نویسنده: استیو کاپلان
ترجمه: مهدی کیا
ناشر: گیلگمش، چاپ اول 1402
341 صفحه صفحه، 160000 تومان
****
بامزه بودن ذاتی‌ست یا اکتسابی؟ کمدی نوشتن چطور؟ آیا کسی که در زندگی شخصی عبوس و جدی است می تواند کمدین موفقی باشد؟ اصلا خود کمدی چیست؟ آیا الزاما کمدی باید صدای خنده مخاطب را بلند کند؟ پس چرا خیلی از کمدی های معروف چندان خنده دار نیستند؟ واقعیت این است که بسیاری از ما در زمینه کمدی و آنچه هست و آنچه نیست، دچار کج فهمی هستیم. بنابراین خواندن کتاب «ابزارهای کمدی نویسی»، برای درک این ضرورت یک پیشنهاد واقعا جدی است. شاید با توجه به عنوان کتاب، تصور کنید با اثری آموزشی در زمینه نوشتن فیلمنامه های کمدی طرف هستید. البته این حدس نادرستی نیست چرا که «ابزارهای کمدی نویسی» در درجه نخست راهنمایی‌ست کاربردی و کارآمد برای آنها که دوست دارند فیلمنامه کمدی بنویسند، اما در عین حال گفتنی های بسیار زیادی درباره سینمای کمدی دارد. البته این مهم چندن هم عجیب نیست چون اگر کسی قرار است متنی کمدی بنویسد پیش از هرچیز باید کمدی را خوب بشناسد. به این ترتیب در همین ابتدا باید گفت آنچه کتاب «ابزارهای کمدی نویسی» اثر استیو کاپلان را به اثری مهم و کلیدی درزمینه سینمای کمدی بدل ساخته، نوع رویکردش به سینمای کمدی، تجربه طولانی و عمیق او در این زمینه و نهایتا شکل ارائه آن به خواننده است.
نویسنده کتاب استیو کاپلان سالهای سال با سینمای کمدی دمخور بوده است، برای قریب به دو دهه به عنوان متخصصی برجسته در صنعت سرگرمی در زمینه کمدی شناخته می‌شود. هنرمندان و کمدین‌‌های فراوانی از او آموخته‌اند. در دانشگاه های مختلفی همانند یو سی ال، اند وای یو و ییل تدرس کرده‌است. مشاور کمپانی‌های دریم ورکز، دیزنی و اچ بی او بوده کارگردانهای مختلفی بود و در کشورهای مختلفی کارگاه آموزشی برپاکرده است.
کاپلان عصاره تجربیات منحصر به فرد و گسترده خود را پشتوانه نوشتن کتاب حاضر قرار داده است. کتابی ممتاز که اکثریت غریب به اتفاق خوانندگان آن و به ویژه صاحب نظران معتقدند نه فقط برای علاقمندان کمدی، که برای همه علاقمندان سینما حرفهای زیادی دارد و بسیار کابردی است.
این کتاب که با ترجمه مهدی کیا به همت نشر چشمه منتشر شده است، برپایه این ایده شکل گرفته است که باورهای غلط بسیار زیادی درباره سینمای کمدی وجود دارد و برای رسیدن به درک درست درباره آنها و شناخت ابزارهای کمدی نویسی و آموختن نحوه بکار گرفتن این ابزارها، ابتدا باید این باورهای غلط را کنار گذاشت.
اما در این میان آنچه مهم تر از همه می‌نماید، بحث ذاتی بودن قریحه‌ی کمدی است. کاپلان اعتقاد دارد که چنین باوری کاملا نادرست است. او می‌گوید کمدی نیز مانند دیگر چیزها، آموختنی است و تنها از طریق یادگیری اصول آن، کسب مهارت و تجربه است که می‌توان اثر کمدی ماندگاری خلق کرد. کاپلان در این کتاب توضیح می‌دهد «کمدی» با «خنده‌دار بودن» فرق دارد. ممکن است شما جوکی بشنوید، جمله‌ای بخوانید یا تصویری ببینید و به آن بخندید، اما فرد دیگری ممکن است در مواجهه با آنها، تنها لبخندی بزند یا از نظر دیگری شاید کاملا ملال‌آور و بی‌مزه باشند. پس در این زمینه هیچ دلیل و منطقی وجود ندارد. اگر چیزی برای شما خنده‌دار است با هیچ قانونی نمی‌توان شما را قانع کرد که نباید به آن بخندید و برعکس!
از این رو نخستین فصل کتاب به این مهم یعنی زدودن باورهای غلط درباره کمدی و تبیین ویژگی‌های آن اختصاص یافته است. همانند: کمدی یعنی اغراق؛ کمدی خصلتی ماشین وار دارد، کمدی را نمی توان آموان آموزش داد، تحلیل کمدی یعنی نابود کردن آن و ...در بخش دوم به معرفی ابزارهای پنهان و هشت‌گانه‌ی کمدی‌نویسی می‌پردازد. هربخش در این فصل به یکی از این ابزارها اختصاص دارد و به تبیین کارکرد آن در کمدی توجه می‌شود.. کاپلان در هر یک از این فصول پس از ارائه‌ی توضیحاتی در رابطه با ابزار مورد بحث، برای درک بهتر مخاطب مثال‌هایی از آثار کمدی معروف نیز ارائه می‌کند و کاربرد آن ابزار را در این مثالها مورد توجه قرار می‌دهد. فصل پایانی کتاب (سوم) با عنوان شاه بیت نیز به طرح و پاسخ‌گویی سوالاتی کلیدی و متداول درباره کمدی اختصاص یافته است.
به طور کلی کاپلان در کتاب حاضر کوشیده، تعریفی روشن از کمدی ارائه کند. تعریفی چنان که بازتاب دهنده تفاوت‌های کمدی با دیگر گونه‌ها و ژانرها باشد. یکی از نکات جالبی که در این کتاب مطرح شده بحث نسبت کمدی با واقعیت است. برخلاف اینکه برخی کمدی را اغراق شده واقعیت تصور می‌کنند. نویسنده معتقد است کمدی، هنر بیان حقیقت وجود آدمی‌ست. شخصیت اصلی کمدی، به معنای متداول، قهرمان نیست. چرا که توانایی و ابزارهای لازم برای پیروزی را در اختیار ندارد و همین مسئله ویژگی های او را با شخصیت اصلی یا قهرمان در تراژدی و دیگر گونه‌ها متفاوت می‌کند.
کاپلان در کتاب خود قصد ندارد قانون وضع کند، بلکه می‌کوشد ابزارهایی را شناسایی کرده و در اختیار مخاطب قرار دهد که استفاده از آنها می‌تواند ضامن خلق یک کمدی موفق (به ویژه در سینما) باشند. او برای درک بهتر این مسئله مثالها نیز ارائه کرده و نشان می دهد که از این ابزارها چگونه باید بهره برد. خلاصه سخن اینکه کاپلان در کتاب «ابزارهای کمدی نویسی» مباحث بسیار کلیدی درباره کمدی را به شکلی جذاب و خواندنی در اختیار مخاطب قرار داده و به گونه‌ای که مناسب کار علاقمندان طبع آزمایی در زمینه نوشتن کمدی است و هم آنها که می‌خواهند با شناخت بهتر کمدی (چه در سینما و چه دیگر هنرهای روایی) نگاهی جدی به آن داشته باشند.