میرزاخانی در سال ۲۰۰۹ به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی آمریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزه مهم ریاضی، "خلاقیت استثنایی، و تز (دکترای) مبتکرانه که در آن، ابزار‌های گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای به دست آوردن نتایجی در سه مسئله مهم ترکیب شده‌اند " عنوان شد.
میرزاخانی ریاضیدان نابغه ایرانی برنده جایزه ستر (Satter Prize) انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ و فیلدز ۲۰۱۴ بود. این نابغه فقید ریاضی ایران، تا قبل از درگذشتش، استاد دانشگاه استنفورد بود. او طی تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) برنده مدال طلا در المپیاد جهانی ریاضی شد. سپس کارشناسی ارشد خود را در رشته ریاضی از دانشگاه شریف گرفت و برای ادامه تحصیل دکترا به دانشگاه هاروارد رفت.
او از یازدهم شهریور ماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) تا سال ۱۳۹۶ در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشته ریاضیات بود. پیش از این، او در پرینستون استاد دانشگاه بود. از مریم میرزاخانی به عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشته ریاضیات تجلیل شد.
میرزاخانی، استاد دانشگاه استنفورد، در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با ۴۱ امتیاز از ۴۲ امتیاز مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد یعنی ۱۹۹۵ در المپیاد جهانی ریاضی کانادا با ۴۲ امتیاز از ۴۲، رتبهٔ اول طلای جهانی را به دست آورد. میرزاخانی دوره کارشناسی ریاضی در دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد. او با دریافت بورسیه از طرف دانشگاه هاروارد به آنجا رفت و دوره دکتری خود را در دانشگاه هاروارد پشت سرگذاشت.
او به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست ۱۰ برلیان (Brilliant ۱۰) یا «۱۰ استعداد درخشان» نشریه پاپیولار ساینس (Popular Science) در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به نوشته یواس‌ای تودی این فهرست ۱۰ نفره شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولا از چشم عموم پنهان مانده‌اند. این فهرست بر اساس پیشنهاد‌های ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، روسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده‌اند. این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم رباتیک، افق‌های تازه‌ای در مرز‌های جهان اطراف ما گشوده‌اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ۳۳ ساله ایرانی یکی از آنها بود.
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمز‌های جایگزین فرم‌های هندسی هذلولی بوده‌اند و در این میان میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت. محاسبه عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطوح هذلولی. میرزاخانی در تلاش بود تا معمای ابعاد گوناگون فرم‌های غیر طبیعی هندسی را حل کند. در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد. در واقع مشکل این است که برخی از این اشکال هذلولی همچون doughnuts و یا amoebas دارای ظاهری بسیار نافرم هستند که محاسبه حجم آنها را به معمایی جدی برای ریاضیدانان مبدل کرده است. اما میرزاخانی با یافتن راهی جدید در واقع دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک سری از حلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبه حجم آنها پرداخت.
در سال ۲۰۱۴ به عنوان اولین خانم طول تاریخ، برنده مدال پر ارزش فیلدز، معادل جایزه نوبل ریاضی شدند. میرزاخانی در آن لحظه تاریخی گفت: "افتخار بزرگیست و خوشبخت خواهم شد اگر این امر باعث تشویق بانوان جوان دانشمند و ریاضیدان شود. کنگره بین المللی ریاضیدانان با اعلام نام او به عنوان برنده مدال فیلدز نوشت: "ایشان از شناختی ژرف و بسیار متنوع از تکنیک‌ها و فرهنگ‌های گوناگون ریاضی، تسلطی کم نظیر بر ترکیب ظرفیت‌های تکنیکی، جاه طلبی جسورانه و کنجکاوی عمیق بهرمند هستند."
روز تولد مریم میرزاخانی ۲۲ اردیبهشت (دوازدهم مه) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شد. او به گونه ای غرق در نوشتن معادلات و دنیای جبر می شد که دختر خردسالش با دیدن این صحنه می گفت: "اووو مامان باز نقاشی می کنه!" میرزاخانی گاهی از دید دخترش آناهیتا در قامت یک «مادر نقاش» بود.
فوت مریم میرزاخانی
خبر فوت ریاضیدان نابغه ایرانی، «مریم میرزاخانی» را کمتر کسی نشنیده است. او ۴ سال با سرطان سینه دست و پنجه نرم کرد و سرانجام در روز‌های اخیر سرطان وی پیشرفت و مغز استخوانش را نیز درگیر کرد. ریاضیدان ایرانی و برنده نخستین زن جایزه مدال فیلد معتبر، صبح بیست و سوم تیرماه به علت سرطان پستان در یکی از بیمارستان‌های ایالات متحده دیده از جان فرو بست.
ضریب هوشی میرزاخانی چقدر است؟
میرزاخانی در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا میرزاخانی با نمرهٔ کامل، رتبهٔ اول طلای جهانی را به دست آورد. اما چه چیزی باعث می‌شد که میرزاخانی به این مدارج علمی دست یابد؟ تلاش یا ضریب هوشی بالا؟
در سال اول دبیرستان وضعیت ریاضی میرزاخانی چندان جالب نبود، طوری که معلم ریاضی او را صاحب نبوغ خاصی تشخیص نمی‌داد. میرزاخانی به همین خاطر علاقه‌اش را به ریاضی از دست داد. سال بعد او معلمی داشت که مشوق او بود و عملکردش در ریاضی به میزان چشمگیری بهتر شد. در سال دوم دیگر او تبدیل به یک ستاره شده بود.
در مقطع دبیرستان میرزاخانی و دوستش رویا بهشتی «استاد ریاضی دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس» به دبیرستان فرزانگان رفتند و در آنجا بود که آن دو تصمیم گرفتند که مسئله‌های المپیاد انفورماتیک را با هم حل کنند، آنها می‌خواستند ببینند که چقدر توانایی حل این دست مسائل را دارند، برای همین به صورت مشترک روی آنها کار کردند و توانستند سه مسئله از شش مسئله را ظرف چند روز حل کنند، البته در آزمون واقعی، هر شرکت‌کننده تنها ۳ ساعت وقت برای حل کردن مسائل داشت.
با هدف کشف توانایی‌های خودشان در رقابت‌های مشابه، آن دو پیش مسئولان دبیرستان رفتند و خواستند که کلاس‌هایی برای حل مسائل المپیاد‌ها در دبیرستان تشکیل شود. مدیر دبیرستان به میرزاخانی اطمینان داد که با وجود اینکه تا آن زمان هیچ دختری نتوانسته بود وارد تیم المپیاد ریاضی ایران شود، میرزاخانی شایستگی ورود به این تیم را دارد. در سال ۱۹۹۴، میرزاخانی و بهشتی در ۱۷ سالگی وارد تیم المپیاد ریاضی ایران شدند. میرزاخانی در نهایت مدال طلای المپیاد را دریافت کرد. پروفسور میرزاخانی به عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه "پاپیولار ساینس" در آمریکا و به عنوان «ذهن برتر» در رشته ریاضیات تجلیل شد.
از نمره ضریب هوشی میرزاخانی اطلاعاتی در دست نیست با این وجود با نگاهی به پرونده افتخار‌ات علمی او و همچنین خواندن تاریخچه تلاش‌های او برای حل معادلات سخت ریاضی که باعث شد بسیاری به او لقب بانوی جبر دهند به این نتیجه می‌رسیم که هر چند مریم میرزاخانی از هوش بالایی برخوردار بوده است با این وجود بیشترین علت موفقیت او را باید در کار، تلاش و ممارست او جستجو کرد.
میرزاخانی همواره در تلاش بود تا توانایی های خودش را شکوفا کند و در نهایت هم هر چند در چهل سالگی دیده از جهان فرو بست اما با این وجود توانست به عنوان یکی از «۱۰ ذهن جوان برگزیده سال ۲۰۰۵» انتخاب و « برنده جایزه فیلدز» شود و «ورود به تیم المپیاد ریاضی ایران» «نامگذاری روز تولد میرزاخانی به عنوان روز جهانی زنان در یاضیات» « کسب جایزه ستر» «۱۰ استعداد درخشان» را در کارنامه فعالیت های خود ثبت کند. میرزاخانی علاوه بر معادلات ریاضی و جبر در زندگی خود نیز توانست معادله ارتباط متوازن بین ریاضی، همسر و فرزند را حل کند.