الف - به بهانه انفجار منطقه شهران تهران

تصویر کندن و پر کردن خیابان و معابر در شهرها به‌ویژه شهر تهران اتفاق جدیدی نیست. بارها دیده شده که چند روز بعد از آسفالت کردن یک خیابان، کارگران سازمان دیگری اقدام به حفاری در همان نقطه کرده و در پایان آن را با سمبل‌کاری پر کرده و رفته‌اند.

شهر تهران در طول سال‌های متمادی دستخوش تغییرات شهری زیادی شده است. این تغییرات شامل تغییر زیرساخت‌های شهر هم می‌شوند؛ اما آنچه عموماً در مورد این تغییرات به کار گرفته نشده و در ادامه معضلاتی را ایجاد کرده، ناهماهنگی و یکپارچه نبودن آن‌هاست.

این روال ناهماهنگ از آنجا شروع شده که پیش بینی زیرساخت‌های سیستم شهری، حتی در ایجاد محله‌های جدید هم در نظر گرفته نمی‌شود. از میان ۲۲ منطقه شهری در تهران، این مهم تنها در منطقه ۲۲ میسر شده است. این ادعا بر اساس تبلیغات شهرداری برای منطقه مذکور عنوان می‌شود. آنجا که از منطقه ۲۲ با عنوان اولین منطقه تهران مطابق با الگوهای شهرسازی نوین یاد می‌شد.

مطلب فوق در حقیقت بیانگر اصولی نبودن ۲۱ منطقه از کلان‌شهر تهران است. کلان‌شهری که از هر حیث شرایط ویژه‌ای دارد. از نظر زمین‌شناسی همواره از تهران به‌عنوان شهری با احتمال وقوع زلزله‌های بیش از ۷ ریشتر یاد شده است. تخریب وسیع شهری که انواع اقسام ساختمان‌های غیراستاندارد در آن ساخته می‌شود، به‌خودی‌خود اتفاقی عظیم و وحشتناک خواهد بود؛ اما زنگ خطر بعدی و البته مهم در جایی است که بدانیم این پایان کار برای احتمال وقوع زلزله در این شهر انبوه نیست.

از زمانی که مباحث مربوط به آسیب‌شناسی وقوع زلزله و حوادث غیرمترقبه در تهران مطرح شده است؛ خطراتی مطرح شد که با وقوع زلزله وقوع آن‌ها هم احتمالاً کلید می‌خورد.

یکی از این خطرات وجود لوله‌های گاز در سرتاسر شهر تهران است. لوله‌هایی که برای ایجاد رفاه و آسایش مردم در زیر زمین قرار داده شده‌اند؛ اما همین لوله‌های گاز می‌توانند به مانند بمبی تهران را شخم بزنند. نمونه‌ی این‌گونه اتفاقات در زلزله ۱۹۰۶ سانفرانسیکو و ۱۹۲۳ توکیو نیز رخ داده است. اتفاقاتی که جزو بدترین فجایع تاریخ بشر به حساب می‌آیند. ایجاد یک آتش سوزی عظیم و گسترده در منطقه ای که بر اثر زلزله ویران شده، مانند تیر خلاصی بر پیکره‌ی آن شهر است.

در آتش سوزی اخیر شهران که به دلیل شکستن یک لوله گاز رخ داد، نمونه ای کوچک از خطری بزرگ را دیدیم. اتفاقی که امیدواریم زنگ خطری برای مسئولین شهری و سازمان‌های آب، گاز، برق و حتی مخابرات باشد. در حادثه شهران شاهد آن بودیم که ترکیدگی لوله گاز به تأسیسات مخابرات و آب و فاضلاب هم آسیب جدی وارد کرد. بطوریکه آب، برق و تلفن منطقه هم قطع شد.

متراکم بودن مسیر عناصر آب، برق و گاز که هر کدام قدرت تخریب و زیان آوری بالایی دارند، مانند کنار هم قرار دادن اجزای تشکیل دهنده‌ی یک بمب. بمبی که شاید جاشنی انفجاری نداشته باشد اما با بروز اتفاقی مثل حادثه‌ی اخیر می‌تواند فعال شده و خط آفرین و مشکل ساز باشد.

امثال این‌گونه حفاری‌ها و پر کردن‌ها در کنار نبود زیرساخت انتقال نیرو در خیابان‌های شهر، احتمال وقوع مجدد این حوادث را هشدار می‌دهند.

درهم‌پیچیدگی نامنظم و ناهماهنگ تأسیسات شهری مطلبی است که توجه ویژه‌ی مسئولین امر را می‌طلبد. رفع این مشکل نه تنها نیاز مناطق ۲۲ گانه شهر تهران، بلکه تمام کلان‌شهرهای کشور است.