الف - چالش های خطرآفرین رسیدن به توافق در ماراتن هسته ای

چالش های خطرآفرین رسیدن به توافق در ماراتن هسته ای

اگر چه ایران و کشورهای گروه ۱+۵ در تاریخ ۱۳ فروردین ماه به تفاهم اولیه ای دست یافتند که باید مبنایی برای توافق نامه جامع هسته ای باشد اما بدون شک تا رسیدن به تفاهم کامل در تیرماه راه پرفراز و نشیبی مانده که ممکن است در نهایت ماراتن مذاکرات را به امری بدون اعلام نتیجه و توافق منتهی کند. از عوامل مهمی که در این مسیر پر پیچ و خم، چالش آفرین و مشکل ساز هستند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اختلافات کنگره و کاخ سفید/ وجود لابی عربی- صهیونیستی
بدون شک یکی از عواملی که دست یابی به یک توافق نهایی را با چالش جدی مواجه می کند وجود اختلافات و دو دستگی در هئیت حاکمه آمریکا است. اصولاً چگونگی تعامل با ایران و حل مناقشه هسته ای باعث شده تا در آمریکا، کنگره و کاخ سفید رو در روی هم قرار گیرند. از آن جا که مسئله هسته ای یک موضوع بسیار مهم و حیاتی به حساب می آید و اگر اوباما بتواند به یک توافق با ایران دست پیدا کند موفقیت بسیار بزرگی در سیاست خارجی کسب کرده است که در نهایت می تواند به تقویت موقعیت دموکرات ها در انتخابات ریاست جمهوری منجر شود.

در حال حاضر چندین نفر از نامزدهای جمهوریخواهان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶، مخالف چارچوب اعلام شده بیانیه سوئیس هستند و انتقادات فراوانی را متوجه رویکرد اوباما در این زمینه کرده اند.

البته کنگره، علیرغم فرصت های فراوانی که از زمان توافق موقت بین ایران و ۱+۵ برای اقدام علیه ایران داشته، هر بار از آن خودداری کرده و به نظر می رسد هیچ فردی در کنگره مایل به قبول مسئولیت شکست دیپلماسی یا اتخاذ گزینه های بسیار غیر محتمل تری همچون اقدام نظامی محدود نیست. البته نباید این نکته این گونه تفسیر شود که مخالفان توافق، منفعل خواهند ماند. این امر وقتی اهمیت دوچندانی می یابد که بدانیم در ارتباط با این موضوع، ائتلاف و هم پیمانی ناگسستنی بین اسرائیل و عربستان سعودی و همچنین نومحافظه کاران آمریکایی صورت گرفته که به شدت مخالف رسیدن به توافق و هر گونه امتیاز دادن به ایران هستند.

به همین دلیل است که نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی، در سخنرانی خود در کنگره خطر داعش را در مقایسه با آنچه که ادعا می کند تهدیدی بزرگتر از سوی ایران است، بی اهمیت می داند و تروریست های تکفیری را در مقایسه با ایران همانند افرادی مزاحم توصیف می کند که « مسلح به چاقوهای قصابی، تسلیحات به غنیمت گرفته شده از دیگران و یوتیوب» هستند.

شکاف های درونی ۱+۵
موضوع دیگری که در راه رسیدن به توافق هسته ای می تواند مانند یک شمشیر دو لبه عمل کند به اختلافات و شکاف های درونی اعضای گروه ۱+۵ بر می گردد. مسئله ای که در مذاکرات گذشته و در رایزنی های اخیر در لوزان سوئیس نیز شاهد آن بودیم. به واقع این اختلافات از یک طرف می تواند دست ایران را برای چانه زنی و تحت فشار گذاشتن آمریکا برای امتیازگیری بیشتر باز بگذارد اما از طرف دیگر از آن جا که گفت و گو با طرف های مختلف، اقناع آن ها و رسیدن به راه حل ها زمان زیادی را می برد بالقوه این امر محتمل است که در نهایت مذاکرات فرسایشی بشود که به توافق جامع و نهایی ختم نگردد.

به نظر می رسد در مذاکرات اخیر، مخالفت هایی میان آمریکا و متحدان اروپایی‌اش از یک سو و روسیه و چین از طرف دیگر رخ داده است. در این باره غیبت وزرای خارجه روسیه و چین نیز در هنگام قرائت بیانیه سوئیس منجر به گمانه زنی های مختلفی شد.

در این ارتباط برخی منابع غربي چند روز قبل از رسیدن به تفاهم لوزان عنوان کردند که كشورهاي غربي خواهان اين هستند در صورتي كه ايران در بازه زماني اعتمادسازي به تعهدات خود عمل نكند، تمامي تحريم هاي وضع شده به يكباره فعال شوند. اين در حاليست كه علاوه بر ايران، روسيه و چين هم با اين امر مخالفت ورزيده اند. پكن و مسكو در اين گفتگوها تاكيد كردند هر نوع سرباز زدن ايران از تعهدات احتمالي بايد سبب بررسي مجدد پرونده ايران در شوراي امنيت شود، نه اينكه همه تحريم ها به يكباره و اتوماتيك فعال شوند.

همچنین برخی رسانه های غربی در هنگام رایزنی های اخیر در سوئیس معتقد بودند که اختلافات جدی بین کشورهای اتحادیه اروپا و آمریکا روی داده است. اختلافاتی که بیشتر در خصوص مسائلی مانند رفع تحریمها و موضوع تحقیق و توسعه بوده است. شکاف هایی که از همان مراحل ابتدایی مذاکرات هسته ای وجود داشته و به اندازه ای گویا بوده که لوران فابیوس را به یک فرد خاص در میدان مذاکرات هسته ای تبدیل کرده است.

در همین ارتباط روزنامه گاردین در همان روزهای ابتدایی مذاکرات لوزان مدعی شد که اختلاف اصلی آمریکا و فرانسه بر سر نحوه لغو تحریم ها است. آمریکا پیشنهاد لغو مرحله ای تحریم های سازمان ملل را در مقابل افدامات اعتماد ساز ایران داده است، اما فرانسه تنها خواستار لغو نمادین تحریم های اعمال شده است.

به نظرمی رسد موضع سرسختانه فرانسه در مذاکرات، برآمده از روابط نزدیک و تنگاتنگ پاریس با عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی است. به خصوص این که اگر بدانیم فرانسه در خلیج فارس و در کشورهای عربستان و امارات پایگاه نظامی دارد. علاوه بر این، این دو کشور از خریداران عمده تسلیحات فرانسوی هستند.

قرائت ها و برداشت های ناهمسوی آمریکا و ایران
یکی دیگر از خطرات، قرائت ها و برداشت های ناهمسو آمریکا و ایران پس از مذاکرات لوزان است. در واقع پس از اعلام رسیدن به تفاهم در سوئیس، ظریف و موگرینی، بیانیه مشترکی را صادر کردند اما هم رسانه های ایران به نقل از وزارت خارجه مبادرت به انتشار متنی پیرامون مفاد تفاهم نامه کرده اند و هم کاخ سفید دست به انتشار فکت شیتی دو صفحه ای زد.

چنان چه محمدجواد ظریف بعد از برگشتن از لوزان و حضور در برنامه زنده تلویزیونی تصریح کرد: ما به دلیل بیان مواضع خلاف بیانیه لوزان به کری رسما اعتراض کردیم. در مورد تعلیق تحریم‌ها نماینده اتحادیه اروپا به شرمن ایمیل زده بود که چرا موضع ما را خلاف گفتید و حتی به خود کری هم اعتراض رسمی کرده است. ظریف خاطر نشان کرد: ما در ژنو تفسیر ندادیم بلکه عین توافق را بیرون دادیم اما آن ها فکت شیت دادند.

حال که هیچ متن رسمی منتشر شده ای که به شرح توافق واقعی بین طرفین مذاکره کننده بپردازد وجود ندارد، این برداشت ها و قرائت های ناهمخوان اگر بخواهد ادامه پیدا کند به احتمال خیلی زیاد دردسرساز خواهد شد؛ چرا که دو طرف برای رسیدن به توافق جامع تنها تا تیرماه فرصت دارند.