نویسنده: رشید خالدی
ترجمه: مریم صالحی
ناشر: جهان کتاب، چاپ اول 1402
397 صفحه ، 460000 هزار تومان
****
کتاب «صد سال جنگ بر سر فلسطین» را باید همه ما بخوانیم! در نیم قرن گذشته نه فقط فلسطین مسئله‌مان بوده است، بلکه خواسته یا ناخواسته سیاست داخلی و خارجی، اقتصاد و معیشت و حتی گاه ورزش‌مان نیز با آن در ارتباط بوده و از آن تاثیر گرفته است. هم آنها که شعار نه غزه نه لبنان سر می‌دهند و هم آنها که شش دانگ پایِ کار جنگ با اسرائیل هستند و... واقعیت این است که بسیاری از ما جز یک سری کلیات که به شکلی جهت دار و یک سونگرانه توسط رسانه‌های ریز و درشت به خوردمان داده شده، چیز زیادی درباره مسئله فلسطین و اشغالگری اسرائیل نمی دانیم.
از همه اینها که بگذریم در یک سال گذشته و با جنگی که پس از حمله هفتم اکتبر حماس به سرزمینهای اشغالی آغاز شد، مسئله فلسطین به شکل بسیار جدی تری به سطح اول اخبار جهان ؛آمده و به عنوان یکی از دغدغه های افکار عمومی بدل شده است. بنابراین به لحاظ زمانی هم اهمیت خواندن این کتاب بیش از هر زمان دیگری است، به خصوص که به ما می گوید وقتی از فلسطین حرف می زنیم دقیقا از چه سخن می‌گوییم؟
درباره فلسطین و مسئله فلسطین نوشته های کوتاه و بلند زیادی به زبان فارسی می توان یافت. اما در اکثریت قریب به اتفاق آنها جنبه احساسی بر جنبه کیفی آنها برتری دارد. شاید بگویید مگر می‌شود نسبت به مظلومیت مردم این سرزمین بی تفاوت بود؟ بی تفاوت نه! اما وقتی پای نوشتن اثری پژوهشی در میان است، نخستین اصل داشتن رویکردی بی‌طرفانه و به دور از احساساتی‌گری است. با داشتن چنین رویکردی است که می‌توان توجه کسانی را که حتی دارای نقطه نظر متفاوت و مخالف هستند، جلب کرده و پذیرای حقایق کرد و این نکته ای است که متاسفانه اغلب پژوهشگران ایرانی بدان توجه کافی را ندارند. اما رشید خالقی نویسنده «صد سال جنگ بر سر فلسطین» با عنوان فرعی تاریخ استعمار شهرک نشینان و مقاومت ۱۹۱۷-۲۰۱۷ که با ترجمه مریم صالحی از سوی انتشارات جهان کتاب منتشر شده، کتاب خود را برپایه این واقعیت بنیان نهاده است؛ بنابراین خوانندگان اثر حاضر حتی در متن کشورهای حامی اسرائیل هم نمی توانند منکر حقایق مطرح شده در آن و تحلیل واقع بینانه و عمیق نویسنده شوند.
در این کتاب رشید خالدی تاریخ مناقشات صد و چند ساله‌ی فلسطینیان را در قبال مالکیت تاریخی سرزمین خود مورد توجه قرار داده است. او روایت خود را با شکل‌گیری جنبش صهیونیستی در اروپای اواخر قرن نوزدهم آغاز می‌کند، در ادامه به حمایت استعمار بریتانیا درپا گرفتن این جنبش و تسهیل مهاجرت یهودیان به فلسطین در اوایل قرن بیستم می‌پردازد و سپس با ماجرای تشکیل دولت اسرائیل در نیمه نخست قرن بیستم ادامه می دهد. سرانجام نیز جنگهای اعراب اسرائیل، شکل گیری جنبش مقاومت و دیگر جریانهایی که در حاشیه و متن این مقاومت تا به امروز وجود داشته، توجه می کند. روایت رشید خالقی در عین ایجاز جامع نگرانه و برای مخاطبانی که به دنبال درک حقایق تاریخی این مسئله مهم در خاورمیانه هستند، بسیار سودمند و آگاهی‌دهنده است مهمتر از همه اینکه او به عنوان یک فلسطینی فرهیخته، نگاهی بسیار واقع‌بینانه و به دور از تعصب به این ماجرا دارد که در کنار غنای تاریخی و پژوهشی اثر مهمترین عامل تاثیرگذاری و اهمیت آن است.
این کتاب شامل یک مقدمه، شش فصل و بخشی برای نتیجه‌گیری پایانی است. رشید خالقی شش فصل کتاب خود را براساس شش اعلان جنگ میان فلسطین و اسرائیل به عنوان نقاط عطف مهم تاریخ این کشمکش استعماری و اشغالگرانه تقسیم بندی کرده است، از درگیری جنبش صهیونیستی با فلسطینیان (و سپس اسرائیلی- فلسطینی) در خلال جنگ جهانی اوّل و اعلامیّه‌ی بالفور، شورش اعراب فلسطینی علیه نیروهای بریتانیا در سال‌های ۱۹۳۶-۱۹۳۹، جنگ ۱۹۴۷-۱۹۴۸ و شکل گیری روز نکبت، جنگ شش روزه‌ی ۱۹۶۷، جنگ لبنان در ۱۹۸۲، انتفاضه‌های اول و دوم در سال‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ و در آخر نیز جنگ‌ها و درگیری های بین غزه و اسرائیل تا دو دهه اول قرن حاضر، در این شش فصل مورد توجه قرار می گیرند. باید توجه داشت که کتاب در سال 2020 منتشر شده است و بدیهی است به اتفاقات یکی دو سال اخیر پرداخته نشده است.
رشید خالقی استاد فلسطینی-آمریکایی تاریخ معاصر خاورمیانه در دانشگاه کلمبیا و استاد کرسی ادوارد سعید در این دانشگاه است، خانواده‌ی او تا پیش از روز نکبت سده‌ها ساکن بیت‌المقدس و یافا بوده‌اند. او در کتاب خود با ارجاع به پیشینه خانوادگی خود و ارتباط آن با وقایع فلسطین بر جذابیت روایت تاریخی خود بسیار افزوده است. استفاده او از کتابخانه و آرشیو قدیمی خانواده‌اش در کنار مشاهدات شخصی خود که با زبانی خواندنی ارائه شده است، نه تنها بر اصالت روایت او افزوده، بلکه همدلی خواننده را نیز برمی‌انگیزد و باعث می‌شود کتاب حاضر به اثری بدل شود که از زبان خشک و رسمی دانشگاهی فاصله بگیرد و آن را مناسب خوانندگانی از طیف های مختلف قرار دهد. به خصوص که دوری از تعصب و یک جانبه گرایی و رعایت انصاف نویسنده به تاثیرگذاری بیشتر کتاب انجامیده است. اثری که باید همه ما آن را بخوانیم به ویژه کسانی که طالب حقیقت درباره مناقشه میان فلسطین و اسرائیل هستند.