الف - لنگر تورم نرخ ارز بوده نه سالمسازی نقدینگی

کاهش تورم نقطه به نقطه در ماه های اخیر سبب شده است تا تحلیل های متفاوتی راجع به دلایل این کاهش از جانب کارشناسان مطرح شود. در این میان، نظر مسئولین بانک مرکزی بر این است که عمده علت کاهش تورم، سالم سازی نحوه خلق نقدینگی با وجود رشد ۳۰ درصدی حجم نقدینگی بوده است. در واقع ایشان معتقدند که به دلیل سالمسازی نقدینگی و کاهش نقش پایه پولی در آن در کنار سایر عوامل، تورم کاهش داشته اما این بر خلاف ادبیات موجود اقتصادی بوده و لذا لازم است تا مورد بررسی قرار گیرد.

در ادبیات اقتصادی، غیر از عوامل ساختاری و انتظاری که تنها می تواند به تشدید تورم کمک کند و دلیل اصلی آن نمی باشد، تورم فشار تقاضا و تورم فشار هزینه به عنوان عوامل اصلی تورم بیان می شود. تورم فشار تقاضا به این معناست که افزایش تقاضا دلیل اصلی تورم است؛ کسانی که به این نوع تورم عقیده دارند عمده دلیل آن را افزایش حجم نقدینگی می دانند. برای مثال در تحلیل های فریدمن و پولگرایان حجم نقدینگی و رشد آن است که بر تقاضا و در نتیجه تورم در بلندمدت اثرگذار است.

تورم فشار هزینه نیز به این معناست که افزایش هزینه های تولید اعم از قیمت مواد اولیه، نرخ ارزهای خارجی و ... دلیل اصلی تورم است. معتقدین به این نظریه ضمن قبول وجود تورم فشار تقاضا، عامل اصلی تورم را افزایش هزینه های تولید می دانند.

با توجه به این دو دیدگاه به نظر می رسد که رشد حجم نقدینگی عامل مهمی در ایجاد تورم است؛ بنابراین بررسی آمار اقتصادی در این زمینه ضروری به نظر می رسد. آمار تورم در اقتصاد ایران طی ۴۰ سال اخیر نشان می دهد که کشور در این دوره زمانی همواره دچار تورم های بالا بوده است. میانگین تورم در این دوره برابر با ۱۸ درصد و در بازه حدود ۱۰ تا ۵۰ درصد نوسان داشته و میانگین سالیانه رشد حجم نقدینگی نیز در این دوره حدود ۲۵ درصد بوده است. این در حالیست که میانگین نرخ رشد اقتصادی طی این دوره نزدیک به دو درصد بوده است.

با توجه به این آمار، می توان گفت که رشد بالای حجم نقدینگی و عدم تخصیص بهینه آن به تولید دلیل اصلی تورم طی این سالها بوده است؛ این نقدینگی یا از طریق پایه پولی توسط بانک مرکزی خلق و عمدتا وارد بودجه دولت شده و یا از طریق ضریب فزاینده به واسطه نظام بانکی به صورت نامناسبی تخصیص داده شده است که در هر دو حالت به رشد نینجامیده است.