آزمون و ارزیابی در روند تکمیل فرآیند یادگیری وآموزش از نقش برجسته ای برخوردار وکنکاش در کم وکیف آن به عنوان یک ضرورت همیشه مورد توجه صاحبنظران بوده است. طبیعتا سیستم آموزشی ما ایجاب می کند ارزشیابی نه راهبر بلکه راهرو آموزش بوده وجهت گیری آموزش نیز تحقق اهداف آموزش وپرورش باشد. اصل بر آموزش است و ارزشیابی می تواند قوت و ضعف آموزش را روشن و معلم وبرنامه ریزان آموزش وپرورش را در رفع ضعف ها وکاستی ها مدد کار باشد.
قانون مصوب سال ۱۳۶۶ اهداف وظايف آموزش وپرورش را در ۱۳ ماده بطور دقیق و مبسوط بیان کرده وتحقق این اهداف را برای این وزارتخانه تکلیف کرده است. مروری بر موراد وبندهای این قانون شکاف بزرگی را در مقایسه وضع موجود با وضع مطلوب به نمایش می گذارد.بررسی علل ناکامی آموزش وپرورش در تحقق این اهداف امروز یک ماموریت اولویت دار برای برنامه ریزان و دست اندر کاران وصاحبنظران می باشد. ارتباط تنگاتنگ تحقق اهداف آموزش وپرورش با اهداف کلان نظام خطر غفلت از این ناکامی را بیشترو بیشتر برجسته می کند.
با این مقدمه کوتاه راقم این سطور در بین علل مختلف کنکور را به عنوان متهم اصلی این ناکامی قلمداد نموده و از تصمیم سازان و تصمیم گیران آموزش و پرورش در خواست می نماید این بعد از آثار تخریبی کنکور را بیشتر مورد عنایت قرار دهند.
در اینجا نیم نگاهی به بند ۷ ماده ۲ قانون اهداف آموزش وپرورش به عنوان شاهد مثال شاید به بیان منظور کمک نماید.
شناخت و شکوفا کردن و پرورش استعدادهای دانش آموزان و تقویت روح بررسی و تتبع و تحقیق وابتکار در تمام زمینه های علمی،فرهنگی و....
در وزارت آموزش وپرورش جهت گیری همه برنامه ریزیها از جمله تربیت معلم ،تألیف کتب درسی ، روش های تدریس، امتحانات داخلی ونهایی تحقق اهداف مصوب قانون آموزش وپرورش است نه غیر آن. متاسفانه کنکور وسوالات تستی نه تنها همه برنامه های آموزش وپرورش را تحت الشعاع بلکه دست یابی به این اهداف را غیر ممکن می سازد. تفکر ،تدبر، تحقیق ،خلاقیت وابتکار ، اسیر مهارت های تست زنی شده، کتاب های رسمی مورد بی رغبتی قرار می گیرند، نکته یابی یا نکته خوانی اصل قرار می گیرد و معلمین به ناچار یافتن نکات تست خیز و مهارت تست زنی را پیش می گیرند. در حقیقت نکته یابی و جزئی نگری حاکم بر جامع نگری وخلاقیت و نوآوری می شود.
این سخن گشتالت که: کل از مجموع اجزای آن بیشتر است به تبیین موضوع کمک می کند. کنکور با ترویج جزئی نگری ونکته خوانی تفکر انتقادی ،حل مسله ،شکوفایی ونو آوری را به حاشیه رانده و در عمل نه تنها تحقق اهداف آموزش وپرورش بلکه اجرای سند تحول بنیادین آموزش وپرورش را نیز دچار اختلال کرده است.
مروری کوتاه بر نگرانی های مخالفین حذف کنکور نشان می دهد دو مورد مهم ذهن این عزیزان را به خود مشغول کرده است. اجرایی نبودن حذف کنکور و کم رنگ شدن عدالت آموزشی.
برخی به ناتوانی آموزش و پرورش در اجرای امتحانات نهایی و ملی تردید می کنند و برخی به عدم امکان پذیرش داوطلبان برای رشته های پرطرفدار به خاطر عدم پراکندگی معدل نفرات برتر. اینکه برگزاری امتحانات نهایی و ملی ماموریت سنگین برای آموزش وپرورش است محل تردید نیست ولی انتظار این است در این امر خطیر همه بخش های دولت مشارکت داشته و موانع احتمالی را مرتفع سازند چون بدون یاری آموزش وپرورش اجرای این مهم مشکل خواهد بود. در هر حال حل مسائل مهم وحیاتی تدبیر وهمت مضاعف طلب می کند وپاک کردن صورت مسئله چاره کار نمی باشد.
در بحث عدم امکان پذیرش برای رشته های پر طرفدار به خاطر تعداد معدل بالا در بین داوطلبان ، متاسفانه خواسته ویا ناخواسته مغلطه ای صورت می گیرد. موضوع نه تاثیر معدل بلکه تاثیر نمرات تک تک دروس بطور جداگانه مورد توجه است. یعنی تاثیر نمرات حدود سی درس در سه سال تحصیلی داوطلبان که مشمول امتحانات نهایی وملی می شوند . پراکندگی نمرات ۳۰ درس وضرایب اعمالی دروس برای رشته های مختلف دامنه پراکندگی نمرات را بیشتر از دامنه پراکندگی کنکور خواهد ساخت که از نظر آماری مشکلی برای پذیرش در رشته های مختلف باقی نخواهدماند.
و اما عدالت آموزشی به عنوان یک هدف مقدس اهتمام جدی و همه جانبه طلب می کند ولی اعمال سوابق تحصیلی سه ساله دانش آموزان به جای نمرات چند ساعته کنکور هیچ اثر منفی درعدالت آموزشی ندارد واین ذهنیت شاید بخاطر ضعف اطلاع رسانی آموزش وپرورش صورت گرفته است. در بحث سنجش و پذیرش در واقع نمرات سوابق تحصیلی صرفا جایگزین نمرات تست کنکور درسنجش واقع می شود. موضوع پذیرش مقوله دیگری است که داده های سنجش چه نمرات سوابق تحصیلی باشد چه نمرات کنکور مشکلی برای آن ایجاد نمی کند.
اعمال ضرایب و سهمیه مناطق و هر مصوبه قانونی دیگر در پذیرش صورت می پذیرد و جایگزینی نمرات سوابق تحصیلی نه تنها هیچ مشکلی برای عدالت آموزشی ایجاد نمی کند بلکه احتمال زیاد به نفع داوطلبان مناطق کم برخوردار و خانواده های کم بضاعت خواهد بود چون تامین بار مالی کلاس های کنکور و مهارت تست زنی برای این ها مقدور نبوده و به همین خاطر در ر قابت تست زنی کم می آورند.
در خاتمه بدون ورود به برخی اظهارات شتابزده اخیر از سوی نمایندگان محترم به برادر عزیز وبزرگوار جناب آقای کاظمی وزیر محترم آموزش وپرورش عرض میکنم ذکر کیفیت بخشی آموزش در اولویت برنامه های شما بسیار موجب خوشحالی است ولی لابد استحضار دارید بدون برطرف ساختن سایه سنگین کنکور از آموزش وپرورش، موضوع ارتقای کیفیت آموزش جز هدر رفت سرمایه ثمری در بر نخواهد داشت.
از نقد ونظر صاحبنظران استقبال وقدردانی می شود
* استاد دانشگاه تبریز ومعاون اسبق نظری ومهارت وزارت آموزش وپرورش