الف - وقت تشکیل ائتلاف جدید نفتی فرارسیده است

اوپک نفس های آخر خود را می کشد. اوپک دیگر یک سازمان منسجم با هدفی مشترک نیست. فلسفه تشکیل این سازمان اکنون زیرسئوال است. اوپک دیگر کارتلی نیست که با تعیین سقف تولید به دنبال "حداکثرسازی منافع" اعضای خود باشد. اتفاقا در این سازمان حالا گروهی از اعضا به دنبال "حداکثرسازی زیان" گروه دیگری از اعضا هستند. عربستان، به عنوان کشوری که بیش از یک سوم تولید اوپک را در اختیار دارد مهم ترین ابزار این سازمان برای مدیریت قیمت را به طور کامل به کناری نهاده و سیاست افزایش سهم بازار به هر قیمتی را در پیش گرفته است. این توهم نیست که قطب متمایل به عربستان در اوپک، همان سازمانی که با یک هدف مشترک شده بود، همه کار کردند تا ایران مهم ترین منبع درآمد ارزی خود را از دست دهد؛ از پر کردن آنی جای خالی ایران در بازار نفت پس از تحریم گرفته تا خودداری از کاهش عرضه در بازار سرشار از عرضه این روزها و تلاش های جدید برای جلوگیری از ورود مجدد ایران به بازار نفت. البته باید اذعان کرد که تا حد زیادی هم موفق به انجام این کار شده اند.

رفتار عربستان نشان می دهد که این کشور خود را برای قیمت های پایین نفت در بلندمدت آماده کرده است. افزایش قیمت حامل های انرژی در داخل، افزایش مالیات و برنامه فروش بخشی از سهام شرکت بزرگ آرامکو گوشه ای از تمهیدات این کشور برای سپری کردن دوران نفت ارزان قیمت است. بر اساس برخی برآوردها شرکت نفت سعودی، آرامکو، بالغ بر ۱۰ تریلیون دلار ارزش دارد. فروش تنها ۵ درصد از سهام این شرکت درآمدی حدودا ۵۰۰ میلیارد دلاری نصیب عربستان خواهد کرد. به این ترتیب حتی نمی توان انتظار داشت کاهش بیشتر قیمت نفت نیز مقامات سعودی را به استفاده از سلاح اوپک متقاعد سازد.

با این تمهیدات و رفتارهای رژیم سعودی باید اذعان کرد که اوپک توسط بزرگ ترین عضو خود، کاملا خلع سلاح شده است و در آینده نزدیک نیز چشم اندازی برای تغییر رفتار آن مشاهده نمی شود. سعودی ها حتی برای نفت ۱۲ دلاری هم آماده اند. اکنون آیا وقت آن نرسیده است که تولیدکنندگان بزرگی که نگاه همسوتری دارند دور یک میز بنشینند و تدبیری بیندیشند؟ ایران، روسیه، ونزوئلا و برخی دیگر از تولیدکنندگان بزرگ نفت می توانند ائتلاف موثری برای مدیریت بازار نفت تشکیل دهند. کشورهایی مانند نیجریه هم که از کاهش قیمت های نفت آسیب زیادی را متحمل شده اند می توانند به این ائتلاف بپیوندند. البته امروز، تشکیل ائتلاف کشورهای همسو برای مدیریت بازار نفت بسیار دشوارتر از زمانی است که اوپک تاسیس شد. بازار نفت و قیمت گذاری در آن امروز خیلی پیچیده تر از ۵۶ سال پیش است و سیاست گذاری در آن نیز بسیار سخت تر. اوپک تا چند سال قبل حاضر بود بخشی از سهم بازار خود را در ازای در اختیار داشتن توان مدیریت قیمت نفت، به تولیدکنندگان غیراوپکی واگذار کند اما امروز رقابت در دنیا بر سر سهم بازار است. لذا این ائتلاف باید بتواند در عین حال که سهم بازار اعضای خود را حفظ می کند، تدابیری را برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت به سطوحی که باعث متضرر شدن اعضا می شود، در پیش بگیرد.