پس از فوت هر شخص، گواهی انحصار وراثت از مهم‌ترین اسنادی است که بازماندگان متوفی به دنبال دریافت آن هستند. چرا که بدون صدور آن، تقسیم و انتقال اموال متوفی امکان‌پذیر نیست. این گواهی شامل تعداد وراث، نسبت ایشان با متوفی و میزان سهم‌الارثشان از اموال وی است که در حال حاضر توسط شورای حل اختلاف صادر می‌شود.
به گزارش الف بنابر آمارهای قوه قضائیه در سال گذشته تعداد پرونده‌‌های ورودی به شورای حل اختلاف، حدود 5 میلیون بوده که از این تعداد، بیش از 800 هزار پرونده، یعنی حدود 18 درصد بار کاری شورا، به موضوع حصر وراثت اختصاص یافته است.
روند فعلی انحصار وراثت دارای آسیب های متعددی است که سبب می‌شود مردم برای دریافت گواهی زحمات زیادی را متحمل شده و وقت و هزینه‌ی فراوانی از آنها هدر برود. از جمله این آسیب‌ها، لزوم تهیه استشهادیه‌ای محضری است؛ متقاضیان دریافت این گواهی ملزم هستند با حضور دو شاهد به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنند تا این دو شاهد شهادت دهند که اظهارات ایشان در مورد وراث و نسبت‌شان واقعیت دارد. این در حالی است که معیار شورا برای اثبات صدق و کذب اظهارات درخواست‌دهنده استعلام از سازمان ثبت احوال است.
آسیب دیگری که موجب رنجش خاطر متقاضیان به‌ویژه ذی‌نفعان می‌شود، درخواست محور بودن صدور گواهی است چرا که در مواردی ورثه متوفی به دلایلی از جمله فرار از پرداخت دین تمایلی به درخواست گواهی حصر وراثت ندارند و در این موارد کسانی که در صدور گواهی ذی‌نفع هستند؛ باید اقدام به ثبت درخواست کنند که زحمات مختلفی از جمله اثبات ذی‌نفعی را بر آنها تحمیل می‌کند.
چالش دیگر، فرایندهای متعددی است که به شیوه‌ی کاغذی و حضوری انجام می‌شود و باعث طولانی‌تر شدن فرایند شده به طوری که در بعضی پرونده‌ها این فرایند بیش از 3 ماه به طول می‌انجامد، از جمله لزوم تهیه گواهی وفات برای ثبت درخواست یا استعلام وراث از سازمان ثبت احوال که بر دوش متقاضی بوده و موجب اتلاف هزینه و وقت وی می‌شود.
با توجه به آسیب‌های یاد شده، کارشناسان و دغدغه‌مندان راهکارهای مختلفی برای بهبود و اصلاح روند صدور گواهی حصر وراثت مطرح کرده‌اند از جمله اینکه فرایند صدور این گواهی، بدون نیاز به درخواست باشد یا اینکه فرایندها کاملا الکترونیکی و برخط شود.
در همین راستا، برای اولین بار، بندی در قانون برنامه هفتم پیشرفت به موضوع گواهی انحصار وراثت پرداخته و با توجه به راهکارهای کارشناسان قدمی مهم در جهت اصلاح سازوکار روند فعلی صدور گواهی به مرحله قانونی رسیده است.
در همین زمینه، بنا به (بند ث ماده 113) قانون برنامه هفتم پیشرفت، از ابتدای سال دوم برنامه، صدور گواهی انحصار وراثت به جای شورا بر عهده سازمان ثبت احوال است و این سازمان، به صورت خودکار و کاملا برخط، ظرف 20 روز از ثبت واقعه وفات مکلف است گواهی انحصار وراثت متوفی را صادر کند.
بدین‌ترتیب، بند یاد شده، تحولات مهمی را به دنبال دارد. اولا شروع فرایند صدور گواهی دیگر نیازمند درخواست نخواهد بود و چالش‌های مربوط به درخواست محور بودن صدور گواهی، از جمله اجتناب وراث از ثبت درخواست را نخواهد داشت. ثانیا فرایندها به صورت کاملا الکترونیکی در نظر گرفته شده است و دیگر خبری از تهیه استشهادیه، گواهی وفات و استعلام از ثبت احوال به صورت کاغذی و حضوری نخواهد بود و ثالثا گواهی انحصار وراثت تنها طی 20 روز صادر می‌شود و وراث و ذی‌نفعان در کمترین زمان ممکن تعیین تکلیف می‌شوند.
همچنین بر این اساس، بایستی حداکثر ظرف 3 ماه از لازم‌الاجرا شدن قانون برنامه، آیین نامه اجرایی آن توسط وزارت دادگستری با همکاری سازمان ثبت احوال کشور تهیه می‌شد و پس از تایید رئیس قوه قضائیه به‌تصویب هیات وزیران می‌رسید.
در این خصوص، 8 مهرماه امسال، جلسه بررسي موضوع تهيه و تدوين پيش نويس آيين‌نامه گواهي انحصار وراثت در قوه قضاییه برگزار شد. ولیکن در حال حاضر با گذشت 3 ماه از این جلسه و بیش از 5 ماه از قانون برنامه همچنان آیین‌نامه برای تصویب به دولت ارسال نشده است.
امید است مسئولین محترم، با توجه به اهمیت موضوع و تاثیرات مثبت فراوانی که این بند بر صرفه جویی وقت و هزینه مردم دارد اهتمام و تلاش لازم را برای هرچه زودتر تصویب شدن این آیین‌نامه انجام دهند و قدمی بزرگ در راستای بهبود نظام قضایی بردارند