«مسجد رهبر»
نویسنده: مرتضی انصاری‌زاده
ناشر: راه‌یار، چاپ اول 1399
524 صفحه، 50000 تومان
****
كتاب «مسجد رهبر» تاریخ شفاهی مسجد كرامت مشهد است كه رهبر انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیش از انقلاب اسلامی امام جماعتش بوده‌اند.
مسجد كرامت در تاریخ انقلاب اسلامی و به‌طور خاص دوران معاصر شهر مشهد دارای جایگاه و نقش ممتازی است و خصوصاً سابقه این مسجد بعد از آن‌که مسؤولیت رهبری انقلاب بر دوش آیت‌الله خامنه‌ای قرار گرفت اهمیت بیشتری یافت، زیرا بیشترین سهم را در پیشینه فعالیت‌های اجتماعی ایشان داشته و زمینه بروز عمومی شخصیت انقلابی ایشان بوده و از همین روی تدوین كتابی درباره تاریخ شفاهی این مسجد ضرورت و اهمیت پیدا می‌کند.
این كتاب حاصل كاری جمعی است كه بیش از ده سال به طول انجامیده و در نهایت وسواس و دقت صورت گرفته و سرشار از نكات خواندنی و محتوای قابل‌استفاده است. پیشگفتار كتاب -كه خود به‌تنهایی خواندنی و مفید تواند بود- مروری بسیار گذرا و مختصر بر نقش‌آفرینی و كاركرد مسجد دارد و به‌خوبی از برخی تجربه‌های تاریخی مساجد سخن می‌گوید.
مقدمه نیز با ظرافت و حوصله به شرح اجمالی مسیر پژوهش و جزئیات كار پرداخته و مخصوصاً دو نكته را نشان می‌دهد؛ اولاً دست‌اندركاران این كتاب خود مراقب بوده‌اند كه جایگاه فعلی رهبر انقلاب بر روایت‌ها اثر نگذارد و دچار اغراق و تعارف نشوند و ثانیاً بقیه ابعاد این مسجد تحت تأثیر غلبه نقش امام جماعت مسجد در آن دوره مشخص قرار نگیرد. درعین‌حال کاملاً مشخص است كه تجربه مشهور و ماندگار مسجد كرامت مشهد کاملاً به همان تاریخی كه امام جماعتش شخص «سیدعلی خامنه‌ای» بوده بستگی دارد و نمی‌توان به‌سادگی از كنار این مرحله گذشت و آن را ساده انگاشت.
فصول مختلف كتاب كه با هنرمندی تفكیك شده‌اند، نخست به پیشینه تاریخی مسجد از جلسه دعای ندبه و كانون و انجمن تا شکل‌گیری و راه‌اندازی مسجد می‌پردازد و سپس به فعالیت‌های متنوع مسجد خصوصاً جلسه قرآن می‌رسد و در هر بخش به‌تفصیل جزییات مفیدی بیان می‌شود. شاید یكی از خصوصیات مهم این كتاب آن باشد كه رویكرد «مدرسه‌ای» انقلاب اسلامی را مستند و ثبت كرده و برای آیندگان به یادگار گذاشته است.
انقلاب اسلامی -برخلاف نمونه‌های مشابه خود- نه حاصل یك كودتای نظامی و نه دستاورد مبارزه یك حزب سیاسی بود، بلكه رهبران انقلاب، همه، روحانیون و عالمان و فرزانگانی بودند كه از مدرسه و مسجد برخاسته بودند و تمام اتكایشان بر مردمی بود كه در فضای انتقال معارف به آنان پیوند می‌خوردند. از امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای كه رهبران انقلاب بوده‌اند تا مرحوم دكتر شریعتی و استاد شهید مطهری كه معلمان انقلاب خوانده می‌شدند، همه با مردم رابطه استاد و شاگردی داشته‌اند.
آیت‌الله خامنه‌ای در همان دوره امامت مسجد كرامت، به گواهی اسناد و جزوه‌ها و اعلامیه‌ها و حتى تعبیر ثبت‌شده بر جلد کتاب‌های منتشرشده ایشان به‌عنوان «استاد سیدعلی خامنه‌ای» شناخته می‌شد. این را همه ما امروز می‌دانیم، اما باید این شواهد تاریخی به شكل حرفه‌ای و علمی و تخصصی ثبت شود تا نسل‌های آینده نیز بدانند و دریابند كه مردمی بودنِ عناصر متن اصلی و مدرسه‌ای بودنِ رهبران این انقلاب، مهم‌ترین افتخار و سربلندی‌اش هستند و این انقلاب -با هر قضاوتی كه درباره کارنامه‌اش و شرایط امروزش داشته باشیم- هرگز کوچک‌ترین لكه ننگی از وابستگی سیاسی به اجانب یا ارتباط نظامی با كودتاگران نداشته است.
كتاب «مسجد رهبر» از سویی می‌تواند برای فعالان مسجدی، طلاب و روحانیون و دل‌بستگان به انقلاب و رهبری بسیار خواندنی و جذاب باشد و از سوی دیگر حتماً برای تاریخ‌پژوهان و علاقه‌مندان مطالعات فرهنگی مفید و مرجع خواهد بود.
كار عالمانه و حرفه‌ای واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، هم الگویی برای كارهای ضروری مشابه عرضه كرده و هم سندی ماندگار برای مطالعات اجتماعی و فرهنگی آینده به‌جای گذاشته است.
