کد مطلب: 407622
پیشنهاد کتاب/ «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی»؛ علاءالدین طباطبایی؛ فرهنگ معاصر
الفبای دستور زبان
ناهید آهنگری*؛ 8 آبان 1395
تاریخ انتشار : شنبه ۸ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۰۷:۰۰
«فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی»
نویسنده: علاءالدین طباطبایی
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول 1395
640 صفحه، 50000 تومان
شما می‌توانید کتاب «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
دستورنویسی و دستورپژوهی در مورد زبان فارسی قرنها قدمت دارد. البته در طول این قرنها نگاه به زبان و تعریف دستور زبان دستخوش تغییرات بسیاری شده به طوری که شاید نتوان طبق یک تعریف مشترک از تاریخ اولین کتاب دستور زبان فارسی حرف زد، زیرا کتابهای بسیاری نوشته شدند که اساس اولیه‌شان اصلا دستور زبان فارسی نبود اما تعاریف و توصیفاتی که از ساختار زبان فارسی به دست داده‌اند، راه را بر کتابهای مستقل دستور بعدی هموار نمود. نمونه‌اش کتاب معروف «المعجم فی معاییر اشعار العجم» که اساسا کتابی ادبی بود ولی تقریبا نخستین کتابی بود که مأخذ دستورنویسان بعدی قرار گرفت. از زمانی که شمس قیس رازی این کتاب را در قرن هفتم هجری قمری نوشت تا به امروز شاید بتوان با جسارت گفت که متاسفانه هنوز دستور زبان کامل و جامعی برای زبان فارسی نوشته نشده‌است!
اما خوشبختانه نگاه به دستور زبان سیری صعودی داشته است. اهل فن یک زبان در گذشته طرز تلقی‌شان از دستور زبان بر مدار آموزش زبان به دیگران می‌چرخید و در نتیجه نگاهشان به شدت تجویزگرایانه بود. بعد از قرن بیستم و ورود مطالعات زبانی به علم زبان‌شناسی و ارائه تئوریهای مختلف درباره زبان و دستور زبان دریچه های تازه‌ای به روی دستوریان گشوده شد.
در دیدگاه سنت‌گرایان دستور زبان فقط صرف و نحو را شامل می‌شد اما در نگاه زبان‌شناسان دستور دامنه وسیع‌تری را دربرمی‌گیرد و شامل صرف، نحو، آواشناسی و واج‌شناسی و همچنین معنی‌شناسی و بطور کل ساختار آن زبان است. واقعیت این است که هنوز هم نگاه سنت‌گرایان در دستورنویسی هر از گاهی مورد توجه قرار می‌گیرد و تا به امروز هم دستاوردهای دستور سنتی در دستورنویسی نوین به کار می‌آید اما مسیر دستورنویسی نوین مسیر دیگری است.
در آغاز مطلب اشاره شد که علی‌رغم کتابهای بسیاری که در حوزه دستور زبان فارسی نگاشته شده‌اند، هنوز هم از عدم وجود دستور زبانی جامع و کامل رنج می‌بریم. شاید یکی از دلایل این موضوع نبود چارچوبی مشترک برای تعریف مفاهیم و اصطلاحات این حوزه بر پایه مبانی علمی و به طور خاص فرهنگها و لغتنامه‌هاست. هرچند در طی سالهای گذشته تلاش اساتید و کارشناسان حوزه زبان‌شناسی و ادبیات برای انتشار فرهنگنامه‌های جامع در حوزه‌های مختلف زبان و زبان‌شناسی درخور توجه است. انتشارات فرهنگ معاصر نیز به عنوان ناشر تخصصی کتب مرجع در همین راستا با انتشار کتابهای فرهنگ توصیفی کمک شایانی برای رفع این کمبود نموده است.
کتاب فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی نوشته علاءالدین طباطبایی از جمله کتابهای این مجموعه است که بصورت تخصصی و جامع نگارش شده است. علاءالدین طباطبایی در مقدمه کتاب هدف این فرهنگ را ارائه بخش اعظمی از سرمایه‌ای که دستورپژوهان در توصیف زبان فارسی به دست داده‌اند، بیان کرده است. به راستی با خواندن مدخلهای این فرهنگ، مخاطب آگاه متوجه خواهد شد که هر اصطلاح با تعریفی جامع و شسته‌رفته شرح شده به گونه‌ای که ابعاد مختلف آن موضوع را دربربگیرد و ذیل هر مدخل به موضوعات مرتبط با آن و همچنین منابع مربوطه نیز اشاره شده است به طوری که هر مدخل را می‌توان همچون مقاله‌ای مختصر و مفید در همان حوزه موضوعی دانست که لُب مطالب و مباحثی که در زمینه همان مدخل تا به امروز نوشته شده است را برای مخاطب شرح می‌دهد؛ برخلاف عرف عمومی که در فرهنگ نویسی رایج است. از این حیث مدخلها بسیار کامل و پربار تشریح شده‌اند و برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه زبان می‌تواند بسیار کاربردی و مفید باشد.
علاءالدین طباطبایی (1336) زبان‌شناس، مترجم و دانشیار گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو وابسته این فرهنگستان است. تخصص او حوزه صرف و واژگان است. از جمله کتابهای وی در زمینه زبان‌شناسی شامل: فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی، ساختمان واژه و مقوله دستوری و... است. اما از وی ترجمه‌های بسیاری نیز در زمینه‌های غیر زبانی از جمله: پدیدارشناسی و سینما، انقیاد زنان و... منتشر شده است.
در نگارش این فرهنگ بیشتر توجه به اصطلاحات حوزه صرف و نحو شده است و در حوزه معنی‌شناسی و واج‌شناسی فقط آنجا که به دو زمینه اول مرتبط می‌شوند اشاره شده است از این رو سمت و سوی کتاب حاضر به دستور سنتی گرایش بیشتری دارد که همان گونه که اشاره شد دستور را شامل صرف و نحو می‌دانستند. البته معقول هم به نظر می‌رسد که تنها به این دو حوزه توجه شود؛ چرا که اگر قرار بود به حوزه‌های معنی‌شناسی و واج‌شناسی هم پرداخت شود باید فرهنگی بسیار بزرگتر و چه بسا چند جلدی در زمینه زبان‌شناسی تدوین می‌شد که همتی بلند و زمانی طولانی را می‌طلبید که به امید خدا و تلاش متخصصان فن این مهم نیز مقدور شود.
حقیقت این است که علی‌رغم پژوهشهای علمی زبان‌شناختی در زبان فارسی و بعد از قرنها دستورنویسی، حتی جامعه علمی کشور هم در این مورد هنوز از دستور سنتی گذر نکرده‌است و همچنان جای صحبت در این زمینه و مباحث توصیفی وجود دارد. فرهنگ حاضر نیز کارایی بالایی در پژوهشهای توصیفی حوزه زبان دارد. همانطور که نویسنده نیز در مقدمه کتاب اشاره کرده، مفاهیمی که در پژوهشهای تبیینی برای اثبات یا رد نظریه‌های زبان‌شناختی بکار می‌روند در این فرهنگ آورده نشده است.
کاربرد مفید و مهم دیگری که کتاب حاضر دارد در تدوین کتب درسی است. از آنجا که عموم کتابهای درسی مدارس در زمینه زبان و ادبیات فارسی طبق گرایشات سنتی دستورنویسی نوشته شده‌اند و متاسفانه در همین مورد هم، کم شاهد چندگانگی و تشتت آرا و بعضا تناقض در کتابهای درسی نیستیم، بنظر نگارش و استفاده از فرهنگهای توصیفی‌ای مانند کتاب علاءالدین طباطبایی ضروری به نظر می‌رسد.
تمامی مدخلهای کتاب «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» بر اساس ترتیب الفبایی مرتب شده‌اند و در پایان کتاب نیز واژه‌نامه فارسی- انگلیسی گنجانده شده است. ذیل هر مدخل، مدخلهای مرتبط با آن و همچنین منابع لازم جهت پژوهش و مطالعه دانشجویان و علاقه‌مندان در مورد مدخل مربوطه نیز آورده شده است. در مورد برخی مدخلها میزان مواردی که آورده شده خیلی بیشتر از سایر کتب مشابه است مثلا در ذیل مدخل جمله حدود شش- هفت صفحه توضیح مبسوط فقط در تعریف جمله نوشته شده و در ادامه به تعریف بیش از 50 نوع جمله و طریقه ساخت آنها و اجزایشان و... پرداخت شده است؛ اتفاقی که در کتب دستور کمتر می‌افتد. از این رو کتاب حاضر خودآموز کاملی برای دانشجویان زبان‌شناسی، آموزش زبان، ادبیات فارسی و رشته‌های مرتبط و همچنین خود دستورنویسان محسوب می‌شود.
* کارشناس ارشد زبان‌شناسی
نویسنده: علاءالدین طباطبایی
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول 1395
640 صفحه، 50000 تومان
شما می‌توانید کتاب «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
دستورنویسی و دستورپژوهی در مورد زبان فارسی قرنها قدمت دارد. البته در طول این قرنها نگاه به زبان و تعریف دستور زبان دستخوش تغییرات بسیاری شده به طوری که شاید نتوان طبق یک تعریف مشترک از تاریخ اولین کتاب دستور زبان فارسی حرف زد، زیرا کتابهای بسیاری نوشته شدند که اساس اولیه‌شان اصلا دستور زبان فارسی نبود اما تعاریف و توصیفاتی که از ساختار زبان فارسی به دست داده‌اند، راه را بر کتابهای مستقل دستور بعدی هموار نمود. نمونه‌اش کتاب معروف «المعجم فی معاییر اشعار العجم» که اساسا کتابی ادبی بود ولی تقریبا نخستین کتابی بود که مأخذ دستورنویسان بعدی قرار گرفت. از زمانی که شمس قیس رازی این کتاب را در قرن هفتم هجری قمری نوشت تا به امروز شاید بتوان با جسارت گفت که متاسفانه هنوز دستور زبان کامل و جامعی برای زبان فارسی نوشته نشده‌است!
اما خوشبختانه نگاه به دستور زبان سیری صعودی داشته است. اهل فن یک زبان در گذشته طرز تلقی‌شان از دستور زبان بر مدار آموزش زبان به دیگران می‌چرخید و در نتیجه نگاهشان به شدت تجویزگرایانه بود. بعد از قرن بیستم و ورود مطالعات زبانی به علم زبان‌شناسی و ارائه تئوریهای مختلف درباره زبان و دستور زبان دریچه های تازه‌ای به روی دستوریان گشوده شد.
در دیدگاه سنت‌گرایان دستور زبان فقط صرف و نحو را شامل می‌شد اما در نگاه زبان‌شناسان دستور دامنه وسیع‌تری را دربرمی‌گیرد و شامل صرف، نحو، آواشناسی و واج‌شناسی و همچنین معنی‌شناسی و بطور کل ساختار آن زبان است. واقعیت این است که هنوز هم نگاه سنت‌گرایان در دستورنویسی هر از گاهی مورد توجه قرار می‌گیرد و تا به امروز هم دستاوردهای دستور سنتی در دستورنویسی نوین به کار می‌آید اما مسیر دستورنویسی نوین مسیر دیگری است.
در آغاز مطلب اشاره شد که علی‌رغم کتابهای بسیاری که در حوزه دستور زبان فارسی نگاشته شده‌اند، هنوز هم از عدم وجود دستور زبانی جامع و کامل رنج می‌بریم. شاید یکی از دلایل این موضوع نبود چارچوبی مشترک برای تعریف مفاهیم و اصطلاحات این حوزه بر پایه مبانی علمی و به طور خاص فرهنگها و لغتنامه‌هاست. هرچند در طی سالهای گذشته تلاش اساتید و کارشناسان حوزه زبان‌شناسی و ادبیات برای انتشار فرهنگنامه‌های جامع در حوزه‌های مختلف زبان و زبان‌شناسی درخور توجه است. انتشارات فرهنگ معاصر نیز به عنوان ناشر تخصصی کتب مرجع در همین راستا با انتشار کتابهای فرهنگ توصیفی کمک شایانی برای رفع این کمبود نموده است.
کتاب فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی نوشته علاءالدین طباطبایی از جمله کتابهای این مجموعه است که بصورت تخصصی و جامع نگارش شده است. علاءالدین طباطبایی در مقدمه کتاب هدف این فرهنگ را ارائه بخش اعظمی از سرمایه‌ای که دستورپژوهان در توصیف زبان فارسی به دست داده‌اند، بیان کرده است. به راستی با خواندن مدخلهای این فرهنگ، مخاطب آگاه متوجه خواهد شد که هر اصطلاح با تعریفی جامع و شسته‌رفته شرح شده به گونه‌ای که ابعاد مختلف آن موضوع را دربربگیرد و ذیل هر مدخل به موضوعات مرتبط با آن و همچنین منابع مربوطه نیز اشاره شده است به طوری که هر مدخل را می‌توان همچون مقاله‌ای مختصر و مفید در همان حوزه موضوعی دانست که لُب مطالب و مباحثی که در زمینه همان مدخل تا به امروز نوشته شده است را برای مخاطب شرح می‌دهد؛ برخلاف عرف عمومی که در فرهنگ نویسی رایج است. از این حیث مدخلها بسیار کامل و پربار تشریح شده‌اند و برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه زبان می‌تواند بسیار کاربردی و مفید باشد.
علاءالدین طباطبایی (1336) زبان‌شناس، مترجم و دانشیار گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو وابسته این فرهنگستان است. تخصص او حوزه صرف و واژگان است. از جمله کتابهای وی در زمینه زبان‌شناسی شامل: فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی، ساختمان واژه و مقوله دستوری و... است. اما از وی ترجمه‌های بسیاری نیز در زمینه‌های غیر زبانی از جمله: پدیدارشناسی و سینما، انقیاد زنان و... منتشر شده است.
در نگارش این فرهنگ بیشتر توجه به اصطلاحات حوزه صرف و نحو شده است و در حوزه معنی‌شناسی و واج‌شناسی فقط آنجا که به دو زمینه اول مرتبط می‌شوند اشاره شده است از این رو سمت و سوی کتاب حاضر به دستور سنتی گرایش بیشتری دارد که همان گونه که اشاره شد دستور را شامل صرف و نحو می‌دانستند. البته معقول هم به نظر می‌رسد که تنها به این دو حوزه توجه شود؛ چرا که اگر قرار بود به حوزه‌های معنی‌شناسی و واج‌شناسی هم پرداخت شود باید فرهنگی بسیار بزرگتر و چه بسا چند جلدی در زمینه زبان‌شناسی تدوین می‌شد که همتی بلند و زمانی طولانی را می‌طلبید که به امید خدا و تلاش متخصصان فن این مهم نیز مقدور شود.
حقیقت این است که علی‌رغم پژوهشهای علمی زبان‌شناختی در زبان فارسی و بعد از قرنها دستورنویسی، حتی جامعه علمی کشور هم در این مورد هنوز از دستور سنتی گذر نکرده‌است و همچنان جای صحبت در این زمینه و مباحث توصیفی وجود دارد. فرهنگ حاضر نیز کارایی بالایی در پژوهشهای توصیفی حوزه زبان دارد. همانطور که نویسنده نیز در مقدمه کتاب اشاره کرده، مفاهیمی که در پژوهشهای تبیینی برای اثبات یا رد نظریه‌های زبان‌شناختی بکار می‌روند در این فرهنگ آورده نشده است.
کاربرد مفید و مهم دیگری که کتاب حاضر دارد در تدوین کتب درسی است. از آنجا که عموم کتابهای درسی مدارس در زمینه زبان و ادبیات فارسی طبق گرایشات سنتی دستورنویسی نوشته شده‌اند و متاسفانه در همین مورد هم، کم شاهد چندگانگی و تشتت آرا و بعضا تناقض در کتابهای درسی نیستیم، بنظر نگارش و استفاده از فرهنگهای توصیفی‌ای مانند کتاب علاءالدین طباطبایی ضروری به نظر می‌رسد.
تمامی مدخلهای کتاب «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» بر اساس ترتیب الفبایی مرتب شده‌اند و در پایان کتاب نیز واژه‌نامه فارسی- انگلیسی گنجانده شده است. ذیل هر مدخل، مدخلهای مرتبط با آن و همچنین منابع لازم جهت پژوهش و مطالعه دانشجویان و علاقه‌مندان در مورد مدخل مربوطه نیز آورده شده است. در مورد برخی مدخلها میزان مواردی که آورده شده خیلی بیشتر از سایر کتب مشابه است مثلا در ذیل مدخل جمله حدود شش- هفت صفحه توضیح مبسوط فقط در تعریف جمله نوشته شده و در ادامه به تعریف بیش از 50 نوع جمله و طریقه ساخت آنها و اجزایشان و... پرداخت شده است؛ اتفاقی که در کتب دستور کمتر می‌افتد. از این رو کتاب حاضر خودآموز کاملی برای دانشجویان زبان‌شناسی، آموزش زبان، ادبیات فارسی و رشته‌های مرتبط و همچنین خود دستورنویسان محسوب می‌شود.
* کارشناس ارشد زبان‌شناسی
کلمات کلیدی : فرهنگ معاصر
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
