الف - آیا ایران باعث اتحاد ناهمگون عربستان- ترکیه و مصر می‌شود

آیا ایران باعث اتحاد ناهمگون عربستان- ترکیه و مصر می‌شود

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، همزمان روانه ریاض شدند تا با مقامات جدید عربستان رایزنی‌های دوجانبه داشته باشند. اگر چه هم اردوغان و هم سیسی هر گونه هماهنگی از پيش تعيين شده در این باره را انکار نموده و آن را تصادفی دانسته‌اند اما به نظر می‌رسد تغییر و تحولاتی در روابط عربستان با کشورهای منطقه در حال وقوع است.

در طول یک ماه اخیر ابتدا صباح احمد جابر الصباح، امیر کویت، به عربستان رفت. بعد از آن محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی، از ریاض دیدار کرد. پس از آن نیز شیخ تمیم، امیر قطر، ضمن سفر به عربستان با پادشاه این کشور دیدار و گفت و گو کرد. این سفرها نشان دهنده تلاش مقامات ریاض برای پیشبرد سیاست‌های منطقه ای با محوریت عربستان می‌باشند. این فعالیت‌های دیپلماتیک را می‌توان در چارچوب تلاش عربستان برای هماهنگ کردن موضع کشورهای حاشیه خلیج فارس درباره مجموعه موضوعات سیاسی منطقه دانست.

در این زمینه باید توجه داشت که رسیدن سلمان بن عبدالعزیز به قدرت، همزمان با مجموعه تحولاتی بود که سبب کاهش نفوذ عربستان و متحدانش و افزایش وجهه ایران در منطقه بود: جنبش انصارالله قدرت را در یمن به دست گرفته است؛ ارتش سوریه در چندین جبهه بر تروریست‌ها فائق آمده است؛ پیشرفت‌های قابل توجهی در مبارزه با داعش در عراق و سوریه به دست آمده و واشنگتن برای تضعیف داعش به شدت نیازمند ایران شده؛ مذاکرات هسته ای شاهد پیشرفت است و احتمال رسیدن به توافق افزایش یافته و برخی این موضوع را این گونه تعبیر کرده‌اند که قدرت ایران در منطقه باز هم افزایش خواهد یافت.

دلایل سفر السیسی به عربستان
یقیناً سیسی به این دلیل به عربستان رفته تا بتواند همچون گذشته (در زمان ملک عبدالله) حمایت‌ مالی و سیاسی سعودی‌ها را به خود جلب کند و بدین وسیله هرچند مقطعی بتواند با بحران‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشورش مقابله کند.

تمامی سیاستمداران مصری بر این موضوع اتفاق نظر دارند که سفر رئیس جمهور کشورشان به ریاض با دو هدف مهم صورت می‌گیرد: نخست همکاری امنیتی در مبارزه با خطر تروریسم در منطقه به خصوص پس از سفر چند روز پیش عبدالله دوم شاه اردن به مصر و اوضاع در یمن و دوم بررسی روند آشتی مصر و قطر که با میانجیگری عربستان پیگیری می‌شود.

پایگاه خبری رأی الیوم گزارش داده است كه گفت و گوهای روز یکشنبه ملک سلمان بن عبدالعزیز و سیسی در ریاض درباره پیشنهاد تشکیل یک نیروی عربی مشترک برای مبارزه با تروریسم است و قاهره اصرار دارد این نیرو حتی در صورت مخالفت اتحادیه عرب تشکیل شود. الحیات چاپ لندن نیز در مطلبی عنوان داشته است: پیشنهاد تشکیل قوای مشترک بنا بر توافقنامه دفاع عربی مشترک است که شالوده آن بر پایه نیروهای نظامی مصر با مشارکت نمادین نیروهای سایر کشورها قرار دارد.

اين در حالي است كه سیسی ديروز در مصاحبه با شبکه‌های خبری الحدث و العربیه در قبال سوریه موضعی متفاوت از رئیس جمهور پیشین مصر اتخاذ كرد و ضمن تاکید بر وحدت سوریه، حل مشکل را نیازمند اقدام جمعی برای حل این بحران دانست.

سیسی در این مصاحبه درباره تشکیل نیروی نظامی مشترک میان کشورهای عربی برای مبارزه با تروریسم گفت: ما این مساله را مطرح کرده‌ایم و فرصت برای بحث و گفت‌وگو در این باره وجود دارد. به عقیده من عربستان، امارات، کویت و اردن در این زمینه همکاری می‌کنند. عبدالله دوم، پادشاه اردن نیز این مساله را تأیید کرده و ما در حال حاضر نیاز به اجرای این طرح داریم.

همزمان شبکه تلویزیونی بی بی سی عربی گزارش داده است كه اکنون یمن گزینه ای برای مداخله است، زیرا باب المندب که در امتداد کانال سوئز است در معرض تهدید قرار دارد و از سوی دیگر دولت قانونی این کشور در معرض تهدید است و به عدن انتقال یافته و بحران ناشی از حمله حوثی‌ها به حکومت قانونی یمن احتمالاً ایجاب می‌کند که نیروهای عربی وارد عمل شوند.

دلایل سفر اردوغان به عربستان
در این بین سفر اردوغان به عربستان از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است و می‌تواند آغازگر فصل جدیدی از روابط میان دو کشور باشد. روابط عربستان و ترکیه در دوره زمامداری عبدالله بن عبدالعزیز به علت حمایت آنکارا از اخوان المسلمین مصر به تیرگی گرایید زیرا ریاض این گروه را تروریستی می‌دانست. همچنین آنکارا و ریاض دیدگاه‌های متفاوتی در مورد مصر، لیبی و سوریه دارند اما نگرانی‌هایشان در مورد گسترش نفوذ ایران در منطقه خلیج فارس یکسان است.

این در حالی است که اردوغان در خارج از ترکیه با چالش‌های جدی مواجه شده و سیاست‌های مداخله جويانه اردوغان با شکست‌های پي در پي همراه شده است. به همين دليل برخی از تحلیلگران بر این باورند که اردوغان با این سفر قصد دارد انزوای بین‌المللی خود را از بین ببرد و سیاست منطقه ای خود را ترمیم کند.

در چند سال اخیر گروه‌های اخوان‌المسلمین که از سوی قطر و ترکیه به شدت حمایت می‌شدند دچار ناکامی‌های عديده اي شدند و حکومت را در مصر، تونس و به طور محدود در لیبی از دست داده‌اند و به تدریج در حال خروج از گردونه سیاسی هستند. در سوریه، نیز رویای ترک‌ها برای سرنگونی نظام بشار اسد و سر کار آمدن گروه‌های اخوانی بر باد رفته است. اگر چه آمریکا نوزدهم فوریه گذشته توافقنامه آموزش تروریست‌ها را با ترکیه امضا کردند و رسانه‌ها اخیراً عنوان کرده‌اند که عملیات آموزش تروریست‌هایی که واشنگتن آنان را مخالفان میانه‌رو در سوریه توصیف می‌کند در پادگان‌های ارتش این کشور و در شهر «کر شهیر» در جنوب شرقی آنکارا آغاز شده است.

آیا ائتلاف جدیدی در راه است؟
همان طور که گفته شد از چهار هفته پیش، عربستان صحنه رفت وآمدهای متعدد هئیت های دیپلماتیک بوده كه به منظور هماهنگي و پی بردن به رویکردها و مواضع مقامات جديد سعودی‌ها انجام شده است.

در این بین روزنامه لبنانی الاخبار در مطلبی به بررسی روندهای جدید سیاست خارجی عربستان سعودی پرداخته و می‌نویسد سیاست جدید عربستان بر مبنای شکل دادن به یک اتحاد منطقه ای علیه ایران و بهبود روابط با ترکیه، قطر و اخوان المسلمین قرار دارد.

اما باید توجه داشت که روابط ترکیه و عربستان از سه قرن پیش تا کنون روابط خوبی نبوده است، زیرا همواره بین مراجع اهل تسنن و ميان مکه و استانبول و الازهر درگیری وجود داشته و هر گونه ائتلاف بین دو طرف از این مراجع به ضرر طرف سوم بوده است.

همچنین بعید است به این زودی‌ها بین این کشورها اتحاد همه جانبه ای صورت بگیرد اما تنها نقطه مشترک عربستان، ترکیه و مصر جلوگیری از قدرت یابی ایران شیعی در منطقه است.

به همین دلیل است که شبکه اسکای نیوز در تحلیلی درباره موضع سیسی و سلمان عبدالعزیز گفته است: پرونده دیگری که از میز مذاکرات دو طرف غایب نبود و در خصوص آن توافق و اختلاف نظر وجود داشت پرونده ایران بود. در خصوص کلیات هر دو طرف اختلافی درباره مقابله با تلاش‌های ایران در منطقه عربی و توسعه طلبی‌های آن با ابعاد شیعی با یکدیگر نداشتند اما اختلاف برجسته میان دو طرف در خصوص پرونده سوریه بود. قاهره که خواستار حل سیاسی بحران سوریه است در این خصوص موضعش به تهران نزدیک تر است تا ریاض ضمن آنکه تلاش‌های قاهره برای توسعه روابط با عراق و تقویت نقش خود برای مبارزه با داعش به معنای نزدیک تر بودن دیدگاه این کشور به ایران است.