در تلاش است تا اطمینان حاصل کند که اکسیژن کافی در تمام سیستم‌های بدن گردش می‌کند و به همه اندام‌ها می‌رسد.
۱۱. تنگی نفس
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 هم ممکن است باعث احساس تنگی نفس در فرد شود. این شرایط به کمبود گلبول‌های قرمز و ضربان قلب سریع مربوط می‌شود. هر شخصی که واقعا مشکل تنفسی دارد، باید خیلی سریع به پزشک مراجعه کند.
۱۲. کاهش اشتها و کاهش وزن
همان‌طور که گفته شد، یکی از نشانه‌های کمبود ویتامین B12، مشکلات گوارشی است. فرد در اثر این نوع مشکلات مانند حالت تهوع احتمالا اشتهای خود را از دست می‌دهد. همچنین کاهش اشتها می‌تواند در دراز مدت منجر به کاهش وزن شود.
۱۳. اختلال در نعوظ
یکی دیگر از نشانه‌های کمبود ویتامین b12، اختلال در نعوظ است که در آقایان اتفاق می‌افتد. در واقع مردان مبتلا به کمبود این ویتامین ممکن است اختلال نعوظ را تجربه کنند. این مشکل می‌تواند در در نتیجه افزایش سطح هموسیستئین در بدن رخ دهد.
۱۴. اختلالات بینایی
کمبود B12 ممکن است باعث اختلال در بینایی شود. اختلالات بینایی به هر نوع مشکلی گفته می‌شود که در فرآیند بینایی انسان رخ می‌دهد. این اختلالات می‌تواند شامل مشکلات خیلی ساده تا پیچیده باشد. البته این اختلالات احتمالا به‌دلیل آسیب به عصب بینایی ایجاد شوند.
۱۵. سرگیجه
سرگیجه به وضعیتی شامل حس ناپایداری، عدم تعادل، گیجی و یا حس افتادن گفته می‌شود. این احساس ممکن است دلایلی مختلفی مانند مشکلات گوشی، مشکلات عصبی، فشار خون بالا یا پایین و … داشته باشد. یکی دیگر از دلایل ایجاد سرگیجه، کمبود ویتامین b12 است.
عوارض کمبود ویتامین ب ۱۲
کمبود ویتامین‌ها می‌توانند اثرات منفی مختلفی روی عملکرد طبیعی بدن داشته باشند. کمبود ویتامین B12 هم می‌تواند اثرات جدی‌ای روی سلامتی فرد داشته باشد. به همین دلیل است که همواره تأکید می‌شود تا از طریقِ پزشک معالج، ویتامین‌های بدنتان را بررسی کنید و در صورتی‌که هر یک از این ویتامین‌ها از سطح استانداردشان پایین‌تر بود، نسبت به رفع مشکل اقدام کنید. مهم‌ترین عوارض کمبود ویتامین بی ۱۲ در بدن عبارت‌اند از:
۱- آنمی مگالوبلاستیک
ویتامین B12 برای ساخت و تکامل صحیح گلبول‌های قرمز خون ضروری است. در صورت کمبود ویتامین B12، بدن نمی‌تواند به اندازه کافی گلبول‌های قرمز سالم تولید کند. نتیجه این امر، آنمی مگالوبلاستیک است که در آن گلبول‌های قرمز بزرگتر و نابالغ می‌شوند. این حالت می‌تواند منجر به خستگی شدید، ضعف، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس و ضربان قلب نامنظم شود.
۲- آسیب به اعصاب بدن
ویتامین B12 نقش مهمی در حفظ پوشش میلین اطراف اعصاب دارد. کمبود این ویتامین می‌تواند به تخریب میلین منجر شود، که این امر باعث ایجاد مشکلات عصبی مانند بی‌حسی، سوزن سوزن شدن، اختلال در تعادل و تغییرات در راه رفتن می‌شود. در موارد شدید، آسیب دائمی اعصاب نیز ممکن است در اثر کمبود ویتامین B12 رُخ دهد.
۳- اختلالات روانی
کمبود ویتامین B12 همچنین می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر سلامت روان داشته باشد. این شامل افسردگی، اضطراب، تغییرات خلقی، مشکلات حافظه و کاهش توانایی تمرکز است. در برخی موارد، علائم می‌توانند شبیه به دمانس (زوال عقل) یا اختلالات روانپزشکی باشند.
۴- مشکلات قلبی و عروقی
کمبود ویتامین B12 با افزایش سطح هموسیستئین در خون هم مرتبط است. سطح بالای هموسیستئین با افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی، از جمله سکته و حملات قلبی، مرتبط است.
۵- مشکلات گوارشی
کمبود ویتامین B12 می‌تواند سیستم گوارشی را تحت تأثیر قرار دهد، ایجاد اختلالاتی مانند یبوست، اسهال، گاز، نفخ و احساس پری در معده. این مشکلات گوارشی می‌توانند به کاهش جذب مواد مغذی و کاهش اشتها منجر شوند.
۶- تغییرات در حس چشایی و بویایی
در موارد نادر، کمبود ویتامین B12 می‌تواند باعث تغییرات در حس چشایی و بویایی شود. این تغییرات ممکن است بر کیفیت زندگی و تجربه غذایی تأثیر بگذارند. اگر چه یافته‌ها نشان می‌دهد که این علامت جزو موارد کاملاً نادر کمبود ویتامین بی ۱۲ است، اما به هر حال یکی از علامت‌های گزارش شده‌ی آن است وباید نسبت به آن حساس بود.
۷- اختلال در بینایی
کمبود ویتامین B12 در مراحل شدید می‌تواند به آسیب عصب بینایی منجر شود که باعث تغییرات در بینایی مانند تاری دید و دشواری در تشخیص رنگ‌ها می‌شود. اگر این شرایط درمان نشود، ممکن است به کاهش دائمی بینایی منجر شود.