«بانک؛ می‌دانی بانک چیست؟ بانک عبارت از این است که زمام ملت را یک‌جا به دست دشمنان اسلام داده و مسلمانان را بنده آنها نموده و سلطنت و آقایی کفار را بر آنها بپذیرند. آن وقت این خائن احمق برای اینکه ملت را راضی نماید، دلیل پوچی برای کردار زشت خود اقامه کرده و می‌گوید اینها معاهده موقتی است که مدتش از صد سال تجاوز نخواهد کرد؛ چه برهانی برای رسوائی خیانتکاران از این بهتر؟!

... تو ای پیشوای دین! اگر به کمک ملت برنخیزی و آنها را جمع نکنی و کشور را با قدرت خود از چنگ این گناهکار بیرون نیاوری، طولی نخواهد کشید که مملکت اسلامی زیر اقتدار بیگانگان در‌می‌آید.»

130 سال قبل – 1269 شمسی - وقتی سید جمال‌الدین اسدآبادی به میرزای بزرگ نامه می‌نوشت تا اشکالات ناصرالدین میرزا را گوشزد کند و خصوصاً این مرجع عالیقدر را به تحریم تنباکو علیه بریتانیا تحریض نماید، و طی آن نامه چنین مباحث مهم و پیشتازی را در خصوص ماهیت بانک طرح می‌کرد، شاید هرگز تصور نمی‌کرد تنها طی دو دهه بعد تحولاتی رقم بخورد که تمامی شئونات زندگی مردم جهان را حول نقطه کانونی «پول» شکل دهد. احتمالاً نمی‌دانست بانکداران، تراستهای بزرگ نفتی و سرمایه‌داران بزرگ آمریکایی در صدد تأسیس نهادهایی هستند که در گردابی سیاه‌چاله‌گونه، قدرت و ثروت سرزمینهای مختلف را به آمریکا منتقل کند، این سرزمین را به قدرتمندترین و ثروتمندترین ممالک دنیا تبدیل نماید، و این سرمایه‌داران را در زمره بهره‌مندترین و قویترین افراد عالم قرار دهد.

* سرآغاز

احتمالاً شما نیز درباره پول سؤالاتی از خود پرسیده باشید؛ مانند اینکه منشأ ارزش پول چیست؟ چه کارکردهایی دارد؟ انواع پول کدام است؟ چرا ارز یک کشور - دلار آمریکا – به‌عنوان مبنای مبادلات پذیرفته شده است؟ دلار از چه زمانی مبنای مبادلات بین‌المللی قرار گرفت؟ آیا ارزی قوی‌تر از دلار آمریکا نیز وجود دارد؟ هیئت حاکمه آمریکا چطور چنین دقیق از مبادلات تجاری سایر کشورها آگاه می‌شود و بعضاً کشورها را تحریم می‌کند؟ سوئیفت(1) چیست؟ چرا همه شرکتها و بانکهای دنیا از ترس آمریکا مبادلات تجاری با ایران را معلق گذاشته‌اند؟ نقش کشورهای نوظهور مانند چین و برزیل یا پیمانهایی مانند بریکس(2) در صف‌بندیهای جدید اقتصادی و سیاسی دنیا چیست؟ پیمانهای دوجانبه پولی(3) چرا و چگونه منعقد می‌شوند؟ پولهای جدید مانند «کریپتو کارنسی‌(4)»ها (مثل بیت کوین(5) و WCX) چگونه تشکیل می‌شوند و چه کارکردی دارند؟ مفاهیمی مانند جنگ ارزی(6) به چه معناست؟ و ...

طبیعتاً مخاطب گرامی دریافته‌ است سیاهه پیش رو در نظر ندارد بصورت کلاسیک درس «پول» بدهد و ماهیت یا چیستی پول را وابکاود؛ چه اینکه مفاهیمی چون تعریف، تاریخچه، انواع، کارکردها، و جز آن را می‌توان بصورت جامع در کتابهای «پول و ارز و بانکداری» دانشگاهها سراغ گرفت. این پرونده در بخشهای ابتدایی – پیش از ورود به مصاحبه‌ها و اظهارنظر متخصصان حوزه بانک - تلاش می‌کند با نگاهی نو به مناسبات اقتصادی و سیاسی یک سده اخیر پرده از نقش «پول‌بازی» و «ربا» در شکل‌گیری تحولات راهبردی جهان خصوصاً در قرنهای بیستم و بیست‌ویکم بردارد.

+ بیشتر ببینید: "اربعین حسین، بدون دلار" چرا؟

برای نیل به این هدف، بیش از هرچیز لازم است از درگاه اقتصاد سیاسی به تحولات بنگریم. زاویه نگاهی که احتمالاً برای بسیاری از محققان و مخاطبان جذاب خواهد بود. از این درگاه خواهیم دید سیر تطور نظام پولی بین‌المللی بر کل رویدادهای سیاسی جهان، و از آن طریق بر سایر شئون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بشر سیطره داشته است. خواهیم دید رویدادهای مهم و تأثیرگذاری همچون رکود بزرگ(7)، جنگهای اول و دوم جهانی، تشکیل صندوق بین‌المللی پول(8)، تشکیل بانک جهانی(9)، تشکیل سازمان تجارت جهانی(10)، جنگ اعراب و اسرائیل، شوک نفتی دهه 1970، جنگ خلیج‌فارس و سقوط صدام، تشکیل ارز واحد اروپایی (یورو)، پدیداری پولهای دیجیتالی، شکل‌گیری پیمانهای دو و چندجانبه پولی، شوک ارزی ایران در ابتدای دهه 1390، بحران اقتصادی 2007 غرب(11) و بسیاری دیگر از تحولات راهبردی جهان طی یکصد سال گذشته، بیش از هر چیز متأثر از «پول» بوده ‌است.

با این هدف، در گزارشهای بعدی سیر شکل‌گیری «نظام پرداخت دلار»(12) بررسی خواهد شد و به تبع و به همراه این تحلیل، تأثیرات این سیستم بر مناسبات بین‌المللی نیز مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. در این میان تلاش شده حتی‌الامکان از بیان فنی احتراز شود و توصیفی ساده و کاربردی، و در عین‌حال کل‌نگر از مسئله به خوانندگان ارائه شود.

* آغاز دلار

پیش از استقلال آمریکا در چهارم ژوئیه 1776 میلادی، لیره انگلیس پول رایج این سرزمین به‌شمار می‌رفت. سپس مدت کوتاهی سکه‌های اسپانیایی رواج پیدا کرد و در ادامه در ششم ژوئیه 1785، کنگره آمریکا «دلار» را به‌عنوان واحد پول این کشور رسماً به تصویب رساند. هم‌اکنون انتشار و کنترل دلار بر عهده «فدرال رزرو»(13) است؛ همچنین عواید غیرقابل باور این امکان نیز به این نهاد می‌رسد.

فدرال رزرو، بانکی خصوصی و متفاوت از هر بانک دیگر دنیاست که نقش بانک مرکزی ایالات متحده را بازی می‌کند. اکنون سهامداران عمده این بانک جمع کوچکی از بانکداران و متمولان آمریکایی – ظاهراً به رهبری خانواده‌های «راکفلر»(14)، «روچیلد»(15) و «مورگان»(16) - هستند؛ البته پیچیدگی ثبت سهام تو در توی این نهاد موجب شده اطلاع دقیق و موثقی از میزان سهم سهامداران در دست نباشد. خبرگزاری تسنیم در گزارشی (17) درباره سهامداران این بانک می‌نویسد:

«این بانکها به‌نوعی مالکان فدرال رزور به حساب می‌آیند: بانک لندن روچیلد، بانک واربورگ شهر هامبورگ، بانک برلین روچیلد، برادران لمان نیویورک، برادران لازارد پاریس، بانک کون لوب نیویورک، بانک‌های اسرائیل موشیه (موسی) سیف، ایتالیا، گلدمن – زاکس نیویورک، بانک واربورگ آمستردام و بانک چیس منتهن نیویورک. بخش اعظم این بانکها متعلق به خانواده روچیلد است.»

این بانک‌واره، طی یک سده گذشته کانون شکل‌گیری مهمترین جریانات و تحولات پولی و جابه‌جایی ثروت در تاریخ بشر بوده است. تقریباً تمامی جنگهای بزرگ، تحولات تجاری، نوسانات قیمت انرژی، تشکیل و اضمحلال رژیمهای سیاسی، تشکیل بسیاری از نهادهای بین‌المللی و بسیاری از معادلات تأثیرگذار منطقه‌ای و بین‌المللی در اثر تصمیم مستقیم یا لااقل متأثر از تصمیمات این مرکز بوده است. برای تقریب به ذهن، در ادامه به دو مسئله که در اثر هژمونی و قدرت اقتصادی آمریکا امکان یافته، اشاره می‌شود.

+ بیشتر ببینید: «راکفلر»ها در 7 بند

هزینه نجومی جنگهای آمریکا

آمریکا بسیار بیش از هر کشور دیگری در براه‌اندازی و مشارکت در جنگهای دنیا نقش ایفا کرده است. مطابق آمارهای رسمی در سال 2016 میلادی، آمریکا با هزینه بیش از 600 میلیارد دلار در حوزه نظامی به‌تنهایی 36 درصد کل مخارج نظامی جهان را به خود اختصاص داده و معادل 10 کشور پس از خود در این زمینه هزینه کرده است.

برخی پروژه‌های نظامی امریکا چند صد میلیارد دلار هزینه برداشته است (مانند هزینه 325 میلیارد دلاری جنگنده F35)؛ این هزینه‌های سرسام‌آور از کجا تأمین می‌شود؟ آمریکا چه منافعی در سراسر دنیا دارد که باید از آن با چنین هزینه هنگفتی صیانت کند؟ این صبغه نظامی آمریکا به چه دلیل است؟

چنان که خواهیم دید رابطه متقابل صیانتی میان دو اهرم قدرت آمریکا - قدرت سیاسی‌اقتصادی دلار و قدرت نظامی - وجود دارد. قدرت نظامی آمریکا ناشی از دلارهای بادآورده است، و از سوی دیگر هرجا هژمونی دلار به مخاطره بیفتد، جنگی آغاز می‌شود.

بدهی سرسام‌آور

بدهی خارجی آمریکا(18) در روندی فزاینده به بیش از 20 هزار میلیارد دلار رسیده است. چرا آمریکا که 23 درصد تولید ناخالص داخلی دنیا را در اختیار دارد باید تا این حد در یک روند تصاعدی مقروض شود؟

آیا بدهکار شدن آمریکا تنها با انتشار اوراق قرضه دولتی، و جمع‌آوری دلارهای مازاد بر تقاضای مبادلاتی، رخ داده است؟ آیا هزینه‌های نجومی جنگهای آمریکا بر این بدهیها دامن زده است؟ این روند تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؟ و از این قبیل سؤالات که در بخشهای بعدی مفصلاً بررسی خواهد شد.

بر اساس نوع سیاستی که در قبال این ارز جهان‌روا اتخاذ شده، تحولات ایجاد شده را می‌توان در چند بخش تاریخی دسته‌بندی کرد:

• بخش اول؛ 1785 تا 1913؛ سیر تشکیل بانکهای مرکزی امریکا قبل از فدرال رزرو
• بخش دوم؛ 1913 تا 1944؛ تشکیل فدرال رزرو تا پیمان برتون وودز(19)
• بخش سوم؛ 1944 تا 1971؛ دلار به‌عنوان مبنای مبادلات تجاری بین‌المللی، با پشتوانه طلا
• بخش چهارم؛ 1971 تا 2007؛ استیلای دلار بدون پشتوانه
• بخش پنجم؛ 2007 تاکنون؛ افول و لرزش پایه‌های دلار

در بخشهای بعدی به تفکیک به بررسی رویدادها و جریانهای شکل گرفته در این دوره‌ها خواهیم پرداخت.

دوشنبه، منتظر بخش بعدی باشید...

* عبدالرضا طالقانی؛ پژوهشگر مؤسسه احیاگران تمدن فاخر

+++ از صفحه پرونده «جادوی پول و بانک» اینجا دیدن کنید

-------------------------------------------------------------------

پی نوشت:

1. Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT)

2. BRICS

3. Currency Swap Agreement

4. CryptoCurrency 

5. Bitcoin

6. Currency war 

7. Great Depression

8. International Monetary Fund (IMF)

9. World Bank

10. World Trade Organization

11. Financial crisis of 2007–08

12. Payment system

13. Federal Reserve

14. Rockefeller 

15. Rothschild 

16. Morgan

17. این گزارش با نام «اربابان سکه‌ها | تاریخ‌شمار نقش «صهیونیستهای روچیلد» در تأسیس «فدرال‌رزرو» امریکا» منتشر شده است.

18. US Dept

19. Bretton Woods system