الف - در توافق هسته اي پناه بردن به شوراي امنيت از ترس كنگره كارساز است؟

در توافق هسته اي پناه بردن به شوراي امنيت از ترس كنگره كارساز است؟

از دیروز مذاکره هسته‌ای ایران و اعضای ۱+۵ برای آخرین بار در سال ۹۳ در لوزان سوئیس شروع شد. به نظر می رسد رایزنی ها در روزهای پایانی مهلت ضرب الاجل دستیابی به یک توافق جامع، به مراحل حساس و تعیین‌کننده ای رسیده است. البته هنوز موانع مهمی باقی مانده که حل نشده‌اند.

یکی از این مسائل چگونگی لغو تحریم‌ها است و ایران با رایزنی با ایالات متحده و شرکای مذاکره‌کننده‌اش (روسیه، انگلستان، چین، فرانسه و آلمان) در تلاش است تا توافقنامه جامعی تدوین شود که طرحی را برای لغو محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی دولت آمریکا، کنگره، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل شکل دهد. این در حالی است که اعضای کنگره اعلام کرده اند در صورت دستیابی به هر گونه توافق میان ایران و غرب، برداشتن تحریم‌ها منوط به تصویب کنگره و نیز قوانین جدید در این زمینه است.

همچنین اخیراً اعضای کنگره اقداماتی را در راستای کارشکنی برای رسیدن به توافق انجام داده‌اند و با دعوت از نتانیاهو برای سخنرانی و ارسال نامه، تلاش کردند تا در لحظه‌های پایانی مهلت مقرر، راه را برای دستیابی به توافق هسته‌ای مسدود کنند. در این باره سناتور میچ مک‌کانل، رهبر اکثریت جمهوریخواه در سنای آمریکا گفته است که باراک اوباما، رئیس جمهور این کشور، در آستانه یک توافق بسیار بد با ایران است.

به همین دلیل است که یکی از مسائل مهم در مذاکرات ضمانت اجرایی توافق است و خبرها حاکی از این است که طرفین در تلاشند تا هر گونه توافق احتمالی را برای پایان دادن به چالش هسته‌ای به تأیید شورای امنیت سازمان ملل متحد برسانند. در این باره رویترز روز جمعه گزارش داد که در صورت دستیابی به توافق جامع هسته‌ای با ایران، شورای‌امنیت قطعنامه‌ای صادر می کند.

همچنین محمد جواد ظریف در گفت و گو با هفته نامه «صدا » که شنبه ۱۶ اسفند منتشر شد، درباره توافق احتمالی کشورهای عضو گروه ۱+۵ گفت:«این توافقی است که در یک قطعنامه فصل هفتم منشور ملل مورد تایید قرار می گیرد و در نتیجه به یک توافق بین المللی و الزام آور برای همه دولت ها تبدیل خواهد شد و دولت های فعلی و آتی ایران و آمریکا هم ملزم به رعایت مفاد آن خواهند بود.» وی در ادامه گفت:«هر توافقی که صورت گیرد هم برای دولت کنونی و هم دولت های آینده آمریکا تعهدآور است کمااینکه هم دولت کنونی ایران و هم دولت های آتی ایران آن را خواهند پذیرفت و به مفاد آن احترام خواهند گذاشت.»

سید عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای، نیز در گفت‌وگو با هفته‌نامه مثلث عنوان کرده که توافق نهایی به تصویب شورای امنیت می‌رسد که برای همه کشورها لازم الاجراست و از نظر حقوق بین الملل چه دولت فعلی و چه دولت‌های آتی آمریکا موظف به اجرا هستند و کنگره هم اختیار تغییر دادن آن را ندارد.

اما جنیفر ساکی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، روز جمعه با حضور در شبکه خبری «ام‌ای‌ان‌بی‌سی» گفت در صورتی که توافق با ایران اتفاق بیفتد، باور ما این است که در شورای امنیت سازمان ملل یک رأی‌گیری برای تأیید آن انجام خواهد شد. البته «ساکی» گفت رفع تحریم‌های فصل هفتم شورای امنیت، کنگره را ملزم به لغو تحریم‌ها علیه ایران نمی‌کند. وی افزود تأیید توافق ایران در شورای امنیت تحریم‌ها را برنمی‌دارد و برای اینکه این اتفاق بیفتد به اقدام جداگانه‌ای تحت فصل هفتم این شورا نیاز است.

برخی معتقدند اگر توافق ایران و ۱+۵ در قالب یک قطعنامه تأیید شود، با ناکارآمد شدن سناریوی ایران هراسی و شکست سیاست منزوی‌سازی، فضای روانی که در نتیجه تحریم‌ها شکل گرفته، دچار فروپاشی می‌شود و دایره تهدید مخالفان توافق نیز محدودتر و کار بر آنان دشوار‌تر می‌شود. همچنین تحریم‌های یک‌جانبه و چندجانبه دیگری که در غیر شورای امنیت به تصویب رسیده، بی‌اساس می‌شود زیرا این تحریم‌ها به پشتوانه اجماع بین‌المللی و قطعنامه های شورای امنیت بوده‌اند.

از طرف دیگر بر اساس همین دیدگاه، عبور توافق از کانال شورای امنیت باعث می‌شود که الزامات قانونی برای جلوگیری از نقض آن به وجود آید؛ چرا که مصوبات شورای امنیت از منظر حقوقی برای همه کشورهای عضو سازمان ملل لازم الاجرا است.

اما در مقابل عده ای نیز معتقدند در حقوق بین الملل برای دولت ها به خصوص پنج عضو دائم شورای امنیت ضمانت اجرایی صد درصد وجود نداشته و آنها با استفاده از حق وتو و مصونیتی که سازمان ملل برای آنها قائل شده، می توانند از تعهدات خود شانه خالی کنند. بنابراین چنان چه موافقتنامه هسته ای را آمریکا اجرا نکند، نمی توان اقدامی انجام داد، زیرا اگر اعضای شورای امنیت خواهان اعمال تحریم علیه آمریکا(به عنوان کشوری که قطعنامه را نقض کرده است) باشند، این کشور به راحتی می تواند آن را وتو کند و قعطنامه ضمانت اجرایی خود را از دست می دهد.

اما نکته دیگر این است که به نظر می رسد اگرچه از نظر سیاسی امکان نقض تعهدات در توافق منتفی نمی‌شود اما وجود قطعنامه شورای امنیت عملیات تخریبی علیه توافق را سخت می‌کند و هر دولتی که پس از چنین توافقی بخواهد برخلاف قطعنامه شورای امنیت رفتار و آن را ملغی سازد به سادگی قادر به انجام این کار نخواهد بود.

البته موضوع مهم تر از ضمانت اجرایی این است که در مراحل اولیه و در صورت توافق تا چه اندازه تحریم ها برداشته می شود؛ چرا که اگر چه مسئولین اجرایی کشور تاکید داشته اند که باید تحریم ها یکجا برداشته شود اما به طور کلی اعمال تحریم ها در آمریکا مرحله ای و تصاعدی است و برداشتن آن قطره چکانی است. بنابراین کشورهای غربی نمی‌خواهند «چماقی» را که تاکنون بر اقتصاد ایران اثرگذار بوده، از دست بدهند. از این رو در رسانه های غربی عنوان می شود که در صورت توافق،‌ برنامه‌ای برای لغو تحریم‌ها طی دوره‌ای ۱۰ تا ۱۵ ساله تدوین می‌شود.