الف - این سه ماه تعطیل است؟

نیازهای فراغتی مردم و برنامه ریزی اوقات فراغت؛

در بسياري از كشورها برنامه‌ريزي اوقات فراغت، از جمله برنامه‌هاي اولويت دار محسوب مي‌شود و مختص فصل خاصي از سال نيست. اين در حاليست كه در كشور ما مسئولان معمولاً مدت كوتاهي به تابستان مانده به فكر اوقات فراغت و برنامه‌ريزي براي آن مي‌افتند در حالي كه اين امر به طور حتم بي‌فايده خواهد بود.توجه به دو واقعيت، ماهيت اوقات فراغت را بيش از پيش آشکار مى سازد؛

اول اين که؛ طبق آمار رسمى درصد بالایی از جمعیت کشورمان در سنین نوجوانى و جوانى هستند.

و دوم؛ جوانان ما در مقايسه با بسیاری کشورها، از تعطيلات طولانى تري برخوردارند.

لذا پاسخ دادن به نيازهاى متنوع آن ها در زمينه اوقات فراغتشان، از جنبه اخلاقى و تربيتى اهميت فراوان دارد.
کارکردهاي اوقات فراغت لحظات فراغت شامل اوقاتی‌ است كه‌ به‌ اختیار افراد می تواند در راه‌ آموختن‌، تربیت‌، مشاركت های‌ داوطلبانه‌ اجتماعی‌ و ... صرف‌ ‌گردد. از آن جا که فرد می‌تواند در اوقات‌ فراغت‌ همان‌ چیزی‌ را كه‌ می‌پسندد انجام‌ دهد قابلیت های انسان غالباً در اوقات‌ فراغت‌ به ظهور می رسد. دست اندرکاران برای مدیریت مناسب اوقات فراغت ابتدا باید با مبانی نظری اوقات فراغت آشنا شوند. برای ورود به این بحث ابتدا لازم است کارکردهای آن در جامعه مشخص گردد. بنابرمطالعات صورت گرفته مهمترین کارکردهای اوقات فراغت عبارتند از:

رفع خستگي: يکي از کاکردهاي مهم اوقات فراغت رفع خستگي و تأمين استراحت فرد است. مسلماً هدف از اين اوقات بطالت نيست بلکه زماني است که فرد به تمدد اعصاب مي‌پردازد و حاصل آن افزايش بازده است.

تفريح: پس از انجام کار در زمانی طولانی انسان نياز دارد تا زمانی را صرف تفريح کند.

شکوفايي استعدادها: استعدادهاي انسان اگر در شرایط مساعدي قرار گيرد به فعل تبديل مي‌شوند. اوقات فراغت يکي از اين موقعيت هاي مناسب است که فرد مي‌تواند با استفاده از آن به شناسایي و تقويت استعدادهاي خود بپردازد.

رشد اجتماعي و معنوی فرد: تقویت سرمایه اجتماعی، تقویت هویت دینی و ملی، کاهش آسیب های اجتماعی، کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی وکمک به رشد اجتماعی فرد از مهم ترين كاركردهاي اجتماعي اوقات فراغت است.

ضرورت توجه به نیازهای فراغتی مردم در سنین مختلف
خدمات فراغتی در هر جامعه برمبنای نیازهای فراغتی مردم بنا شده است. این نیازها عمدتاً اجتماعی هستند و در طول زندگی تغییر ‏پذیرند. زیرا علایق و فعالیت‏های انسان‏ها تغییر می‏کند. برخی از دل‏مشغولی‏ها هرچند در تمام مدت زندگی ممکن است وجود داشته باشد، اما در یک مرحله خاص از زندگی برجسته و نمایان می‏شود. براین اساس نظام برنامه ریزی برای اوقات فراغت باید براساس گروه های سنی و به صورت تخصصی صورت پذیرد. مراحل اصلی زندگی را به شرح؛ کودکی و نوجوانی، جوانی، میانسالی و سالمندی(بازنشستگی) برشمرده‏اند که مسلماً نظام برنامه ای واجرایی متفاوتی را مطالبه می نماید.

فهرست نیازهای عمده ای را برای تعیین «نیازهای فراغت» مردم شناسایی شده اند که عبارتند از:

نیازهای؛ "تجربه ‏های جدید(مثل مسافرت و ماجراجویی)، استراحت و تفریح، فعالیت جسمی و سلامتی، کسب هویت، امنیت، برتری(یعنی توان کنترل دیگران در محیط)، تعامل و ارتباط با دیگران، فعالیت ذهنی و خلاقیت، مفیدبودن".

برای برنامه ‏ریزی فراغت، می‏توان به وسيله نیازسنجی‏ ها از انگیزه ‏های پنهان، علایق، عادت ها و دانش افراد آگاه شد.آگاهی از ویژگی‏ های جمعیت‏ شناختی، چگونگی استفاده از زمان، رفتار مردم در اوقات فراغت و نگرش آنها به موضوع فراغت، از راه‏ های عملی این نیازسنجی است. شناسایی الگوهای فراغت افراد مستلزم ارزیابی ‏های کمی و کیفی است.

عادت هاي ايرانيان در گذران اوقات فراغت
در ایران گذران اوقات فراغت از گذشته تا به حال تغيير یافته و گذران اوقات فراغت مردم از خارج خانه به درون خانه ها راه يافته است. آمارها نشان مي دهد بيشتر وقت صرف تماشای تلويزيون و متأسفانه وقت کمتري صرف مطالعه مي شود. البته سينما، پارک ها و تئاتر هنوز هم جز گذران اوقات فراغت محسوب مي شود.

در گذشته مردم عموماً اوقات فراغت شان را به ميان طبيعت و ييلاق هاي اطراف شهر مي رفتند، البته کساني که از توان مالي برخوردارباشند و وسيله نقليه شخصي داشته باشند هنوز هم گاهي به اين شيوه اوقات فراغت را سپري مي کنند.شناساندن معنا و مفهوم صحیح فراغت به مردم خود از عوامل مهمّ استفاده بهینه از این اوقات است.

بسیارى از افراد و خانواده‏ ها، تصوّرشان از اوقات فراغت بسیار سطحى است. بسیاری این فرصت ها را به معناى بیهوده گذرانى و سرگرمى هاى بى‏ حاصل تلقّى کرده‏ اند. در نتیجه در ایام فراغت فرزندانشان را به اختیار خود رها کرده اند. غافل از آنکه فرزندان در خانه و یا محیط ‏هاى دیگر به امور بیهوده و گاه مبتذل مشغول مى ‏شوند. توجه و به کارگيرى توصيه هاى زيرتوسط متولیان امور در تنظيم اوقات فراغت بسيار تعيين کننده است:

•    برنامه ريزي اوقات فراغت نوجوانان و جوانان با مشورت خود آنان انجام پذيرد.
•    برنامه اوقات فراغت، لازم است با توجه به علاقه و سنين افراد تنظيم شود.
•    تنظيم اوقات فراغت، به گونه اى باشد که حداقل به يک نياز روحى فرد پاسخ دهد.
•    برنامه اوقات فراغت بايد از جاذبه بالايى برخوردار باشد. رعايت تنوع روحى نوجوانان و جوانان از عوامل موفقيت برنامه است.
•    معمولاً در اوقات فراغت، نرخ جرائم و بزهکارى ها افزايش مى يابد لذا مراقبت از حيات اجتماعى و معاشرت ها در ايام فراغت، يک ضرورت غير قابل انکار است.
•    تشويق نسل جوان به داشتن برنامه اى مفيد و جامع که شامل؛ "ورزش، کتابخوانى، جبران عقب افتادگى هاى آموزشى، پرورش هنر و سليقه هاى متنوع، آموزش مهارت هاى زندگى اجتماعى، تعليم دوره هاى مختلف زبان و رايانه، تقويت مبانى دينى و اخلاقى، مطالعه زندگى نامه پيشوايان الهى و ... " باشد، آنان را در تحقق زندگى متعادل و سالم يارى مي نمايد.

سخن پایانی
اوقات فراغت از آن موضوع هاي کليشه اي است که هر سال بارسیدن تعطیلات سوژه ي رسانه ها می شود. هرساله دستگاه های مسئول مثل؛ آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ورزش و جوانان، بسیج و ... با ارایه آمار و گزارش های مختلف از موفقیت نهاد خود در غنی سازی اوقات فراغت سخن به میان می آورند. حال آنکه که اكثر تلاش آن ها فقط در برگزاری کلاس های هنری، ورزشی و اردوها خلاصه شده و مهم تر اینکه این آمار و ارقامی که در استان هاي مختلف برای فعالیت هاي فراغتي از سوی سازمان های ذیربط انجام می گیرد بیشتر جنبه کمی قضیه را در برداشته و بعد کیفی توجه نمی شود.

هدف از فعالیت های اوقات فراغت کسب آرامش و لذت همراه با تدبیر و آموزش است. در این مسیر خانواده و نهادهای متولی غنی سازی اوقات فراغت مي بايست در برنامه ریزی های خود نیازها و علايق جوانان و نوجوانان را مدنظر داشته باشند. عمر عزیز انسان گرانبهاتر از آن است که به غفلت و بطالت بگذرد.در فرهنگ اسلامى، فراغت به معناى بيکارى، بطالت و تنبلى وجود نداشته و انسان مسلمان نمى ‏تواند وقت را به بیهودگى بگذراند.