به نظر می رسد که تصمیم قاطع اتحادیه اروپا برای حفظ برجام و اتخاذ سازوکار لازم برای استقلال مالی از آمریکا در زمینه دور زدن تحریم ها و مراوده با ایران، پیام های معناداری برای دونالد ترامپ رییس جمهور افراطی آمریکا و دیگر مقامات این کشور مخابره کرده است.
ترامپ روز سه شنبه 18 اردیبهشت ماه 1397 به رغم مخالفت های جهانی به ویژه اتحادیه اروپا، از برجام خارج شد و اعلام کرد که طی دو مرحله تحریم های یکجانبه قبلی علیه ایران را باز خواهد گرداند و به شدت تهدید کرد که پس از آغاز تحریم های یکجانبه واشنگتن هر کشوری با ایران مراواده اقتصادی داشته باشد منجازات خواهد شد. بر این اساس مرحله اول تحریم های یکجانبه آمریکا روز سه‌شنبه (۱۶ مرداد 1397/ ۷ اوت)، به اجرا در آمد که شامل تحریم مبادلات دلاری و ریالی، معامله بین‌المللی طلا و سایر فلزات گرانبها، تحریم صنایع خودروسازی ایران و تحریم تامین قطعات و خرید فروش هواپیماهای مسافربری است. مرحله دوم تحریم‌ها نیز قرار است روز ۱۳ آبان سال جاری به اجرا در آید که فعالیت‌های صنایع نفت و گاز، کشتیرانی و خدمات بیمه را شامل خواهد شد.
این درحالی است که ترامپ و مقامات دولت آمریکا اعلام کرده بودند تصمیم دارند نگذارند حتی یک قطره نفت از سوی ایران صادر شود که اگر چه با واکنش معروف رییس جمهور کشورمان مواجه شد، اما قضیه به اینجا ختم نشد و حتی همپیمانان اروپایی وی وقعی به این تهدیدات ننهاده و با نزدیک شدن به زمان اجرای تحریم نفتی ایران اعلام کردند که از طریق سازوکار جدید مالی به مراوده اقتصادی با ایران و به ویژه خرید نفت از کشورمان ادامه خواهند داد.
به این مساله نیز باید این را اضافه کرد که دراین اثنا شکایت ایران ازآمریکا به دیوان بین المللی دادگستری در خصوص نقض پیمان مودت ۱۹۵۵میان دو کشور و اعمال تحریم های یکجانبه ضد بشری که در نهایت روز چهارشنبه (11 اردیبهشت ماه 1397) منجر به صدور رای اولیه به نفع کشورمان شد، ترامپ و مقامات خزانه داری این کشور را پس از اتحادیه اروپا اکنون در مقابل نهاد بین المللی دادگستری نیز قرار داده است.
تا پیش از این اتفاقات ترامپ همواره بی مهابا بر طبل تهدید اتحادیه اروپا و سایر کشورهای جهان در خصوص معامله اقتصادی و خرید نفت از ایران می کوبید و آشکارا خشم خود را از این مساله ابراز می کرد.
اروپا در مسیر استقلال مالی از آمریکا
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان شامگاه جمعه (6 مهر ماه) در جمع خبرنگاران ایرانی مقیم سازمان ملل متحد با اشاره به بسته برجامی اتحادیه اروپا، بر اجرایی شدن کامل این بسته برای حفظ منافع تجاری و بانکی کشورمان تاکید و آن را مهمترین گام اروپا تاکنون در قالب ایجاد مجموعه ای ویژه برای ارتباط بانکی با ایران عنوان کرد.
ظریف افزود: این بسته ای است که چندی پیش بر سر آن توافق کردیم؛ ما اکنون شاهد گام هایی هستیم که آنها برای اجرای این بسته بر می دارند. مهمترین گام تاکنون از جمله ایجاد سازوکار ویژه ای ( Special-purpose vehicle ) است که خیلی از بانک های مرکزی اروپایی عضو آن هستند.
وی خاطرنشان کرد که فکر می کنم این گام ها به آمریکا نشان می دهد که اجازه نمی دهند وی برای آینده مالی آنها تصمیم گیری کند.
خشم ترامپ از نظام ویژه مبادله اروپا با ایران
پس از اظهارات ظریف درخصوص بسته برجامی اتحادیه اروپا، رادیو بین المللی فرانسه روز یکشنبه (8 مهر ماه) خبری را منتشر کرد مبنی بر این که اتحادیه اروپا برای جلب اعتماد ایران به منظور ماندن در برجام، یک نظام ویژه مبادله نفت در مقابل کالا با این کشور ابداع کرده که این موضوع به شدت دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا و مایک پمپئو وزیر خارجه این کشور را نگران و خشمگین کرده است.
در مقابل فدریکا موگرینی مسئول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که این فرایند به خوبی در برابر تهدیدهای آمریکا کارایی دارد و از نوامبر آینده به اجرا گذاشته خواهد شد.
در همین حال امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه، در واکنش به ابراز خشم آمریکا خاطرنشان کرد که این فرایند هیچ تاثیری بر تحریم های آمریکا علیه ایران ندارد اما با این حال مشوق خوبی برای تهران است تا در توافق هسته ای وین باقی بماند.
این در حالی است که رئیس جمهوری آمریکا در نشست روز چهارشنبه (4 مهر ماه 1397/ 26 سپتامبر) شورای امنیت هشدار داده بود که هر کس تحریم های نفتی و مالی آمریکا را علیه ایران نقض کند، خود را در معرض پیامدهایی سنگین و خطرناک قرار خواهد داد.
فرانسه: تحریم‌های ایران فرصتی برای خودمختاری مالی اروپا از آمریکا است
یک هفته پس از اظهارات ظریف در خصوص بسته برجامی اتحادیه اروپا، برونو لی‌مایر وزیر امور دارایی فرانسه روز جمعه (13 مهرماه) طی اظهار نظری تحریم‌های آمریکا علیه ایران را فرصتی توصیف کرد که کشورهای اروپایی می‌توانند از آن برای تشکیل نهادهای مستقل مالی استفاده کنند.
به نوشته رویترز، لی‌مایر که در اجلاسی در اسلووکی صحبت می‌کرد گفت: "من معتقدم که نتیجه بحران ایران، فرصتی برای اروپا خواهد بود تا نهادهای مالی مستقل خودشان را ایجاد کنند تا بتوانیم با هر کسی که می‌خواهیم تجارت کنیم.قرار نیست واشنگتن تصمیم بگیرد که آیا ما مجاز به تجارت با ایران هستیم یا خیر."
حالا به نظر می رسد که مقامات آمریکا پی به وخامت اوضاع و مخمصه ای که در آن قرار گرفته اند، برده اند به همین دلیل مقامات خزانه داری این کشور خواستار ماندن ایران در سیستم مالی بین المللی سوئیف شده اند زیرا در این غیر این صورت می تواند به رویایی این کشور با اروپا منجر شده و زیان هنگفتنی را متوجه واشنگتن نماید.
خزانه داری آمریکا خواستار حفظ دسترسی ایران به سوئیفت شد
به دنبال این تحولات تارنمای «واشنگتن فری بیکن» روز دوشنبه (16 مهر ماه) نوشت: برخی مقام های دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا تلاش می کنند تا دسترسی ایران به بازارهای مالی بین المللی را حفظ کنند.
به گفته منابع آگاه، مقام های سوئیفت هفته گذشته در واشنگتن دیدارهایی با مقام های دولت آمریکا انجام دادند تا اطمینان حاصل کنند که ایران همچنان به سیستم بانکی بین المللی دسترسی خواهد داشت.
این منابع گفته اند، درحالی که ترامپ و مقام های ارشد امنیت ملی در کاخ سفید مانند جان بولتون اعلام کرده اند که سوئیفت و اروپایی ها باید تعاملات بازرگانی خود را با ایران پایان دهند، گروهی از مقام های وزارت خزانه داری قاطعانه با این اقدام مخالفت هستند. این مساله در آستانه دور بعدی تحریم های آمریکا علیه ایران که 13 آبان اعمال می شود، به اختلافات شدید داخلی در دولت آمریکا دامن خواهد زد.
برخی جزئیات این اختلاف های داخلی در دولت ترامپ توسط روزنامه واشنگتن پست افشا شده بود. این روزنامه از «استیو منوچین» وزیر خزانه داری به عنوان مقامی نام برده که پیشتاز تلاش ها برای حفظ دسترسی ایران به سیستم مالی بین المللی است.
در همین حال گفته می شود که ترامپ و سران کنگره آمریکا از این تلاش ها مطلع بوده و با آن مخالف هستند.
اما روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال گزارش داده که مکانیزم مالی جدید مورد بررسی اروپا برای کمک به ایران موجب تضعیف برتری مالی آمریکا و همچنین تسهیل فروش اقلام غذایی و دارویی به ایران خواهد شد.
فرانسه، آلمان و انگلیس که در سال 2015 توافق هسته‌ای را با ایران امضا کردند، ناخرسندی خود را از ناکامی‌شان در قانع کردن دولت ترامپ در مستثنی کردن "جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی" (سوئیفت) از تحریم‌های ایران اعلام کرده اند.
در همین خصوص فایننشال تایمز گزارش داده که وزرای دارایی اتحادیه اروپا می‌کوشند در نشست هفته جاریِ صندوق بین‌المللی پول در بالی و در ملاقات با "استیون منوچین" وزیر خزانه‌داری آمریکا، دولت ترامپ را قانع کنند دسترسی ایران را به سامانه سوئیفت قطع نکند.
پیروزی حقوقی ایران بر آمریکا در لاهه
به این کشمکش ها باید تحولات میان ایران و آمریکا از منظر دعوای حقوقی بین المللی را نیز اضافه کرد.
دیوان بین‌المللی دادگستری (لاهه) روز چهارشنبه 11( مهر ماه 1397) رای موقت خود را درباره شکایت ایران از آمریکا در ارتباط با پیمان مودت صادر کرد.
براین اساس رییس دیوان اعلام کرد، «دیوان معتقد است که بر اساس تعهدات مصرح در پیمان مودت، ایالات متحده باید به نحو مقتضی محدودیت‌های اعمال‌شده در زمینه اقلام دارویی، بشردوستانه، هوانوردی و کشاورزی بر اساس تصمیم ۸ می ۲۰۱۸ (برای خروج برجام) علیه ایران را رفع کند و در ارتباط با اقلام و خدمات فوق‌الذکر، مجوزها و تاییدیه‌های مورد نیاز صادر شده و پرداخت‌ها و دیگر انتقال‌های منابع تحت هیچ محدودیتی نباشند.
هرچند دیوان تمام تدابیر مورد درخواست ایران را نپذیرفت، اما واشنگتن را به رفع بخش قابل توجهی از تحریم‌های ایران ملزم کرده است. همچنین بند سوم تصمیمات دیوان عملا آمریکا را از اعمال تحریم‌های بیشتر از جمله احیای تحریم‌های یکجانبه نفتی که می‌تواند دامنه مناقشه را گسترش دهد، منع کرده است.
از سوی دیگر اگر مقامات خزانه داری آمریکا و اتحادیه اروپا نتوانند ترامپ را متقاعد کنند که ایران در سوئیفت بماند، آن وقت آمریکا ممکن است سوئیفت را تحریم کند که این اقدام می تواند برای منافع آمریکا مضر باشد چرا که اروپا بیش از آمریکا در شبکه پرداخت های جهانی سوئیفت که در بروکسل مستقر است، نفوذ دارد.
این سیستم در دهه 1970 میلادی توسط گروهی از بانک های بین المللی تاسیس شد که خواهان استاندارد سازی شیوه اشتراک گذاری اطلاعات مبادلات بانکی بودند تا اجازه ندهند که هر کشوری یا حتی بانک های بزرگ استانداردهای خودشان را بر این حوزه تحمیل نمایند.
سوئیفت متعلق به اعضای آن است و ستون فقرات بانکداری مدرن بین المللی را تشکیل می دهد به طوری که روزانه بیش از 30 میلیون تراکنش مالی در میان 11 هزار بانک جهان از طریق این شبکه انجام می پذیرد. از آنجایی که مقر این شبکه در بروکسل قرار دارد، سوئیفت از قوانین اتحادیه اروپا تبعیت می کند.
هرچند دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا اوایل ماه جاری میلادی اعلام کرد که آمریکا را از توافق هسته ای ایران خارج می کند و تحریم ها علیه تهران را مجددا بر می گرداند، اما اتحادیه اروپا، آلمان، فرانسه، انگلیس، چین و روسیه همچنان اعضای این توافق بین المللی باقی مانده اند.
با توجه به مواضع اتحادیه اروپا در خصوص برجام و عملکرد آن در ارایه بسته برجامی برای مبادله مالی با ایران و همچنین با توجه به مواجهه حقوقی ایران با آمریکا به نظر می رسد که ترامپ در آستانه اتخاذ تصمیم های سخت و دردناک قرار دارد و باید منتظر ماند تا موعد مقرر فرار برسد.
منبع: العالم