سیاه دانه چیست؟

سیاه دانه یا سیاهدانه (Nigella Sativa) که به نام زیره سیاه نیز شناخته می‌شود، یک گیاه دارویی بومی شرق مدیترانه، شمال آفریقا، جنوب غربی آسیا و شبه قاره هند است. هزاران سال است که از دانه آن برای تهیه دارو استفاده می‌شود.

امروزه از این گیاه دارویی در بسیاری از کشورها برای پیشگیری یا درمان انواع بیماری‌ها استفاده می‌شود. این موارد از مفاصل متورم گرفته تا مشکلات تنفسی مانند آسم و برونشیت ریه را شامل می‌شود.

همچنین گفته می‌شود که سیاهدانه می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن، تقویت عملکرد مغز، محافظت از بدن در برابر بیماری‌های مزمن از جمله دیابت نوع 2 و بیماری قلبی کمک کند.

سیاهدانه دارای طعمی تلخ است و از گذشته برای درمان دندان درد، سردرد، گرفتگی بینی، کرم روده، انگل و آبسه مورد استفاده قرار می‌گرفت. در این مقاله با طبع سیاه دانه، فواید سیاه دانه، عوارض جانبی احتمالی و مقدار مصرف آن بیشتر آشنا شوید.

طبع سیاه دانه

طبع سیاه دانه گرم و خشک است و مصرف آن به افرادی که طبع آنها گرم و خشک است، توصیه نمی‌شود. سیاه دانه به دلیل طبع گرم و خشکی که دارد، خاصیت چربی‌سوزی که این برای کاهش وزن و لاغری مفید است.

ترکیبات سیاهدانه

تاکنون، تحقیقات کمی در مورد ترکیبات دقیق مواد مغذی سیاهدانه انجام شده است. علاوه بر این، به نظر می‌رسد محتوای مواد مغذی آن بسته به محل رشد، بلوغ گیاه در زمان برداشت و روش‌های استفاده شده برای برداشت آن متفاوت است. یک مطالعه نشان می‌دهد که سیاهدانه‌های بنگلادشی از حدود 45 درصد چربی، 20 درصد کربوهیدرات و 20 پروتئین تشکیل شده است.

سیاه دانه سرشار از پلی‌فنل‌ها و توکوفرول‌ها است و روغن آن شامل اسیدهای لینولئیک، اولئیک، پاملیتیک و استئاریک است. تیموکینون همراه با مشتقات آن مانند تیموهیدروکینون و تیمول مهم‌ترین مواد دارویی سیاه دانه هستند که به طور فراوان در سیاهدانه یافت می‌شوند.

این مواد دارای خواص آنتی اکسیدانی هستند. آنتی اکسیدان‌ها ترکیبات گیاهی مفیدی هستند که به محافظت از بدن شما در برابر چندین نوع بیماری مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و چاقی محافظت می‌کنند.

مواد مغذی سیاه دانه

سیاه دانه‌ها حاوی درشت مغذی‌ها و ریز مغذی‌های ضروری برای سلامتی شما هستند.

با توجه به درشت مغذی‌ها، سیاه دانه حاوی پروتئین، چربی و کربوهیدرات است. دانه‌ها همچنین منبع فیبر غذایی و اسیدهای آمینه مختلف هستند که عبارتند از:

• گلوتامات
• آرژنین
• سیستئین
• متیونین

ریزمغذی‌های مهم (ویتامین‌ها و مواد معدنی) نیز در سیاهدانه یافت می‌شود. این ریزمغذی‌ها عبارتند از:

• آهن
• فلز مس
• فلز روی
• فسفر
• کلسیم
• تیامین
• نیاسین
• پیریدوکسین (ویتامین B6)
• اسید فولیک

صدها ماده مغذی گیاهی(فیتونوترینت) نیز در سیاه دانه وجود دارد. نمونه هایی از این فیتونوترینت‌ها عبارتند از:

• آلکالوئیدها
• ساپونین‌ها
• استرول‌های گیاهی
• روغن ضروری
• تیموکینون

فواید سیاه دانه

فواید سیاهدانه برای سلامتی عبارتند از:

سرشار از آنتی اکسیدان

آنتی اکسیدان‌ها ترکیبات گیاهی هستند که به محافظت از سلول های شما در برابر آسیب‌های ناشی از مولکول‌های ناپایدار به نام رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند.

هنگامی که رادیکال‌های آزاد در بدن شما انباشته می‌شوند، می‌توانند باعث استرس اکسیداتیو شوند که ممکن است خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند سرطان و بیماری قلبی را افزایش دهد.

همانطور که گفته شد، سیاهدانه سرشار از آنتی اکسیدان قوی تیموکینون است که دارای خواص ضد التهابی است. کارشناسان معتقدند که بیشتر فواید سلامتی مرتبط با این گیاه دارویی مربوط به این ترکیب است.

کاهش التهاب

التهاب پاسخ طبیعی بدن شما به آسیب یا عفونت است. این معمولا کوتاه مدت است و به محافظت از بدن در برابر بیماری یا آسیب کمک می‌کند. به التهابی که مدت طولانی تری ادامه داشته باشد، التهاب مزمن گفته می‌شود. این وضعیت ممکن است عامل بیماری‌های مختلفی از جمله دیابت نوع 2، سرطان و بیماری قلبی باشد.

برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه ممکن است علائم التهاب را در بدن پس از آسیب کاهش دهد. همچنین برخی از تحقیقات انجام شده بر روی زنان مبتلا به آرتریت روماتوئید، نشان داد که مصرف 1 گرم روغن سیاه دانه در روز به مدت 2 ماه، باعث کاهش علائم التهاب و تورم مفاصل در آنها شده است.

تقویت سیستم ایمنی بدن

سیاه دانه ممکن است به تقویت سیستم ایمنی بدن شما کمک کند. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که عصاره‌های ساخته شده از این گیاه ممکن است فعالیت گلبول‌های سفید خون را تحریک کند.

همچنین در ارتباط با این موضوع تحقیقات مختلفی بر روی کودکان مبتلا به اختلال خونی ارثی انجام شد. این تحقیقات نشان داده‌اند که مخلوط کردن 2 گرم پودر سیاهدانه با وعده‌های غذایی کودکان به مدت 3 ماه به طور قابل توجهی باعث بهبود تعداد گلبول‌های سفید و کاهش علائم استرس شد.

تقویت عملکرد مغز

التهاب مغز نقش مهمی در ایجاد بیماری‌هایی مانند بیماری آلزایمر و پارکینسون دارد. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که تیموکینون می‌تواند به کاهش التهاب در مغز کمک کند. متخصصان معتقدند که این ممکن است از پیشرفت بیماری‌های عصبی مرتبط با التهاب مانند بیماری آلزایمر، آنسفالومیلیت، صرع، افسردگی و بیماری پارکینسون جلوگیری کند یا آن را کند، کند.

کاهش کلسترول و فشار خون

فشار خون بالا و سطح کلسترول از عوامل خطر مهم بیماری قلبی هستند. به نظر می‌رسد که سیاه دانه ممکن است به کاهش هر دو کمک کند. برخی از تحقیقات انجام شده بر روی زنان چاق و بزرگسال مبتلا به دیابت نوع 2، نشان می‌دهند که مصرف 2 تا 3 گرم سیاه دانه در روز به مدت 8 تا 12 هفته می‌تواند به طور قابل توجهی سطح کلسترول تام و LDL (بد) را کاهش دهد.

برخی دیگر از تحقیقات نشان می‌دهند که مکمل این گیاه دارویی ممکن است سطح کلسترول HDL (خوب) را افزایش دهد، اگرچه برخی دیگر چنین اثری را پیدا نکرده‌اند.

همچنین تحقیقات دیگری بر روی افراد مبتلا به فشار خون بالا نیز انجام شد. این تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که به طور متوسط 8 هفته از سیاه دانه استفاده کردند، فشار خون سیستولیک آنها 3.3 میلیمتر جیوه و فشار خون دیاستولیک آنها 2.8 میلیمتر جیوه، در مقایسه با افرادی که سیاهدانه استفاده نمی‌کردند، کاهش یافت.

شرکت‌کنندگانی که به‌طور متوسط 8 هفته از سیاه دانه استفاده کردند، فشار خون سیستولیک 3.3 میلی‌متر جیوه و فشار خون دیاستولیک 2.8 میلی‌متر جیوه، در مقایسه با افرادی که سیاهدانه مصرف نمی‌کردند، کاهش یافت.

بهبود بخشیدن سطح قند خون

سیاه دانه ممکن است به تنظیم سطح قند خون کمک کند. در برخی از تحقیقات انجام شده، بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع 2 که روزانه 1 گرم سیاهدانه به مدت 8 هفته مصرف کردند، کاهش قابل توجهی در سطح قند خون ناشتا مشاهده کردند.

علاوه بر این، تحقیقات دیگری نشان می‌دهند که مکمل سیاه دانه ممکن است سطح قند خون ناشتا را به طور متوسط 17.8 میلی گرم در دسی لیتر کاهش دهد. همچنین این تحقیقات کاهش حدود 0.7 درصدی هموگلوبین A1C را نشان داده‌اند که نشان دهنده بهبود کنترل قند خون است.

متخصصان بر این باورند که سیاه دانه ممکن است بتواند ترشح انسولین را افزایش دهد. علاوه بر این، آنها بر این باورند که این گیاه دارویی ممکن است حساسیت سلول‌ها به انسولین را بهبود بخشد و جذب قند آنها را افزایش دهد.

سایر فواید

سیاهدانه ممکن است فواید دیگری هم داشته باشد که عبارتند از:

• از بین بردن سلول‌های سرطانی. سیاهدانه ممکن است به جلوگیری از رشد و گسترش سلول‌های سرطانی کمک کند. با این حال، برای تایید این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز است.
• افزایش باروری مردان. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه ممکن است در موارد ناباروری مردانه ناشی از چاقی مفید باشد، اگرچه تحقیقات بیشتری برای تایید این موضوع نیاز است.
• بهبود آسم. سیاه دانه ممکن است به کاهش علائم آسم کمک کند، با این حال مطالعات بیشتری برای تایید این موضوع مورد نیاز است.
• مبارزه با باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و مخمرها. سیاهدانه ممکن است برخی از خواص ضد باکتری، ضد ویروسی و ضد قارچی داشته باشد.
• محافظت از آسیب کبدی. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه ممکن است به محافظت از کبد شما در برابر آسیب کمک کند.
• تقویت عملکرد کلیه. سیاهدانه ممکن است عملکرد کلیه را در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه بهبود بخشد. همچنین ممکن است به حل کردن سنگ کلیه کمک کند.
• درمان زخم معده. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه ممکن است محیط معده را به گونه‌ای تحت تاثیر قرار دهد که به کاهش یا درمان زخم معده کمک کند. با این حال، مطالعات انسانی مورد نیاز است.

اگرچه این تحقیقات امیدوارکننده به نظر می‌رسند، اما قبل از نتیجه‌گیری، تحقیقات بیشتری در مورد همه این فواید مورد نیاز است.

عوارض سیاه دانه

سیاهدانه قرن‌ها به عنوان بخشی از سیستم‌های طب سنتی و با کمترین عوارض جانبی مورد استفاده قرار گرفته است و برای اکثر مردم بی خطر است. از عوارض جانبی سیاه دانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حالت تهوع
• نفخ معده
• هیپوگلیسمی (قند خون پایین)
• تحریک پوست
• یبوست
• گرفتگی شکم
• سوء هاضمه

توصیه‌ها و موارد احتیاط

اگرچه سیاه دانه ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما برخی از افراد باید از مصرف آن خودداری کنند.

به طور کلی، کودکان و بزرگسالان فقط باید از سیاهدانه برای دوره‌های کوتاه مدت و مقادیر توصیه شده استفاده کنند. مصرف دوزهای زیاد سیاه دانه یا استفاده طولانی مدت از آن ممکن است خطر عوارض جانبی را افزایش دهد.

افرادی که باردار یا شیرده هستند باید از مصرف سیاه دانه خودداری کنند. مصرف سیاه دانه باعث انقباضات رحمی می‌شود، درنتیجه خطر زایمان زودرس و حتی سقط جنین را افزایش می‌دهد. همچنین اطلاعات زیادی در مورد ایمن بودن مصرف این گیاه در دوران شیردهی وجود ندارد؛ بنابراین بهتر است از مصرف آن خودداری کنید.

سیاه دانه سطح قند خون را در برخی افراد کاهش می‌دهد. بنابراین باید مراقب باشید که سطح قند خون شما، بیش از اندازه پایین نیاید و دچار هیپوگلیسمی نشوید. پس اگر دیابت دارید و از سیاه دانه استفاده می‌کنید، باید به‌صورت مداوم سطح قند خون خود را کنترل کنید.

مصرف سیاهدانه برای افرادی که فشارخون بالا دارند مفید است، اما مصرف این گیاه برای افرادی که فشار خون پایین دارند توصیه نمی‌شود.

از آنجا که سیاه دانه ممکن است روند لخته شدن خون را کم کند و خطر خونریزی را افزایش دهد، توصیه می‌شود افراد مبتلا به اختلالات خونریزی یا کسانی که در آینده جراحی دارند، از آن استفاده نکنند.

سیاه دانه با جلوگیری کردن از لخته شدن خون و کاهش قند خون، باعث خواب‌آلودگی در برخی افراد می‌شود. در نتیجه خطر خونریزی را افزایش می‌دهد و در روند بیهوشی افراد هنگام عمل جراحی، اختلال ایجاد می‌کند. بنابراین حداقل دوهفته قبل از عمل جراحی، باید مصرف این گیاه را متوقف کنید.

تداخلات دارویی سیاهدانه

• داروهای دیابت و سیاه دانه، هر دو باعث کاهش قند خون می‌شوند. به همین دلیل این امکان وجود دارد که فرد، دچار افت شدید قند خون شود. در این شرایط بهتر است با پزشک خود درباره دوز داروی دیابت مشورت کنید.
• کسانی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی را مصرف می‌کنند، باید در مصرف سیاهدانه احتیاط کنند. سیاه دانه ممکن است سیستم ایمنی بدن را تقویت کند و این مسئله اثربخشی داروهای کاهش‌دهنده سیستم ایمنی را کم می‌کند.
• سیاه دانه ممکن است باعث جلوگیری از لخته شدن خون شود. بنابراین مصرف این گیاه به همراه داروهای ضدانعقاد خون، احتمال کبودی و خونریزی را در فرد بالا می‌برد.
• مصرف سیاهدانه با داروهای کاهش فشارخون، باعث افت بیش از حد فشارخون می‌شود. پس اگر از این نوع داروها استفاده می‌کنید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
• سیاه دانه ممکن است باعث خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری شود. بنابراین استفاده از این گیاه به همراه آرام‌بخش موجب کسلی و خواب‌آلودگی بیشتر می‌شود.
• سیاه دانه می‌تواند سطح پتاسیم را کاهش دهد. بنابراین مصرف این گیاه با قرص‌های ادرارآور، باعث می‌شود که سطح پتاسیم بدن شما بسیار پایین بیاید.
• داروهایی که سطح سرتونین را در مغز افزایش می‌دهند با سیاهدانه تداخل دارند. این گیاه سطح سرتونین را بالا می‌برد و نباید با داروهایی که همین اثر را دارند، مصرف شود. این مسئله ممکن است عوارض جانبی جدی از جمله مشکلات قلبی، تشنج و استفراغ را ایجاد کنند.

مقدار مصرف سیاه دانه

دوز سیاه دانه معمولا به عوامل مختلفی از جمله سن، دلیل استفاده و شرایط سلامتی بستگی دارد. در حال حاضر اطلاعات کافی برای تعیین محدوده دوز مناسب سیاه دانه وجود ندارد.

بر اساس شواهد موجود، روغن سیاه دانه به طور معمول با دوز 1 تا 2.5 گرم در روز به مدت 4 تا 12 هفته استفاده می‌شود. از طرف دیگر، پودر سیاه دانه اغلب با دوز 1 تا 2 گرم در روز به مدت 8 تا 12 هفته استفاده می‌شود.

در آزمایشات بالینی انجام شده، نشان داده شده است که مصرف 1 گرم سیاهدانه در روز باعث افزایش کلسترول HDL پس از سه ماه می‌شود. دوزهای بالاتر 2 تا 3 گرم در روز به طور قابل توجهی کلسترول تام و تری گلیسیرید را در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کاهش می‌دهد. همچنین استفاده از سیاه دانه به مدت 9 هفته با دوز 1 گرم در روز با بهبود حافظه و شناخت، در افراد مسن مرتبط است.

به‌خاطر داشته باشید که محصولات طبیعی همیشه ایمن نیستند و مقدار آن‌ها می‌تواند مهم باشد. اگر مطمئن نیستید که چه مقدار سیاه دانه باید مصرف کنید، باید با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

سخن پایانی از آرتا پیشرو

سیاه دانه یک گیاه دارویی است که به دلیل استفاده در آشپزی و نقش آن به عنوان یک داروی طب سنتی محبوب است. از بسیاری از فواید گفته شده برای سلامتی، تنها تعداد کمی از آنها در حال حاضر توسط تحقیقات قوی، اثبات شده‌اند. از جمله فواید آن می‌توان به مبارزه با آسیب سلولی و التهاب، بهبود سطح قند خون، تقویت سیستم ایمنی و کاهش عوامل خطر بیماری قلبی اشاره کرد.

به خاطر داشته باشید که در حال حاضر تحقیقات کافی برای ارائه هر گونه توصیه ایمنی یا دوز مصرفی برای سیاهدانه موجود نیست. اگر علاقه مند به مصرف سیاه دانه هستید، می‌توانید با اضافه کردن دانه‌ها یا خمیر آن در وعده‌های غذایی خود شروع کنید و مراقب باشید که از مقادیر کم استفاده کنید. این کار خطر ابتلا به هر گونه عوارض جانبی ناخوشایند احتمالی را به حداقل می‌رساند.

ما در این مقاله سعی کردیم تمامی موارد مرتبط با سیاه دانه را برای شما عزیزان توضیح دهیم. اگر شما هم تجربه‌ی مصرف سیاه دانه را داشته‌اید، حتما نظرات و تجربیات خود را در رابطه با فواید و عوارض سیاهدانه برای ما بنویسید تا دیگران هم بتوانند از آنها نهایت استفاده را ببرند.