«فلسفه برای همه»
نویسنده: متیو کریسمن، دانکن پریچارد و...
ترجمه: مریم تقدسی
ناشر: ققنوس، چاپ اول، 1399
260 صفحه، 32000 تومان
****
همه‌ی کسانی که نگاهی جدی به کتابخوانی دارند (حالا در هر حوزه‌ای که می‌خواهد باشد) بالاخره جایی گذرشان به فلسفه می‌افتد. نه فقط به خاطر اینکه در متون جدی اغلب به اسم فلاسفه اشاره می‌شود، به طرز تفکر و یا گزین گویه‌های فلسفه‌ورزانه آنها ارجاع داده می‌شود و... این تنها یک وجه ماجراست. فرض کنیم ادبیات داستانی تصویر تازه‌ای از جهان را پیش روی ما قرار می دهد، این نگاه فلسفی است که به شناخت درست چنین تصویری و تصور متکثری که از آن می‌توانیم داشته باشیم شکل می‌دهد. در غیر این صورت درک و تحلیل ما محدود خواهد شد به تجربیات شخصی محدود که در نهایت به صورت ذوقی بکارگرفته و بیان می‌شوند.
در سالهای اخیر کتابهای زیادی به نیت ایجاد فرصت‌هایی برای آشنایی مقدماتی با فلسفه منتشر شدهاند. بی‌شک رشد روز افزون انتشار چنین کتابهایی، نشان از تقاضایی‌ست که در این زمینه در میان مخاطبان احساس می‌شود. اما در عین حال کثرت این کتابها از یک سو و کم مایگی یا ترجمه ضعیف پارهای از آنها کار مخاطب علاقمند را از جنبه‌هایی دشوار می کند. چه بسا برخی از این آثار به نیت فروکاهش سطح بحث، به مبهم شدن ودشواری آن بیفزایند! اما حقیقت این است که فلسفه لااقل در این سطوح مقدماتی، نه دشوار است و نه مبهم، بخصوص اگر با کتاب خوبی خواندن درباره آن را شروع کنید هم می‌تواند شیرین باشد و هم موجب ورزیدگی ذهن شود.
کتاب «فلسفه برای همه» که توسط نشر ققنوس و با ترجمه مریم تقدیسی منتشر شده است، یکی از نمونه‌های موفق از چنین آثاری است.چنانکه از عنوان کتاب پیداست که به نیت همه فهم و عمومی کردن مباحث عمدتا تخصصی فلسفه تدارک دیده شده است. این کتاب در سال 2017 توسط انتشارات معتبر راتلج منتشر شده و تقریبا به سبک تاریخ فلسفه مفصل و معروف این ناشر، هر فصلش توسط یک نویسنده نوشته شده است. متیو کریسمن و دانکن پریچارد (از اساتید دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند)، به عنوان ویراستار و نویسندگان بخش‌هایی از این کتاب، در مقدمه کوتاه‌شان بر این کتاب، انگیره اصلی تدارک دیدن آن را حمایت از دوره‌ی آنلاین، آزاد و فراگیر MOOC عنوان کرده‌اند که بانی‌اش یکی از مراکز تحقیقاتی دانشگاه ادینبورگ بوده و در حقیقت حکم مقدمه‌ای بر فلسفه را داشته و هزاران دانشجو در سراسر دنیا از آن استفاده کرده‌اند.
«فلسفه برای همه» مخاطبان خود را نه فلسفه خوان‌های حرفه‌ای که عموم کسانی که علاقمند هستند با این وادی آشنایی ابتدایی بدست آورند انتخاب کرده است. بنابراین در نظر دارد مخاطبانش را با چیستی فلسفه و پرسش‌های بنیادین و مقدماتی فلسفی آشنا کند. از این که فلسفه چیست و یا فعالیت فلسفی چه خصوصیاتی دارد؟ شناخت چیست؟ عینی بودن یا ذهنی بودن اخلاقیات چگونه است؟ آیا باید از قانون پیروی کرد؟ آیا نظریات علمی معطوف به حقیقت‌اند یا تنها ابزاری جالب توجه برای کسب داده‌های قابل مشاهده محسوب می‌شوند؟ آیا سفر در زمان امکان پذیر است؟ آیا ما از اختیار یا حق انتخاب برخورداریم؟
پاسخ این پرسش‌ها هریک به شاخه‌ای از فلسفه معطوف می‌شود که موضوع یکی از فصول کتاب را تشکیل می‌دهد؛ برخی به فلسفه اخلاق، برخی فلسفه سیاسی،فلسفه علم، فلسفه شناختی و...
نوشتن هر یک از این مباحث بر عهده یک نویسنده بوده است، اما با اینحال تنظیم و نگارش این فصول از الگویی کم و بیش واحد پیروی می‌کند. هم در رعایت سادگی دربیان مفاهیم، ارائه مثالهابرای جا افتادن بحث و در انتهای هر فصل نیز علاوه بر مطرح شدن پرسش هایی که ذهن مخاطب را به حرکت واداشته و با فلسفه‌ورزی آشنا کند و هم چنین ارائه دسته بندی شده، خلاصه مباحث هر فصل. علاوه براین موارد، عناوین منابعی برای خواننده مشتاق‌تری که مایل است درباره این بحث‌ها بیشتر بخواند در انتهای هر فصل گنجانده شده است.
همچنین منابعی (مقدماتی، پیشرفته، اینترنتی) نیز برای خواننده مشتاق‌تری که مایل است مطالب را دنبال کند، در انتهای هر فصل گنجانده شده است. پایان بخش کتاب واژه‌نامه‌ای توصیفی است که تعریف‌هایی از مفاهیم و نظریات مهم فلسفی را شامل می‌شود.
عناوین فصول 9 گانه کتاب و نام نویسندگان عبارتند از: «فلسفه چیست؟» نوشته‌ی دِیو وارد، «اخلاقیات: عینی، نسبی یا احساسی؟» نوشته‌ی متیو کریسمن، «آیا باید ملتزم به اطاعت از قانون باشیم؟» نوشته‌ی گای فلچر، «شناخت چیست؟ آیا ما از آن برخورداریم؟» نوشته‌ی دانکن پریچارد، «آیا باید آنچه را می‌شنوید باور کنید؟» نوشته‌ی متیو کریسمن، دانکن پریچارد و اَلِسدر ریچموند، «ذهن داشتن یعنی چه؟» اثر جِین سوئلن لاوِل، «آیا ما دارای اختیار هستیم؟ (و آیا این موضوع اهمیتی دارد؟)» نوشته‌ی الینور مِیسون، «آیا نظریات علمی واقعیت دارند؟» نوشته‌ی مایکلا ماسیمی و «آیا سفر در زمان امکان‌پذیر است؟» نوشته‌ی السدر ریچموند.
به این ترتیب خواننده این 9 فصل در بطن طرح مقدماتی‌ترین پرسش‌های فلسفی امکانی پیدا می‌کنند برای اندیشیدن درباره‌ی چیستی ماهیت فلسفه، و همین طور تفاوت میان پرسش‌های فلسفی از دیگر انواع پرسش توضیح داده می‌شود. یکی دیگر از موضوعات مورد اشاره این فصل، توضیح روش معمول فلاسفه در ارائه پاسخ دقیق و نظام‌مند به پرسش‌های فلسفی است. اخلاق و همچنین عینی یا ذهنی بودن ماهیت آن. قانون و قرار گرفتن آن در حیطه فلسفه سیاسی و ضرورت یا عدم ضرورت التزام به آن. ماهیت شناخت، چیستی برخورداری از ذهن، داشتن اختیار، رابطه‌ی علم و فلسفه و اهداف علم و سفر در زمان و...
در پایان باید یادآوری نیم که کتاب حاضر اثری درباره تاریخ فلسفه و یا نظریات فلاسفه بزرگ تاریخ نیست، اگر چه در برخی از فصل ها به اشاراتی درباره‌ی پاره ای آثار و یا آرای فلسفی فیلسوفان نامداری همانند کانت، هیوم و... شده است. اما این تها به ضرورت بحث برای تبیین نکاتی است که در آن مورد مشخص لازم بوده است.
از قضا یکی از دلایل اهمیت کتاب «فلسفه برای همه» همین بوده است، چرا که درباره سیر تاریخ فلسفه و یا زندگی فلاسفه بزرگ کتابهای فراوانی در سطوح مختلف و به ویژه مقدماتی وجود دارد، آثاری که برخلاف تصور برخی مخاطبان، لزوما خواننده‌ی غیرحرفه‌ای در حوزه‌ی فلسفه را با چیستی فلسفه، نوع نگاه، پرسش‌ها و فعالیت‌های فلسفه‌ورزانه آشنا نمی‌کند و تنها ذهن مخاطبان و گوش آنها را با نامهای زرگی آشنا می‌کند، بی آنکه بداند زندگی پر از بحث و جدل آنها معطوف به نظریاتی بوده و خلاصه حرف حساب آنها واقعا چه بوده است!
