الف - مصرف بالای آب و توصیه‌های کلیشه‌ای

انگار عادت کرده‌ایم که روز و شب را با هشدارهای الگوی مصرف بگذرانیم؛ نیمی از سال را با توصیه‌های صرفه‌جویی در مصرف گاز و نیم دیگر از این ۳۶۵ روز هم مدام به کاهش مصرف برق و آب دعوت شویم.

در اینکه وضعیت مصرف در کشور از سازوکار درست و صحیح خود پیروی نمی‌کند، تردیدی وجود ندارد اما نتیجه این پیام‌های رسانه ملی و مصاحبه‌های گاه و بیگاه مسوولان که در طول دهه‌های اخیر، همواره پیامی مشخص را تکرار کرده‌اند، چه بوده‌است؟ آیا تاثیر این توصیه‌های صرف یا فرجام گران کردن قیمت و جریمه برای پرمصرف‌ها، نمونه موفقی برای فرهنگ‌سازی در میان مردم بوده‌است؟ نمونه دیگری که دولت در سال‌های گذشته اجرای آن را در دستور کار خود قرار داده، قطع سرویس یاد شده – اعم از گاز یا برق – برای برخی ادارات دولتی در دستور کار قرار داده که با عنایت به این نکته که شاغلان دستگاه‌های دولتی، کسانی به غیر از همین مردم نیستند، خود محل بحث است.

آمارهایی که در این سال‌ها از مقایسه با کشورهای همسایه یا پرمصرف‌ترین کشورهای دنیا و یا اصلا آنها که انرژی به مانند ما این‌قدر ساده و ارزان در دسترسشان نیست، غالبا از آن جنس اطلاعاتی بوده که مخاطبش صرفا مردم – به‌عنوان مصرف‌کننده – بوده‌اند و طریق تاثیرگذار دیگری برای اصلاح این وضعیت به کار بسته نشده‌است.

اما آیا واقعیت، همین است؟ این روزها که داغی تابستان، مصرف آب و برق را افزایش داده، قطعا بسیار بیش از گذشته لزوم صرفه‌جویی در مصرف این مایع ارزشمند و مایه حیات، اهمیت پیدا می‌کند. آب که بیش از ۹۰ درصد آمار مصرف آن در کشور، به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد به نظر می‌رسد کمترین حجم توصیه‌ها و هشدارهای مسوولان را شامل این بخش می‌کند. کشاورزی که از محورهای موثر توسعه اقتصادی و عنصر موثر در اشتغال‌زایی است، به دلایلی اعم از فرسودگی شبکه انتقال، آبیاری نادرست و کشت غیرعلمی، با نزدیک به ۳۰ درصد بازدهی حاکی از آن است که بیش از ۶۰ درصد هدررفت در این بخش وجود دارد و این درحالی است که غالب هشدارها و توصیه‌ها مربوط به حوزه‌هایی غیر از کشاورزی است.

شست‌وشوی خودرو با آب لوله‌کشی و بی‌توجهی به هدر رفتن آب در هنگام مسواک زدن یا شستن ظروف، اگرچه پدیده‌هایی نکوهیده است و بر ناآگاهی، کم‌توجهی و همه‌گیر نبودن فرهنگ صرفه‌جویی در میان مردم دلالت دارد اما قطعا خوشایند نیست شنیدن این خبر که طبق آمار رسمی وزارت نیرو درحال حاضر بالغ بر ۱۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز فعال در کشور وجود دارد و در برخی مناطق از کشورمان هستند کشاورزان عزیز و زحمت‌کشی که بدون توجه به مولفه‌های علمی و مهم این حوزه، در هر کجا که دوست دارند محصول کشت می‌کنند و در این میان، شمار چاه‌های غیر مجاز است که بیشتر و بیشتر می‌شود و ذخیره آب کشور و میزان هدررفت نیز مسیری را طی می‌کند که مطلوب نیست.

نیازی به تکرار ندارد که کشور ما در محدوده‌ای واقع است که نتیجه آن خشک بودن بیش از دو سوم خاک ایران شده‌است. اما یک نکته هست که باید مد نظر باشد. گزارش‌های مراجع خارجی حکایت از آن دارد که ایران چندماهی است که وارد دهه‌های خشکسالی خود شده و با این روند مصرف و از آن مهم‌تر با این وضعیت هدر رفت، روزگار آسانی در انتظار ما نیست. این نگاه دولت برای اصلاح الگوی مصرف که تنها محدود به هشدار به مشترکان عمدتا خانگی می‌شود و غفلت از هدررفت بخش کشاورزی و فرسودگی شبکه که آن نیز در این سال‌ها چاشنی سرانه بالای مصرف آب در کشور بوده‌است نیز از اصلی‌ترین تغییراتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.