«فکرهای خصوصی»

نویسنده: یاسمن خلیلی فرد

ناشر: هیلا، چاپ اول 1398

128 صفحه، 15000 تومان

****

یاسمن خلیلی فرد از نویسندگان جوانی‌ست که آثارش با استقبال خوبی در میان مخاطبان داستان ایرانی روبه‌رو شده است. پیش از این اما آثارش در قالب رمان عرضه شده بودند؛ با انتشار«فکرهای خصوصی» که توسط نشر هیلا به بازار آمده و اخیرا به چاپ دوم نیز رسیده است؛ خلیلی فرد در زمینه داستان کوتاه نیز تجربیات خود را در اختیار مخاطبان قرار داده که استقبال علاقمندان آثار او از این مجموعه داستان نیز قابل قبول بوده است. «فکرهای خصوصی» از یازده داستان کوتاه با نامهای: فکرهای خصوصی، چمدان، نامه خداحافظی، نامادری، پسرخوانده، کلاه‌گیس فروش، نامبر فایو، صدا، دور از او، مک‌دونالد، خیابان تورینو و درد مشترک؛ تشکیل شده است. داستانهای این کتاب اغلب حال و هوای اجتماعی و خانوادگی دارند؛ اما آنچه داستانهای «فکرهای خصوصی» را قابل اعتنا می‌سازد ویژگی های مشترک‌ست که بعضا امتیازهای مثبت همین داستانها نیز محسوب می‌شوند.

نام کتاب نوعی اشاره به محتوای درونی داستان‌هاست. اکثر آنها مجموعه افکاری درونی هستند که قابل بازگویی نیستند و اغلب فقط در ذهن فرد باقی می‌مانند. فکرهای خصوصی که اولین داستان این مجموعه نیز هست مجموعه افکار زنی است که دچار تردید در یک تصمیم بزرگ شده و نمی‌تواند حسش را با کلام بیان کند. چمدان نیز همین تم را دارد هر چند پیرنگش متفاوت است. زنان شخصیت اصلی عمده داستان‌ها هستند و حتی اگر مثل داستان نامبر فایو، مرد باشند باز هم به یک زن پیوند می‌خورند. با این حال نویسنده که خود زن است دچار انگاره‌های افراطی نسبت به مسائل زنان نشده و با نگاهی منصفانه به زن ایرانی و دغدغه‌های او پرداخته است. 

داستان‌ها راوی اول یا سوم شخص دارند و به نظر می‌رسد نویسنده – خودآگاه یا ناخودآگاه – با انتخاب سوم شخص در برخی از آنها خواسته است که تاکید بیشتری بر خصوصی بودن این افکار داشته باشد. 

·فکرهای خصوصی؛ به دلیل ماهیتی که ذکر آن رفت، ساختار رواییِ خاصی دارد، نوعی جریان سیال ذهن که باعث شده نویسنده از دیالوگ استفاده کمی داشته باشد. از این منظر شاید برخی داستان‌ها دارای نوعی پرگویی به نظر برسند که دلیل اصلی آن استفاده نکردن نویسنده از آرایه های ادبی است.داستان‌ها فضاسازی خوبی دارند و شخصیت‌پردازی به شکل خوبی انجام شده و با توجه به نوع ساختار داستان کوتاه بین شخصیت اصلی با شخصیت‌های فرعی با تعادلی استاندارد دیده می‌شود اما از توصیف‌های لازمی که از شدت واگویه‌ها بکاهد و نوعی عطف برای در کردن خستگی ذهنی مخاطب باشد خبری نیست.

این مسئله در اغلب داستان‌های ایرانی دیده می‌شود و اگرچه در داستان کوتاه چندان خود را نشان نمی‌دهد اگر در داستان بلند باشد به فاجعه خواهد انجامید. باید توجه داشت که داستان کوتاه مادر رمان است در حالی که بسیار دیده شده به اشتباه آن را فرزند داستان بلند یا رمان می‌دانند. ممکن است داستان کوتاهی باشد که حجمی بیشتر از یک داستان بلند داشته باشد چرا که ساختار آن داستان کوتاه است و المان‌های مختص آن را دارد.

داستان کوتاهی موفق خواهد بود که با وجود پیرنگ خوب و شخصیت‌پردازی مناسب و استفاده از زبان خبری و روزمره بیانی ادبی نیز داشته باشد. توصیف، تشبیه، فضاسازی، ایهام و ... می‌توانند یک داستان کوتاه معمولی را به یک اثر مانای ادبی تبدیل کنند.

شیوه روایی مناسب نویسنده که در موارد لازم ایجاز خود را دارد و باعث گریز از پرگویی‌های مونولوگ‌وار شده است باعث می‌شود تا خوانندگان معمولی در کنار کتابخوانان جدی از داستان‌ها لذت ببرند اما اگر به همان بیان مناسبتر زبانی مورد اشاره توجه شده بود کتاب می‌توانست قشر حرفه‌ای را نیز نسبت به آن مشتاق‌تر کند. 

نکته دیگری که نباید از آن غافل شد نوعی پرداخت ژورنالیستی و استفاده از جملات کوتاه و افعال کمتر برای بیان رویدادهاست که خود باعث کوتاه تر شدن حجم داستان‌ها و در ادامه، بالاتر رفتن مخاطب‌پذیری آن شده است. متاسفانه انتشار خیل کتابهای بازاری و فاقد ارزش داستانی به اعتماد برخی مخاطبان نسبت به داستانهای فارسی لطمه وارد کرده و انتشار آثاری همانند «فکرهای خصوصی» که طیف های مختلفی از مخاطبان را می تواند راضی کند، در بازگشت اعتماد از دست رفته می‌تواند موثر باشد.

 فکرهای خصوصی با توجه به مواردی که ذکر آن رفت، در کل مجموعه‌ای مناسب برای خواندن اقشار مختلف مردم و آشتی آنها با داستان ایرانی است به ویژه این که با جامعه امروزی تطابق خوبی دارد و فاقد اداهای اکثر نویسندگان امروز ایرانی است که یا بسیار شخصی می‌نویسند به طوری که متنی نامفهوم ارائه می‌کنند یا کپی‌برداری‌های سانتی‌مانتال از آثار ضعیف خارجی دارند. سرانجام اینکه مهمترین ویژگی فکرهای خصوصی آن است که زاییده افکار و اندیشه نویسنده خود است و این اصالت ایده و شیوه نگارش قابل اعتنا است.