به گزارش روابط عمومی مرکز، یکصد و بیست و پنجمین نشست علمی-تخصصی مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری با عنوان" چالش های موجود و روند آینده بخش کشاورزی در ایران" با مدیریت سیّدمحمّد شفیعی و سخنرانی دکتر علی کیانی ­راد؛ رئیس موسسه پژوهش­ های برنامه ­ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی و دکتر بهزاد فکاری سردهایی؛ کارشناس حوزه اقتصاد کشاورزی و مدیر گروه اقتصاد مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست سیّدمحمّد شفیعی با بیان اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد ملی، گفت: بخش کشاورزی یکی از بخش‌های مهم اقتصادی کشور ایران است که بیش از 15 درصد از نیروی کار ایرانی در این بخش مشغول به کار هستند. با این حال، این بخش با چالش‌های بسیاری نظیر کمبود آب، نوسانات اقلیمی، نبود تسهیلات مالی، عدم استفاده بهینه از تکنولوژی نوین، کاهش تنوع زراعی، ضعف در زیرساخت‌های حمل و نقل و ذخیره‌سازی محصولات، عدم توجه به بازاریابی و صادرات محصولات، عدم توجه به توسعه کشاورزی در مناطق محروم و کم‌توسعه و کمبود نیروی انسانی مواجه است. در کنار این چالش‌ها، کشاورزی ایران دارای پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه است و با استفاده از سیاست‌های دقیق و راهبردهای مناسب، می‌توان این بخش را در جهت پیشرفت و توسعه قرار داد.

وی ضمن اشاره به چالش ها و پتانسیل های این بخش مهم اقتصادی، گفت: روند آینده بخش کشاورزی به شدت به تحولات اقتصادی، اجتماعی، فناوری، اقلیمی و سیاسی وابسته است و پیش‌بینی می‌شود روندهای آینده این بخش به موضوعاتی مانند استفاده از تکنولوژی، گسترش کشت‌های عمودی، استفاده از کشت‌های هیدروپونیک، افزایش تولید محصولات آلی، توسعه بازارهای جدید و مدیریت بهتر منابع آبی گرایش خواهد داشت.

سیّدمحمّد شفیعی ابراز امیدواری کرد: این نشست بتواند با رویکردهای خود راهگشای ذهن سیاستگذاران و اهالی علم و دانش در زمینه بهبود روند های بخش کشاورزی در اقتصاد ملی باشد.

 در ادامه این نشست دکتر علی کیانی ­راد؛ رئیس موسسه پژوهش­ های برنامه ­ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، ضمن اشاره به چالش های بخش کشاورزی در جهان و عرصه ملی گفت: تغییرات در عرصه کشاورزی به دلیل تاثیر مستقیم بر سفره مردم، از اهمیت زیادی برخوردار است.

وی با اشاره به شعار فائو"هیچ کس نباید در غذا فراموش بشود" گفت: تعریف ما در بخش کشاورزی بعد از اصلاحات ارضی دچار یک انحراف شد و زنجیره کشاورزی تنها به بخش تولید محدود شد.

این محقق حوزه کشاورزی ضمن بیان اهمیت "حلقه زنجیره ارزش کشاورزی" افزود: ارزش زنجیره مواد غذایی، از "ژن تا سلول" را در بر می گیرد.

وی با اشاره به مولفه های امنیت غذایی ادامه داد: امنیت غذایی دربرگیرنده چهار رکن اساسی است؛ یک بخش فراهم بودن غذا است، دومین رکن دسترسی غذا است، سومین رکن مصرف غذا است و پایداری نظام غذایی نیز به عنوان چهارمین رکن امنیت غذایی به شمار می رود.

دکتر کیانی راد با اشاره به بی ثباتی در زنجیره امنیت غذایی در عرصه جهانی گفت: الگوی مصرف ایرانیان در یکصد سال اخیر به مصرف غذاهای پر آب بر میل پیدا کرده و این درکنار بی ثباتی در قیمت محصولات غذایی، زنجیره امنیت غذایی کشور را با چالش مواجه خواهد کرد.

رئیس موسسه ‌پژوهش‌های ‌برنامه‌ریزی، اقتصاد ‌کشاورزی و توسعه‌روستایی در ادامه ضمن اشاره به گزارش فائو در سال 2022 گفت: باید بدانیم حکمرانی در بحث امنیت غذایی بسیار مهم است و متاسفانه سند امنیت غذایی دانش بنیان در طول سه سال گذشته هنوز تعیین تکلیف نشده است. متولی امر بهداشت غذا، در یک گوشه از حکمرانی ما استقرار دارد، متولی امر مدیریت روستایی در ارگانی دیگری، عوامل تصمیم گیر یارانه های مواد غذایی در وزارت خانه ای دیگر، که این مدل حکمرانی چندپاره باعث می شود ما به مدل واحدی در حکمرانی امنیت غذایی دست پیدا نکنیم. 

وی در ادامه تبیین گزارش فائو ادامه داد: چشم انداز جامعه از رشد اقتصادی تأثیر مستقیمی بر امنیت غذایی دارد. همچنین بی ثباتی ژئوپلیتیک در عرصه جهانی نیز بر بحث امنیت غذایی تاثیر مستقیم می گذارد.

این محقق حوزه کشاورزی با اشاره به نقش جمعیت بر سیستم های کشاورزی، افزود: براساس گزارش سازمان ملل، سرعت رشد جمعیت در اقتصادهای نو ظهور افزایشی است و در کشورهای توسعه یافته کاهشی است و براساس همین گزارش سیر جمعیت شهری رو به افزایش است و سیر جمعیت روستایی کاهشی است. این یعنی ما با کاهش منابع تولید کشاورزی در عرصه جهانی مواجه هستیم.

دکتر کیانی با اشاره به تاثیر جنگ روسیه-اوکراین در عرصه جهانی کشاورزی، گفت: پس از بروز این مناقشه، جهان دچار اختلال در تامین منابع کشاورزی شد، از یک سو نیاز کشورها به کودهای "ازته" تولید روسیه و بلاروس و از سوی دیگر نیاز به دانه های روغنی اوکراین، تأمین مواد غذایی را در دنیا با افزایش قیمت مواجه کرد. لازم به ذکر است که عدم قطعیت هایی نظیر تغییر اقلیم، منازعات سیاسی و کووید 19 (با عنوان 3C) تاثیر زیادی بر روی مباحث امنیت غذایی گذاشت.

وی با اشاره به رابطه اقتصاد سلامت غذایی و امنیت غذایی گفت: هزینه تأمین یک رژیم غذای سالم در حال حاضر بالاتر از خط فقر بین المللی است. در این راستا لازم به توضیح است که برای مثال، یک رژیم غذای سالم برای هر نفر در روز بین یک الی دو دلار تخمین زده می شود که این عدد بالاتر از خط فقر جهانی است.

کیانی راد با اشاره به اینکه هر چند کشور از بحران کووید 19 و پیامدهای ناشی از جنگ اوکراین تا حدودی خارج شده است اما هنوز درگیر نتایج این اتفاقات هستیم، ادامه داد:  بر اساس برآورد بانک جهانی، تورم کل اقتصاد ما از تورم مواد غذایی بیشتر بوده است. البته بر اساس این گزارش، در کل دنیا تورم وجود داشت، اما تورم ایران بیش از 30 درصد بوده است.

دکتر علی کیانی ­راد با اشاره به نقش سرمایه گذاری در بخش کشاورزی گفت: در تولید بخش کشاورزی، سرمایه گذاری کمتر از پنج درصد است، اگر هم سرمایه گذاری شده است بر روی ماشین آلات بخش کشاورزی صورت گرفته است.

وی با اشاره به اینکه کل غذای دنیا ماحصل طراحی و تولید یازده کمپانی است، گفت: وجود یازده کمپانی اصلی تولید غذا به این معنا است که عرصه غذا در دنیا بسیار محدود و انحصاری است. همچنین بر اساس گزارش های موجود سازمان ملل، تنوع مصرف غذا و مدل استفاده از غذا به شدت دچار تغییر شده است و این تغییر در آینده نزدیک می تواند بر روی بحث امنیت غذایی کشور ما تاثیر گذار باشد.

وی با اشاره به پیش بینی های تحولات دمای زمین تا سال 2100، گفت: گرم شدن کره زمین، تغییر الگوی مصرف به سمت بیشتر شدن مصرف پروتئین و تولید گازهای گلخانه ای دنیا را با مشکلات جدی مواجه می کند. اگر تا 2050 پولی هم در دنیا باشد در عمل غذایی نیست که کشوری بتواند غذایی را صادر کند، لذا راهی به غیر از خودکفایی نداریم.

این محقق ارشد حوزه کشاورزی در خاتمه گفت: ما باید کشاورزی خود را هوشمند و مبتنی بر تغییر اقلیم طراحی کنیم، همچنین باید یک سبد حمایتی و ابزار هوشمند در نظر بگیرم که متناسب با نیاز افراد و امکانات واقعی آنها طراحی شود لذا باید سوال کنیم آیا همه باید مرغ کیلویی هفتاد و سه هزارتومانی را پرداخت کنند؟ و یا باید حمایت ها را در یک سبد در نظر بگیریم؟ از سوی دیگر باید به بهره وری تولید توجه کنیم. یادمان باشد دنیا به سمت تاب آوری سیستم های غذا و کشاورزی گام بر می دارد. ما هنوز به سمت ایجاد صنایع مونتاژ، فولادی و آب بر در دل کویر حرکت می کنیم، گویی هنوز باور نداریم که با مشکل امنیت غذایی در آینده نزدیک مواجه می شویم. 

در ادامه این نشست دکتر بهزاد فکاری سردهایی؛ کارشناس حوزه اقتصاد کشاورزی و مدیر گروه اقتصاد مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران ضمن بیان تاریخچه شکل گیری این مرکز در ساختار بخش خصوصی، گفت: این مرکز تلاش دارد با گزارش های کارشناسی خود، راهگشای ذهن سیاستگذاران و همچنین بخش خصوصی در زمینه کشاورزی کشور باشد.

وی ضمن اشاره به فرصت ها و چالش های بخش کشاورزی در کشور ما، ادامه داد: نبود راهبردهای کوتاه مدت و بلند مدت در بخش کشاورزی یک آسیب جدی است و متأسفانه برنامه هایی موجود اجرایی نمی شوند. لذا برنامه های توسعه در بخش کشاورزی پیگیری نمی شود و بیشتر کشور درگیر مباحث روزمره است.

دکتر بهزاد فکاری سردهایی با اشاره به اختلاف برنامه و تحقق و شرایط اقلیمی در بخش کشاورزی گفت: در کشور ما کشاورزی بیش از آنکه برنامه ها را پیگیری کند در امتداد شرایط اقلیمی پیش می رود. هر وقت میزان بارش باران خوب باشد، کشاورزی هم نتایج خوبی داشته است و هر وقت میزان بارش نامناسب بوده، محصولات کشاورزی دچار افت کیفی و کمی شده است و این در حالی است که در کشورهای پیشرفته چنین نیست و در شرایط مختلف اقلیمی، کمیت و کیفیت تولیدات پایدار هستند.

وی با اشاره به ناکارآمدی و عدم استمرار سیاست ها در بخش کشاورزی، ادامه داد: اگر در گوشت و مرغ هم خودکفا هستیم در واقع صنعت مونتاژ را پیگیری می کنیم، به این ترتیب که نهاده ها را وارد می کنیم و در یک مکان این نهاده ها تبدیل به مرغ و گوشت می شوند. در واقع خودکفایی کاملی در این بخش مشاهده نمی شود.

دکتر فکاری سردهایی با اشاره به روند تخصیص دلار برای تأمین نهاده های دامی گفت: با توجه به شرایط اقلیمی و افزایش دائم نیاز دلار برای نهاده های دامی، باید بپرسیم تا کجا می خواهیم این روند واردات را ادامه دهیم؟

این محقق حوزه اقتصاد کشاورزی با اشاره به چالش های متنوع آب در بخش کشاورزی، افزود: بحث مدیرت آب، روان آب ها، آب های مرزی، آب های زیرزمینی، کیفیت آب ها، تغییر اقلیم، خشک شدن تالاب ها و بخشی نگری در مدیریت چندپاره از مهمترین مسائل این بخش به شمار می رود.

وی با اشاره به چرایی بروز این چالش های آبی در کشور گفت: عدم توجه به سند آمایش سرزمین، عدم توجه به محیط زیست و تغییر اقلیم از مهمترین دلایل بروز این چالش ها در زمینه آب به شمار می رود.

وی با شاره به اهمیت خاک و چالش های این بخش گفت: تغییر کاربری زمین خارج از ضوابط رسمی و بدون توجه به طرحهای توسعه شهری و منطقه ای، از مهمترین چالش های این بخش است. 

این محقق با اشاره به عدم هماهنگی سازمانی در مدیریت آب و خاک کشور، گفت: متاسفانه اکثر نگاه ها در این سازمان ها نگاه های کوتاه مدت است. بحث سرمایه گذاری در بحث آب از سال 1392 رشد منفی پیدا کرده است. با این تواصیف، از سوی دیگر باید بپرسیم کشور ما در کجای چرخه تولید مواد غذایی دنیا قرار دارد.

وی درآمد نامناسب خانواده های روستایی و عدم سرمایه گذاری روستاییان در بخش کشاورزی را نتیجه گرفتاری های روزمره این بخش دانست و گفت: فرد روستایی معمولاً به دنبال رفع نیازهای روزمره خود است و امکان سرمایه گذاری در بخش کشاورزی را ندارد.

مدیر گروه اقتصاد مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با اشاره به مدل دولت رفاه درکشور، افزود: دولت با نوع دخالت های خود فشار زیادی را بر روی بخش کشاورزی وارد می کند، کشاورزان پیشرو در همین شرایط تحریمی، کود به کانادا صادر می کنند ولی دولت با تعیین قیمت تضمینی و درگیری در بحث تامین نهاده، عملاً از نقش اصلی خود که همان همراهی بخش خصوصی است غافل شده است.

وی با اشاره به مشکلات بخش کشاورزی و مدل اداره خانوادگی در این بخش، گفت: سرانه اراضی کشاورزی در دنیا در حال افزایش است اما در کشور ما رو به کاهش است و اکنون با برنامه های افزایش جمعیت، در حال تغییر کاربری اراضی کشاورزی هستیم. حال چه کسی باید پاسخگوی این تناقض باشد؟ معلوم است که جمعیت بیشتر غذای بیشتری می خواهد و غذای بیشتر زمین کشاورزی بیشتری نیاز دارد.

این محقق اقتصاد کشاورزی، با اشاره به عدد پنج میلیارد دلار منابع حاصل از صادرات کشاورزی کشور گفت: باید این حد را نگه داریم که متاسفانه در برخی از مواقع با دخالت های اشتباه دولت، برخی از مقاصد هدف ما دچار آسیب می شود. 

دکتر بهزاد فکاری در خاتمه ارادة ضعیف کشور برای برطرف نمودن چالش های موجود بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: با تغییر دولت مردان متاسفانه شاهد تغییرات متنوع در رویکردها هستیم و باید توجه کنیم که دولت باید از بخش کشاورزی خارج شود و بخش خصوصی می تواند این بخش را به بهترین شکل راهبری کند.  

لازم به ذکر است یکصد و بیست و پنجمین نشست علمی-تخصصی مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری با عنوان" چالش های موجود و روند آینده بخش کشاورزی در ایران" به همت دفتر آموزش مرکز در روز چهارشنبه 31 خرداد ­ماه 1402، از ساعت 10 الی 12 و با حضــور جامعه علمی، پژوهشی، دانشگاهی، اندیشگاهـی، صاحب­ نظران، مدیـران، کارشناسان دستگـاه­ های اجــرایی ملّی و استـانی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.