الف - ضرورت تاسیس سازمان انرژی های نو ایران

توسعه و گسترش انرژي‌هاي تجديدپذير باعث كمك به تحقق اهداف توسعه اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي كشور مي‌شود كه از عوامل اساسي در رسيدن به توسعه پايدار در هر كشوري هستند. استفاده از انرژي‌هاي نو مي‏ تواند باعث كاهش وابستگي به منابع فسيلي و كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي كه تاثير اساسي بر گرمايش جهاني دارند، ‌شود. الف برای بررسی این موضوع با دکتر امیرحسین قرشی کارشناس ارشد انرژی های نو در ایران مصاحبه ای انجام داده که در ادامه می آید.

منظور از انرژی های نو چه نوع انرژی هایی است؟
انرژی های نو به صورت کلی شامل انرژی خورشیدی، انرژی باد ،زمین گرمائی ، بیوماس،بیوگاز،مینی هایدرو و مایکرو هایدرو، جزر و مد دریاها، امواج، پیل سوختی و ... می شود که با توجه به اینکه پایان ناپذیر محسوب می شوند می توان از عبارت انرژیهای تجدیدپذیر برای آنها استفاده نمود. سابقه استفاده از این انرژی ها به هزاران سال قبل بر می گردد که عمدتاً توسط ملل مشرق زمین از جمله ایرانیها مورد بهره برداری قرار گرفته اند. البته استفاده گسترده و تجاری از این انرژیها به دهه ۷۰ قرن بیستم بر می گردد که طی چند دهه بعد به سرعت فناوری این انرژی ها گسترش یافت و اکنون به حدی رسیده که بهره گیری از آنها در صورت رعایت برخی پارامترها، کاملاً مقرون به صرفه شده است.

برای بهره برداری از انرژی های نو چه مواردی باید رعایت شود؟
البته پاسخ به این سوال به صورت علمی و دقیق نیازمندها ساعتها وقت است اما در حد همین مصاحبه بایستی بگویم که به طور کلی انجام گامهای زیر ضروری است:

اولین گام این است که پتانسیل سنجی دقیق برای این منابع انرژی صورت گیرد. این امر نیازمند مطالعات علمی دقیق به ویژه برای نیروگاههای مربوطه است. در گام بعدی بر اساس نتایج مطالعات در گام قبل، نسبت به طراحی دقیق تجهیزات و سایت مربوطه اقدام می گردد. سپس ساخت و نصب تجهیزات در مکان مورد نظر انجام می شود. مرحله بهره برداری نیز بایستی به شکلی باشد که این تجهیزات و یا نیروگاهها با بالاترین راندمان در حال تولید انرژی باشند. هر گونه کوتاهی یا محاسبه نادرست در گامهای فوق منجر به کاهش بهره وری و یا بلا استفاده ماندن این تجهیزات و از بین رفتن سرمایه¬ها خواهد شد که مثالهای زیادی می توان در این مورد ارائه داد.

وضعیت ایران در این زمینه چگونه است؟
سرزمین ایران از حیث پتانسیل انواع انرژی های تجدید پذیر با توجه به موقعیت اقلیمی خاص خود، از پتانسیل بسیار بالائی برخوردار است. به ویژه در زمینه انرژی خورشیدی و انرژی باد. از سوی دیگر نیروهای بومی و توانمدی تخصصی داخلی خوبی در ایران وجود دارد که امکان استفاده از این انرژی ها را با حداقل نیاز به خارج قابل توسعه می کند. اما بایستی این را گفت که متاسفانه تاکنون آنگونه که شایسته این پتانسیل و توانائی توسعه ای کشور بوده عمل نشده و شاهد هستیم با وجود گذشت چند دهه فعالیت در زمینه انرژی ها نو در ایران، هنوز جایگاه مناسبی در این زمینه حتی در منطقه خاورمیانه نیافته ایم که این امر عمدتاً به برنامه ریزی پراکنده، هدف گذاری نامناسب و نیز عدم بهره گیری مناسب از نیروهای بومی متخصص بوده است.

الان می بینیم که کشور ما که در زمینه تحقیقات و ساخت تجهیزات تا چند سال پیش در منطقه پیشتاز بود، تبدیل به وارد کننده تجهیزات عمدتاً بی کیفیت از چین، هند و ترکیه شده که مشکلات بسیاری برای این بخش به وجود آورده است و این مساله برای عموم مردم تصویر ذهنی بدی نسبت به استفاده از این انرژی ها ایجاد نموده و موجب از دست رفتن اعتماد آنها و فرهنگ سازی منفی نسبت به جایگزینی سوخت فسیلی با این انرژی ها شده است. همچنین بایستی این را گفت که اجرای برنامه هدفمندسازی یارانه ها، فرصتی تاریخی برای گسترش استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به بهترین شکل به وجود آورد اما به جای اینکه با تکیه بر توان داخلی از این فرصت بهره بگیریم شروع به واردات گسترده تجهیزات از چین و غیره کردیم و بازار توسط شرکتهای واردکننده عمدتاً غیر متخصص و قطعات بی کیفیت اشباع شد؛ به طوریکه بسیاری از سازندگان مطرح و با سابقه در کشور با مشکلات شدید اقتصادی مواجه شده و بعضاً تعطیل شدند.

این سوال مطرح می شود که ایران با توجه به منابع گسترده انرژی فسیلی اساساً چه احتیاجی به این نوع انرژیها دارد.
این امر اکنون دیگر بدیهی است که با توجه به روند افزایش تقاضای مصرف انرژی در کشور از سوئی و کاهش منابع انرژی فسیلی طی دهه های آینده، نیازمند سایر منابع انرژی به ویژه انرژی های نو هستیم. این در حالی است که ما هم اکنون هم به دلایل متعدد دچار کمبود در تامین انرژی هستیم و آنگونه که باید نمی توانیم نیازهای انرژی بخشهای مختلف را تامین کنیم که مثال آن کمبود گاز در روزهای سرد زمستان است که سالهاست دچار آن هستیم. ما بایستی توجه کافی داشته باشیم که ذخایر انرژی های فسیلی بالاخره تمام شدنی و تجدید ناپذیرهستند و دیگر اینکه نیاز ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه مرتباً رو به افزایش است که پیش بینی شده تا سال۱۴۰۴ و افق چشم انداز بیست ساله با رشد اقتصادی ۸ درصدی، فقط در بخش الکتریسیته به حدود ۲۰۰ هزار مگاوات برسد که فقط بخشی از آن یعنی ۲۰۰۰۰ مگاوات، از انرژی هسته ای تامین خواهد شد که آن هم منوط به نبود محدودیتهای فعلی در این خصوص است. بدین ترتیب تامین این نیاز اساسی کشور فقط با داشتن سهم مناسب برای انرژی های نو قابل دستیابی خواهد بود.

راهکار چیست؟ راهکاری که بتواند از آغاز تا بهره برداری از این نوع انرژی به ما کمک کند؟
برای برداشت گامهای بنیادی در این خصوص با توجه به تجارب موجود ما نیازمند اقدامات جدی در زمینه های زیر هستیم:
ابتدا نیاز است یک تشکیلات منسجم و دارای جایگاه مهم در حوزه معاونت های ریاست جمهوری تحت عنوان "سازمان انرژی های نو" داشته باشیم که مستقیماً زیر نظر ریاست جمهوری باشد. طرح این موضوع را بنده در سال ۱۳۷۶ برای اولین بار به ریاست جمهوری وقت ارائه کردم که مبنای آن تجارب سایر کشورها به ویژه هندوستان به عنوان یک کشور در حال توسعه ، بود.

در هندوستان وزارت انرژی های تجدید پذیر حدود بیست سال است که تاسیس شده و در تمام زمینه های مطالعاتی، تحقیقاتی، اجرایی و عملیاتی در این حوزه کار می کند و دارای ردیف بودجه ای عظیمی است به شکلی که عموماً این بودجه پس از بودجه دفاعی و امنیتی دومین رتبه را در بودجه دولت دارد.تاسیس چنین سازمانی نه تنها باعث اشتغال زایی گسترده در بخش انرژی های نو کشور می شد، بلکه تربیت نیروی انسانی متخصص در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در این حوزه نیز هدفمند تر کرده و از موازی کاری و پراکنده کاری جلوگیری به عمل می آورد.

بر اساس دستور ریاست جمهور محترم وقت و پیگیری های صورت گرفته سرانجام در سال ۱۳۸۰ بر مبنای همان پیشنهاد مقرر شد در یک بازه زمانی شش ماهه با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری و نیز همکاری با کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، سندی کارشناسی در خصوص چارچوب و وظائف این سازمان استخراج و به مراجع ذیربط ارائه شود که اینگونه هم شد اما متاسفانه این ایده و سند کارشناسی شده، به طور ناقص در سالهای بعد اعمال شد و در ادامه، ایده سازمان انرژی های نو نهایتاً تبدیل به یک شرکت زیر مجموعه وزارت نیرو شد.

در نتیجه متاسفانه اهداف سند کارشناسی مزبور محقق نشد و ما امروزه شاهد انواع مشکلات در این حوزه هستیم که تنها یک مورد آن این است که در حال حاضر هر فردی با مختصر سرمایه ای که در اختیار دارد وارد این حوزه شده و با وارد کردن قطعات بی کیفیت باعث لطمه زدن به توسعه انرژی های نو در کشور چنان که گفته شد ، گردیده است.

همچنین بر اساس پیشنهاد بنده در همان سال ، برای تربیت و توسعه نیروی انسانی متخصص انرژی های نو در کشور، می خواستیم دانشکده های مهندسی انرژی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی داشته باشیم که این ایده با وجود دستور آیت الله هاشمی ریاست جمهور وقت مبنی بر همکاری وزارت علوم و دانشگاه آزاد مبنی بر اجرایی کردن آن، با تغییر دولت و به تبع آن تغییر سیاست ها مسکوت ماند و بعداً به طور ناقص و پراکنده در برخی دانشگاه ها با راه اندازی رشته مدیریت انرژی و ... اجرا شد. اینجانب در ماههای اخیر نسخه ای از سند کارشناسی مزبور را مجدداً برای معاون محترم برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهور جناب آقای دکتر نوبخت جهت استحضار ارسال کردم که امیدوارم مورد توجه و عنایت ایشان و دولت تدبیر و امید قرار گیرد.

به هر صورت از دید بنده تاسیس چنین سازمانی با جایگاه نظارتی همچون سازمان حفاظت محیط زیست در اسرع وقت از ضروریات است. با تاسیس چنین سازمانی ،اقدام بعدی،هدایت تحقیقات در این زمینه توسط این سازمان در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی است تا بر اساس نیازهای کشور تحقیقات صورت گیرد. در مرحله بعد، ساماندهی شرکتهای دارای تخصص و صلاحیت در این زمینه و رتبه بندی مجدد آنها بایستی در دستورکار قرار گیرد تا هر فرد غیر متخصصی به خود اجازه ندهد با تاسیس یک کارگاه و یا واردات از کشورهای دیگر به این بازار وارد شود. در این راستا بایستی دستورالعملهای دقیق تدوین شود. دیگر اقدامی که بایستی صورت گیرد همکاری سازمان نظام مهندسی با سازمان پیشنهادی برای نظارت دقیق بر مراحل اجرا و بهره برداری از تجهیزات مرتبط است.

ارزیابی شما از آینده انرژی های نو در کشور چیست؟
باید اینجا عرض کنم که با ادامه روند فعلی به شکلی که در حال حاضر کار انجام می شود، به طور حتم در این زمینه پیشرفت قابل توجهی نخواهیم داشت.چرا که در درجه اول صرفه اقتصادی برای کشور ندارد مگر اینکه منابع فسیلی ما به اتمام برسد و مجبور به استفاده از انرژی های نو شویم. در درجه دوم قادر به فرهنگ سازی مثبت و ترغیب عموم به استفاده از این انرژی¬ها نخواهیم بود، چرا که همانگونه که گفته شد اعتماد عمومی نسبت به کارائی و بهره وری استفاده از این انرژی ها به تدریج از بین خواهد رفت.

در حالیکه اگر در مسیر درست قرار بگیریم استفاده از منابع انرژی های نو همین امروز هم بسیار مقرون به صرفه خواهد بود. ضمن آنکه سبد متنوعی از انواع منابع انرژی تجدید پذیر برای تامین انرژی کشور متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه از کشور خواهیم داشت که نه تنها ما را از وابستگی به سوختهای فسیلی بی نیاز می کند بلکه کمک بسیاری برای حل سایر مشکلات کشور همچون آلودگی محیط زیست و حفظ منابع طبیعی خواهد داشت و این از اصلی ترین بنیان¬های توسعه پایدار مورد نظر در چشم انداز بیست ساله کشور است که به خواست خدا با کمک این انرژی ها دسترسی به آن ممکن خواهد شد.

این نکته را هم به صحبت هایم اضافه کنم که هرچند افراد علاقه¬مند زیادی در زمینه انرژی های نو هستند که بر حسب علاقه خود در این زمینه اظهارنظر می کنند اما متاسفانه متخصصین آکادمیک در این رشته در کشور معدود هستند که لازمست با راه اندازی دانشکده ها و گروههای آموزشی مربوطه در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، معضلات مربوط به اقدامات غیر تخصصی و سلیقه ای نیز به تدریج مرتفع شود.